Πώς ο ερντογανισμός σκοτώνει την τουρκική δημοκρατία
Το τέλος της πολιτικής αντιπολίτευσης
Soner Cagaptay και Oya Rose Aktas
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Η Τουρκία αναμφισβήτητα μετασχηματίστηκε από το αποτυχημένο πραξικόπημα του περασμένου Ιουλίου. Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [2], έχοντας μόλις επιζήσει από μια προσπάθεια κατά της ζωής του, έχει γίνει ένας Τούρκος Μουσουλμάνος μεσσίας στα μάτια των υποστηρικτών του:
Είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του έθνους, επιφορτισμένος με την αναζωογόνηση της μουσουλμανικής umma, της παγκόσμιας μουσουλμανικής κοινότητας [3]. Η αντιπολίτευση έχει γίνει βλασφημία. Όσοι αρνούνται να τον υποστηρίξουν είναι αντι-Τούρκοι και αντι-Μουσουλμάνοι και επομένως εχθροί του κράτους. Πρόκειται για τρομερά νέα για την δημοκρατία της Τουρκίας, η οποία χρειάζεται μια υγιή αντιπολίτευση για να επιβιώσει.
Ο Ερντογάν, ένας Δεξιός ηγέτης, πρωτοεμφανίστηκε το 2003 ως πρωθυπουργός μέσω του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Έγινε πρόεδρος το 2014. Εκείνη την εποχή, ειδικά κατά την τελευταία δεκαετία, σημείωσε οικονομική ανάπτυξη, γεγονός που τον βοήθησε να αυξήσει το μερίδιο ψήφων του ΑΚΡ. Πιο ύπουλα, δαιμονοποίησε επίσης εκλογικά σώματα που ήταν απίθανο να τον ψηφίσουν, συμπεριλαμβανομένων των κοσμικών, των φιλελεύθερων, των σοσιαλδημοκρατών, των Αριστερών και των Κούρδων. Αυτή η στρατηγική δημιούργησε για τον Ερντογάν μια μεγάλη βάση αποτελούμενη από συντηρητικούς και πολιτικούς ισλαμιστές.
Μετά το 2014, ο Ερντογάν προσπάθησε να μετατρέψει το τουρκικό πολιτικό σύστημα σε εκτελεστικό προεδρικό, με το οποίο, ως πρόεδρος, θα ενσωμάτωνε τις εξουσίες του αρχηγού του κράτους, του επικεφαλής της κυβέρνησης και του επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος. Αυτό φάνηκε ως ένας ψηλός στόχος. Ο Ερντογάν έπρεπε να κερδίσει ένα λαϊκό δημοψήφισμα για να αλλάξει το Σύνταγμα προτού γίνει παντοδύναμος, αλλά το ΑΚΡ του δεν είχε λάβει ποτέ περισσότερο από το 50% των ψήφων.
Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, οι προεδρικές φιλοδοξίες του Ερντογάν επανεμφανίστηκαν μέσα από μια κρίση που απείλησε να τον καταστρέψει εξ ολοκλήρου: Την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου [4]. Πριν από αυτό, ο Ερντογάν υπήρξε ήδη ένας από τους ισχυρότερους ηγέτες της Τουρκίας. Επιβιώνοντας από μια απόπειρα κατά της ζωής του και στην συνέχεια νικώντας τους εχθρούς του, ειδικά το κίνημα Gulen -ένας πρώην σύμμαχος που φαίνεται να έχει διαδραματίσει βασικό ρόλο στο πραξικόπημα- μόνο κέρδισε σε ανάστημα, το οποίο στην συνέχεια μόχλευσε σε ένα βιαστικό συνταγματικό δημοψήφισμα για να επιτύχει τις πολιτικές του φιλοδοξίες.
Μετά το πραξικόπημα, ο Ερντογάν αντιμετώπισε τις επιλογές είτε της συμφιλίωσης είτε της περαιτέρω πόλωσης. Έκανε αυτό που η συγγραφέας Busra Erkara περιέγραψε στους New York Times ως την «αλάθητη επιλογή να διογκώσει, να αναμορφώσει και να κεφαλαιοποιήσει από το συλλογικό άγχος αντί να το καταπραΰνει» [5]. Και άγχος υπήρξε: Η πρωτεύουσα της χώρας, η Άγκυρα, η οποία δεν είχε υποστεί επίθεση από τότε που επέδραμε ο Ταμερλάνος το 1402, βομβαρδίστηκε επανειλημμένα από πραξικοπηματίες, οι οποίοι έπληξαν άμεσα το κοινοβούλιο. Οι προσπάθειες του Ερντογάν να χρησιμοποιήσει αυτόν τον φόβο έχουν απελευθέρωσε δυνάμεις άνευ προηγουμένου στην ιστορία της τουρκικής δημοκρατίας.
ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ ΟΡΓΗ
Η απόπειρα πραξικοπήματος, με το να στοχεύσει άμεσα το τουρκικό κράτος, αναστάτωσε τον υπαρξιακό φόβο και την οργή μεταξύ της κυβέρνησης και των υποστηρικτών της. Αν και το πραξικόπημα απεφεύχθη μέσα σε λίγες ώρες, η επακόλουθη εκκαθάριση των εικαζόμενων ως συνωμοτών γκιουλενιστών μεταμορφώθηκε σε κυνήγι μαγισσών που συνεχίζεται ως σήμερα και έχει διευρυνθεί ώστε να περιλαμβάνει όλους τους αντιπάλους του Ερντογάν: Φιλελεύθερους, Αριστερούς, Κούρδους εθνικιστές και όποιον άλλον αψηφούσε τον Ερντογάν.
Μια διαδήλωση διαμαρτυρίας εναντίον της κράτησης του βουλευτή Enis Berberoglu στην επαρχία Kocaeli της Τουρκίας, τον Ιούλιο του 2017
Όσον αφορά τους Δεξιούς και Ισλαμιστές υποστηρικτές του Ερντογάν, η απόπειρα πραξικοπήματος δεν ήταν μόνο μια εγχώρια επίθεση, αλλά και συνωμοσία από μηχανορραφούντες «ξένους συμμάχους» [που στοχεύουν] να ανατρέψουν τον Ερντογάν μέσω των ιθαγενών πληρεξούσιων. Οι υποστηρικτές του επιμένουν ότι ήταν απλώς η τελευταία από μια σειρά από ιστορικές επιθέσεις που η Δύση έχει ξεκινήσει ενάντια στο τουρκικό έθνος και την umma [6], εκτεινόμενη πίσω στην εποχή των Σταυροφοριών. Σύμφωνα με αυτή την γραμμή σκέψης, με το να εστιάζουν ταυτόχρονα τον Ερντογάν και το τουρκικό κράτος, αυτά τα κακά ξένα συμφέροντα συνδέουν αναπόσπαστα το μέλλον της χώρας με την τύχη του ηγέτη: Χωρίς τον Ερντογάν, η Τουρκία δεν μπορεί να γίνει ένα μεγάλο έθνος και πάλι, ούτε να εκπληρώσει την ιστορική της αποστολή να αποκαταστήσει την αξιοπρέπεια της umma.
Ως εκ τούτου, στα μάτια των υποστηρικτών του, η απάντηση του Ερντογάν στο πραξικόπημα -να γίνει πιο αυταρχικός και να φυλακίζει διαφωνούντες δημοσιογράφους- είναι δικαιολογημένη. Η Τουρκία δεν μπορεί να είναι μεγάλη δύναμη χωρίς αυτόν, και τα παράπονα των Μουσουλμάνων δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν εν τη απουσία του˙ όσοι δεν υποστηρίζουν τον Ερντογάν δεν μπορούν να είναι ούτε καλοί Τούρκοι ούτε καλοί Μουσουλμάνοι. Επομένως, η καταπίεση τούς αξίζει. Το πολιτικό Ισλάμ [7], ο αυταρχισμός και ο τουρκικός εθνικισμός είναι πλέον αναπόσπαστα κομμάτια του ερντογανισμού.
Αν και το AKP του Ερντογάν προσήλκυε πάντα πολιτικούς ισλαμιστές, το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 τους ώθησε στο κέντρο του συνόλου των συμμάχων του Ερντογάν. Καθώς εκτυλισσόταν η συνωμοσία, ο Ερντογάν τροφοδοτούσε τον θρησκευτικό ζήλο στην χώρα για να κινητοποιήσει τους υποστηρικτές του ώστε να ξεκινήσει ένα αντι-πραξικόπημα. Μετά από εντολές του, εκκλήσεις για προσευχή μεταδόθηκαν από τα πάνω από 80.000 τουρκικά τζαμιά στις 1:15 π.μ. -όχι μια ώρα που οι άνθρωποι προσεύχονται κανονικά. Η στρατηγική λειτούργησε, η έκκληση προς την προσευχή συσπείρωσε τους υποστηρικτές της δράσης και οι θρησκευόμενοι Τούρκοι βγήκαν στους δρόμους για να χύσουν το αίμα τους για τον Ερντογάν και να ματαιώσουν το πραξικόπημα.
Περίπου 250 πολίτες πέθαναν εκείνο το βράδυ, κυρίως σκοτώθηκαν από τους πραξικοπηματίες. Οι υποστηρικτές του Ερντογάν που βγήκαν στους δρόμους εκείνη τη νύχτα συνέχισαν να διαδηλώνουν στην χώρα για ημέρες μετά το πραξικόπημα. Δεν είναι οι συνήθεις συντηρητικοί υποστηρικτές του AKP. Πολλοί είναι ισλαμιστές, μερικοί είναι ακόμα τζιχαντιστές.
Ο Ερντογάν γνωρίζει πολύ καλά ότι οι ισλαμιστές έσωσαν την ζωή του. Κατά συνέπεια, αναβάθμισε το προφίλ τους στην χώρα και σε ολόκληρη την κυβέρνηση. Για παράδειγμα, μετά το πραξικόπημα, ο πρόεδρος έκανε κύριο σύμβουλό του τον Adnan Tanriverdi, έναν πρώην στρατηγό που αποσύρθηκε βίαια από τον τουρκικό στρατό στην δεκαετία του 1990 λόγω των πολιτικών ισλαμιστικών απόψεών του. Η αποστολή του Tanriverdi είναι προφανώς να αναδιαρθρώσει τον κοσμικό τουρκικό στρατό [8].
Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση συνέλαβε πολλούς από τους πιο φιλελεύθερους δημοσιογράφους της Τουρκίας όπως ο διάσημος αρθρογράφος Kadri Gursel [9], ως ότι συνδέονται με το συντηρητικό κίνημα του Gulen. Πρόσφατα, ο Ερντογάν αποκήρυξε ως παράνομη την συνεχιζόμενη πορεία διαμαρτυρίας από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη, η οποία οργανώθηκε για να αντιταχθεί στην καταστολή των μέσων ενημέρωσης από τον Ερντογάν και με επικεφαλής το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, το Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα (CHP). Μέχρι που απείλησε να συλλάβει τον Kemal Kilicdaroglu, τον επικεφαλής της CHP, και ήδη συνέλαβε τον Selahattin Demirtas, τον επικεφαλής του κουρδικού εθνικιστικού Κόμματος της Λαϊκής Δημοκρατίας (HDP), της τρίτης μεγαλύτερης παράταξης στο τουρκικό κοινοβούλιο μετά το ΑΚΡ και το CHP. Είναι επίσης σαφές ότι δεν έχει τελειώσει.
Ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας φρουρούν κατά την διάρκεια δίκης Τούρκων στρατιωτών που κατηγορούνται για συμμετοχή στην αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου, στην Mugla, στην Τουρκία, τον Φεβρουάριο του 2017
Η ΘΕΛΗΣΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ
Ο ερντογανισμός συνδυάζει την μετα-αποικιοκρατική θεωρία με τον αντι-δυτικισμό. Σύμφωνα με τους ερντογανιστές, μετά τον Παγκόσμιο Πόλεμο [11], η ομάδα των κοσμικών δημοκρατικών ιδρυτών του Ατατούρκ συνήψε μια συμφωνία με τους Συμμάχους να υποτάξουν την Τουρκία κάτω από τα Δυτικά συμφέροντα. Η παράδοση της υποταγής της λαϊκής βούλησης υπό την Δύση συνεχίστηκε με διάφορα κοσμικά κόμματα που κυβερνούσαν την Τουρκία μέχρις ότου το ΑΚΡ ανέλαβε, σχεδόν έναν αιώνα αργότερα.
Η απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου απείλησε και πάλι την λαϊκή βούληση, σύμφωνα με αυτή την ιστορία, αλλά αυτή την φορά ο λαός πολέμησε. Το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu ανέφερε [12]: «Στην Τουρκία του 21ου αιώνα, όπου οι πραξικοπηματικές προσπάθειες εναντίον των κυβερνήσεων που εκλέχθηκαν με την ελεύθερη βούληση του τουρκικού λαού είναι απομεινάρια του παρελθόντος, η μεγαλύτερη παρηγοριά ήταν ότι η προσπάθεια ένοπλου πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου κατεστάλη πριν μπορέσει να πετύχει». Η 15η Ιουλίου ήταν απόδειξη ότι η λαϊκή βούληση χρειάστηκε μια ανάσταση, ή Dirilis.
Η επαναστατική γλώσσα της Dirilis έδωσε στον Ερντογάν την ευκαιρία να ανανεώσει τον αγώνα του για μια εκτελεστική προεδρία με φρέσκια θέρμη. Κατά τους μήνες που ακολούθησαν την απόπειρα πραξικοπήματος, οι υπέρ του Ερντογάν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πραγματοποίησαν πολυάριθμες συζητήσεις και συνέδρια σχετικά με το αποτυχημένο πραξικόπημα σε ολόκληρη τη χώρα, με τίτλους όπως «15 Ιουλίου: Από την αντίσταση στην Ανάσταση» [13]. Όταν το AKP διοργάνωσε συνταγματικό δημοψήφισμα στις 16 Απριλίου για να ανυψώσει τις εξουσίες του Ερντογάν, η διαφημιστική καμπάνια του κεφαλαιοποίησε αυτή την ρητορική, δηλώνοντας: «15 Ιουλίου Ανάσταση, 16 Απριλίου Αναζωπύρωση» [14].
Επιταχύνοντας προς το δημοψήφισμα, οι Ερντογανιστές αποκήρυτταν κάθε αντιπολίτευση με σαρωτικές κατηγορίες για προώθηση των Δυτικών συμφερόντων ή για συμμαχία με τρομοκράτες. Η συντηρητική καθημερινή εφημερίδα Yeni Safak παρουσίασε την προκύπτουσα ένταση ανάμεσα στην Τουρκία και την Δύση ως μάχη πολιτισμών [15]. Όπως ισχυρίστηκαν, η απόφαση της Γερμανίας και άλλων χωρών για απαγόρευση ορισμένων διαδηλώσεων υπέρ του Ερντογάν μεταξύ της τουρκικής διασποράς, απλώς απέδειξε την άποψη του «Πολέμου των Πολιτισμών» του πολιτικού επιστήμονα Samuel Huntington.
Η Δύση και ο Ισλαμικός κόσμος βρίσκονται αντιμέτωποι μεταξύ τους και οι Μουσουλμάνοι απαιτούν ηγέτη για τη νίκη. Από την απόπειρα του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου, ο Ερντογάν έχει τοποθετήσει τον εαυτό του ως εκείνον τον ηγέτη -και ιδιαίτερα μετά τη νίκη στο δημοψήφισμα στις 16 Απριλίου 2017. Αυτή η ημερομηνία αποτέλεσε ένα αδιαμφισβήτητο ορόσημο στην τουρκική ιστορία -μια [ημερομηνία] στην οποία μια νέα ιδεολογία, ο ερντογανισμός, κυριάρχησε στο πολιτικό τοπίο.
Το πρόβλημα με τον ερντογανισμό, όπως έγραψα στο [βιβλίο] The New Sultan [16], είναι ότι παρ' όλο που το ήμισυ της Τουρκίας λατρεύει τον Ερντογάν, το άλλο μισό τον σιχαίνεται [17]. Εφόσον ο ερντογανισμός απονομιμοποιεί όλη την αντιπολίτευση, 40 εκατομμύρια εκ των 80 εκατομμυρίων κατοίκων της Τουρκίας παραμένουν εκτός. Αυτή είναι μια συνταγή για κοινωνική αναταραχή στην Τουρκία που δεν εμφανίστηκε ξανά μετά τα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν ακροαριστερές και ακροδεξιές ομάδες πολέμησαν μια μάχη σαν εμφύλιο πόλεμο στους δρόμους. Με λίγα λόγια, ο ερντογανισμός έχει θέσει την τουρκική δημοκρατία σε μια πορεία προς την αυτοκαταστροφή και δεν φαίνεται να υπάρχει έξοδος.
* Ο SONER CAGAPTAY είναι ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο της Ουάσινγκτον για την Πολιτική της Εγγύς Ανατολής (Washington Institute for Near East Policy) και ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The New Sultan: Erdogan and the Crisis of Modern Turkey [1].
Η OYA ROSE AKTAS είναι ερευνητική βοηθός στο Ινστιτούτο της Ουάσινγκτον για την Πολιτική της Εγγύς Ανατολής (Washington Institute for Near East Policy).
(Στην πρώτη φωτογραφία : Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν κατά την διάρκεια μιας συγκέντρωσης στην Κωνσταντινούπολη, τον Σεπτέμβριο του 2015. MURAD SEZER / REUTERS)
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2017-07-07/how-erdoganism...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.newsultan.info/
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-17/erdogan-s-journey
[3] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2017-06-02/how-musli...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-09-14/how-turks-mobilized-a...
[5] https://www.nytimes.com/2017/03/10/opinion/sunday/propaganda-in-istanbul...
[6] http://www.yenisafak.com/yazarlar/ibrahimkaragul/artik-turkiyenin-buyuk-...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/political-islam-muslim-d...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-10-27/erdogans-turn-...
[9] https://www.nytimes.com/2017/03/20/world/europe/turkey-jailed-journalist...
[10] https://www.turkishminute.com/2017/06/17/erdogan-implies-chp-chair-kilic...
[11] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2003-01-01/war-end-a...
[12] http://aa.com.tr/tr/15-temmuz-darbe-girisimi/almanyadaki-stklar-15-temmu...
[13] http://www.hurriyet.com.tr/hakkaride-direnisten-dirilise-15-temmuz-pane-...
[14] http://www.sabah.com.tr/webtv/haber/15-temmuz-dirilis-16-nisan-yukselis
[15] http://www.yenisafak.com/yazarlar/bulentorakoglu/avrupa-turkiyeden-neden...
[16] https://www.amazon.com/New-Sultan-Erdogan-Crisis-Modern/dp/1784538264
[17] https://www.amazon.com/New-Sultan-Erdogan-Crisis-Modern/dp/1784538264/re...
