Η Σουηδία προχωρά σε απελάσεις
Το άσυλο είναι δύσκολο να βρεθεί
Amy M. Russo
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Σχεδόν πριν από δύο χρόνια, στις 24 Νοεμβρίου 2015, η Asa Romson, τότε αναπληρωτής πρωθυπουργός της Σουηδίας, αγωνίστηκε να συγκρατήσει τα δάκρυά της καθώς ανακοίνωνε την αντιστροφή της μεταναστευτικής πολιτικής ανοικτών θυρών της χώρας [1].
Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, ο Αμπάς, ένας 18χρονος πρόσφυγας από το Αφγανιστάν, προσπάθησε να συγκρατήσει τα δάκρυά του καθώς μου έλεγε για την επερχόμενη απέλασή του στην Καμπούλ [2] -έναν τόπο που η Σουηδική Υπηρεσία Μετανάστευσης, η οποία ελέγχει τις περιπτώσεις ασύλου, είχε θεωρήσει ασφαλή.
Σε μια συγκεχυμένη σειρά γεγονότων, στον μεγαλύτερο αδελφό του Αμπάς, τον Αλί (το μόνο μέλος της άμεσης οικογένειάς του που του έχει απομείνει), είχε χορηγηθεί άσυλο στην Σουηδία πριν από έξι χρόνια. Ωστόσο, ο Αμπάς, ο οποίος έφθασε το 2015, θα πρέπει να φύγει. Θα πετάξει στην Καμπούλ στις 7 Σεπτεμβρίου. Ο Αμπάς μεγάλωσε στην Ghazni, μια πόλη σχεδόν 100 μίλια νότια της Καμπούλ, και πέρασε λίγο χρόνο στην πρωτεύουσα, όταν έζησε με τον θείο του μετά τον θάνατο της μητέρας του έξι χρόνια πριν. Τώρα λέει ότι έχασε επαφή με τον θείο του και δεν γνωρίζει κανέναν στην Καμπούλ. «Δεν έχω συγγενείς εκεί, γι' αυτό θα πρέπει να μείνω στους δρόμους», είπε.
Μη έχοντας καμία εξήγηση για την απέλασή του, λέει μόνο ότι δεν έκανε τίποτα λάθος. «Όταν είσαι κάτω των 18 ετών, δεν μπορείς να πεις στην Υπηρεσία Μετανάστευσης τι συμβαίνει», είπε. «Είσαι πολύ νέος για να καταλάβεις το σύστημα. Δεν γνωρίζεις τα δικαιώματά σου».
Ο Αμπάς έχει εξαντλήσει τη νομική διαδικασία σε μια προσπάθεια να αποφύγει να τον στείλουν πίσω. Έχει ζητήσει την ανατροπή της απόρριψής του τρεις φορές, παίρνοντας την τελική του απόρριψη τον περασμένο Μάιο. Στις 13 Ιουνίου, στα 18α γενέθλια του, μάζεψε τα πράγματά του και μετακόμισε από ένα κέντρο στέγασης νέων στο Molndal, κοντά στην πόλη του Γκέτεμποργκ, για να ζήσει με τον αδελφό του στο Hisingen, όπου θα παραμείνει μέχρι την πτήση του στην Καμπούλ.
ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΠΟΡΕΙΑΣ
Στην κορύφωση της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής κρίσης [3], το 2015, περίπου 163.000 πρόσφυγες έφθασαν στην Σουηδία, εκ των οποίων περισσότεροι από 35.000 ήταν ασυνόδευτοι ανήλικοι. Η εισροή έκανε αυτή την σκανδιναβική χώρα των δέκα εκατομμυρίων τον μεγαλύτερο κατά κεφαλήν αποδέκτη προσφύγων στην Ευρώπη.
Αρχικά, φάνηκε να υπάρχει μια έκρηξη υποστήριξης για την πολιτική ανοικτών θυρών της Σουηδίας, ιδίως στους δήμους που ήταν επιφορτισμένοι με την φροντίδα των νέων αφίξεων. Στα τέλη του 2014, για παράδειγμα, η Molndal ίδρυσε την δική της μονάδα ενσωμάτωσης για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες -έναν κλάδο της δημοτικής διοίκησης που οργανώνει τους κοινωνικούς λειτουργούς και επιδιώκει να προσφέρει στους νεοεισερχόμενους στέγη και άλλους πόρους.
Η Birgitta Korpe, επικεφαλής της μονάδας ενσωμάτωσης στη Molndal, είπε: «Το 2015, [η ανταπόκριση] κυριαρχείτο από συναισθήματα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έδειξαν το μικρό αγόρι στην παραλία στην Τουρκία» -την φωτογραφία ενός νεκρού αγοριού από την Συρία, του Aylan Kurdi, που συγκλόνισε τον κόσμο τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους- «και αναδύθηκαν συναισθήματα, οπότε ήταν τρέλα. Και εργαζόμασταν σε αυτό, και ήταν μάλλον υστερικό».
Η υστερία δεν κράτησε πολύ [4]. Τον Νοέμβριο του 2015, η Σουηδία διενέργησε συνοριακούς ελέγχους και ανακοίνωσε ότι θα δεχόταν μόνο τον ελάχιστο απαιτούμενο αριθμό προσφύγων όπως καθορίζεται από την ΕΕ. Για τους αιτούντες άσυλο, η εξεύρεση καταφυγίου στην Σουηδία είναι πλέον πιο δύσκολη από ποτέ.
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΑΝΑΜΟΝΗΣ
Οι περισσότεροι από τους ασυνόδευτους ανηλίκους που έφτασαν στην Σουηδία πριν κλείσουν οι πύλες δεν έχουν ακόμη λάβει τις αποφάσεις ασύλου τους. Ο μέσος χρόνος αναμονής προσεγγίζει τις 500 ημέρες. Πέρυσι, καθώς οι κανονισμοί έγιναν πάλι αυστηρότεροι, η Σουηδία θέσπισε νέο προσωρινό νόμο για το άσυλο, καθιστώντας σχεδόν αδύνατο για τους αιτούντες να λάβουν μόνιμο άσυλο ή να φέρουν τις οικογένειές τους. Σήμερα, το καλύτερο στο οποίο μπορούν να ελπίζουν οι περισσότεροι αιτούντες είναι ένα από αυτά τα δύο αποτελέσματα: Τριετής άδεια παραμονής για όσους χαρακτηρίζονται ως πρόσφυγες και άδεια 13 μηνών για όσους δεν θεωρούνται πρόσφυγες αλλά εξακολουθούν να πληρούν τα πρότυπα της ΕΕ για επικουρική προστασία, που σημαίνει ότι διακινδυνεύουν θάνατο, σωματικές τιμωρίες, βασανιστήρια, απάνθρωπη μεταχείριση ή τραυματισμό ως αποτέλεσμα ένοπλης σύγκρουσης στην χώρα καταγωγής τους.
Στην πραγματικότητα, πολλοί από τους ασυνόδευτους ανηλίκους στην Σουηδία δεν είναι όντως πρόσφυγες, από νομικής πλευράς. Αντιθέτως, ζητούν καθεστώς επικουρικής προστασίας. Σύμφωνα με το σουηδικό δίκαιο και το δίκαιο της ΕΕ, ο «πρόσφυγας» ορίζεται ως το άτομο που δραπετεύει από στοχευμένες διώξεις λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, πολιτικών πεποιθήσεων, σεξουαλικού προσανατολισμού, φύλου ή υπαγωγής σε συγκεκριμένη ομάδα. Κάποιος, όπως ο Αμπάς -ένας νεαρός άνδρας που φεύγει από το Αφγανιστάν απλώς και μόνο επειδή δεν έχει άλλη οικογένεια και φοβάται για την επιβίωσή του- δεν είναι αναγκαστικά πρόσφυγας στα μάτια του νόμου.
Για να περιπλέξουν περαιτέρω τα ζητήματα, οι σουηδικές υποθέσεις ασύλου αποφασίζονται όχι με βάση την ηλικία των αιτούντων κατά την άφιξή τους αλλά με βάση την ηλικία τους κατά την εκδίκαση της υπόθεσής τους. Έτσι, αν ένας αιτών άσυλο φτάσει στην ηλικία των 15 ετών, αλλά το δικαστήριο δεν αποφασίσει μέχρι να συμπληρώσει το 18ο έτος, θα θεωρηθεί ως ενήλικας από το νομικό σύστημα, με δραματικά διαφορετικές συνέπειες. (Όταν ρωτήθηκε ένας εκπρόσωπος της Υπηρεσίας Μετανάστευσης γιατί οι αποφάσεις ασύλου δεν βασίζονται στην ηλικία κατά την άφιξη, επανέλαβε μόνο αυτή την πολιτική).
Το λιμάνι της κεντρικής Στοκχόλμης μια ομιχλώδη ημέρα, τον Σεπτέμβριο του 2014. REUTERS
«Όταν πρόκειται για ενήλικες, δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο για την Υπηρεσία Μετανάστευσης προκειμένου να εκτελέσει την απέλαση», εξήγησε ο Arido Degavro, δικηγόρος ασύλου της Στοκχόλμης και εμπειρογνώμονας στον σουηδικό δικηγορικό σύλλογο. Για να διατάξει την απέλαση ενός ανήλικου, η Υπηρεσία Μετανάστευσης πρέπει να εντοπίσει ένα μέλος της οικογένειας ή έναν κατάλληλο οργανισμό στην χώρα προορισμού που θα φροντίσει το παιδί. Σε μέρη όπως το Αφγανιστάν και η Σομαλία, δεν υπάρχουν κατάλληλες εγκαταστάσεις υποδοχής, οπότε ο εντοπισμός ενός μέλους της οικογένειας είναι η μόνη επιλογή.
Από τους ασυνόδευτους ανηλίκους που έφθασαν το 2015, 23.000 προέρχονταν από το Αφγανιστάν [5] -περισσότεροι από κάθε άλλη χώρα. (Για παράδειγμα, λιγότερα από 4.000 ασυνόδευτα παιδιά έφθασαν από την Συρία, δεδομένου ότι τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά ταξίδευαν με τις οικογένειές τους). Όσο αυτά τα παιδιά από το Αφγανιστάν παραμένουν ανήλικα, δεν θα απελαθούν, εκτός εάν βρεθούν οι οικογένειές τους και έρθουν σε επαφή, κάτι που συχνά είναι πρακτικά αδύνατον. Ωστόσο, μόλις γίνουν 18, η Υπηρεσία Μετανάστευσης δεν είναι πλέον υποχρεωμένη να βρει τους συγγενείς τους και, σε περίπτωση άρνησης ασύλου, μπορεί να υπόκεινται σε άμεση απέλαση. Μια καθυστερημένη απόφαση μπορεί να κάνει όλη την διαφορά.
Ο Degavro πιστεύει ότι η στάση της κυβέρνησης είναι σκόπιμη. «Έχω εργαστεί σε υποθέσεις μετανάστευσης για αρκετά χρόνια και αυτή είναι μια τακτική», είπε. «Είχα έναν που ήταν 16 ετών όταν ζήτησε άσυλο και η Μετανάστευση τον κάλεσε για συνέντευξη ένα μήνα πριν γίνει 18».
Ωστόσο, σύμφωνα με την Υπηρεσία Μετανάστευσης, οι μακρείς χρόνοι αναμονής είναι απλώς αποτέλεσμα μιας μαζικής συσσώρευσης υποθέσεων μετά την εισροή αιτούντων άσυλο το 2015. Η Lisa Bergman, υπεύθυνη Τύπου της Υπηρεσίας, μου είπε: «Οι αιτούντες άσυλο που πλησιάζουν την ηλικία των 18 έχουν προτεραιότητα να διεκπεραιωθούν οι υποθέσεις τους το συντομότερο δυνατόν». Επίσης είπε ότι από το 2015 η Υπηρεσία είχε αυξήσει τον αριθμό των στελεχών που ασχολούνται με τις αιτήσεις -χωρίς, ωστόσο, να μειωθούν οι χρόνοι της επεξεργασίας τους.
ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΑΓΧΟΥΣ
Το νομικό βάρος που έχει δοθεί στην ηλικία του αιτούντος έχει, προφανώς, οδηγήσει σε περαιτέρω αντιπαραθέσεις. Τον Μάρτιο του 2017, η Υπηρεσία Μετανάστευσης άρχισε να χρησιμοποιεί μια εγκληματολογική εξέταση, στην οποία οι οδοντικές ακτινογραφίες και μια μαγνητική τομογραφία της άρθρωσης του γόνατος χρησιμοποιούνται για την προσέγγιση της ηλικίας ενός ατόμου, για να καταπολεμήσουν αυτό που ειπώθηκε ότι ήταν μια υψηλή συχνότητα εμφάνισης ηλικιακής απάτης από ενήλικες αιτούντες που υποστήριζαν ότι είναι ανήλικοι. Η εξέταση έχει προκαλέσει οργή από ορισμένους που πιστεύουν ότι είναι μια αναξιόπιστη μέθοδος.
Μια από αυτούς τους επικριτές είναι η Sara Granath, υπάλληλος στο γραφείο της Στοκχόλμης του Save the Children, ενός μη κυβερνητικού οργανισμού. Η Granath μίλησε για μια περίπτωση κατά την οποία ένα άτομο κρίθηκε ότι ήταν δύο εβδομάδες μετά την ηλικία των 18 ετών. Σε μια άλλη περίπτωση, που αφορούσε δύο αδέρφια, το ένα αποφασίστηκε ότι ήταν 18 και το άλλο ειπώθηκε ότι ήταν πέντε μήνες μικρότερο. Και οι δύο περιπτώσεις αφορούσαν ένα επίπεδο ακρίβειας αδύνατο να επιτευχθεί μέσω των εξετάσεων.
Η Υπηρεσία Προσφύγων του ΟΗΕ στην Σουηδία κατανοεί ότι το τεστ έχει προβλήματα και έχει υποστηρίξει την χρήση του ως έσχατη λύση. Η Caroline Bach, υπεύθυνη επικοινωνίας της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), μου είπε ότι κατά την άποψη της UNHCR, «οι αξιολογήσεις ηλικίας δεν μπορούν να διαπιστώσουν με βεβαιότητα αν ένα άτομο είναι παιδί ή ενήλικας».
Παρά την διαμάχη, ο βαθμός στον οποίο οι εξετάσεις ηλικίας επηρεάζουν τις αποφάσεις ασύλου είναι ασαφής. Ο Degavro είπε ότι παρ' όλο που η Υπηρεσία Μετανάστευσης υποτίθεται ότι εξετάζει μια ποικιλία παραγόντων εκτός από το τεστ, τα αποτελέσματα που δείχνουν ότι ένας αιτών άσυλο είναι ενήλικας τείνουν να έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από ό, τι εκείνα που δείχνουν το αντίθετο, ανεξάρτητα από την πηγή τους. Η Jaana Nilsson, μια υπάλληλος του κέντρου ασύλου του Molndal, είπε ότι μια εξέταση ηλικίας έδειξε ότι ένας από τους τροφίμους του κέντρου ήταν 16 ετών, αλλά τα αποτελέσματα δεν ελήφθησαν υπόψη και ο τρόφιμος χαρακτηρίστηκε ως ενήλικας. Ορισμένοι φοβούνται ότι τα τεστ θα χρησιμοποιηθούν ως βάση για τις απελάσεις. Η Emma Nilsson, διαχειρίστρια που χειρίζεται την υποδοχή των προσφύγων στην πόλη Kungalv, μια πόλη περίπου δέκα μίλια έξω από το Γκέτεμποργκ, δήλωσε ότι ο δήμος είχε μια «μεγάλη ομάδα [αιτούντων] που θα έχουν τις αποφάσεις τους το καλοκαίρι και το φθινόπωρο» επειδή «πολλά από τα παιδιά πηγαίνουν στα τεστ ηλικίας». Προέβλεψε ότι ορισμένοι θα κριθούν ως ηλικίας άνω των 18 ετών.
ΚΟΛΛΗΜΕΝΟΙ ΣTO KENO
Μόλις διαδόθηκε ότι η Σουηδία έχει μια από τις πιο προοδευτικές προσεγγίσεις για την μετανάστευση [5], η χώρα έκανε μια στροφή τόσο στις πολιτικές όσο και στην πολιτική της. Οι Δημοκρατικοί της Σουηδίας, ένα λαϊκιστικό και κάποτε περιθωριακό αντιμεταναστευτικό κόμμα, τώρα απολαμβάνει υποστήριξη χάρη στο σοκ που αισθάνθηκαν οι Σουηδοί μετά την κορύφωση των αφίξεων προσφύγων το 2015. Καθώς πλησιάζουν οι εκλογές του 2018, το κόμμα αναμένει να συνεχίσει να προοδεύει στις δημοσκοπήσεις, ζητώντας την καταστολή της μετανάστευσης -ένα ζήτημα που έχει πολιτικοποιηθεί με επιτυχία.
Προς το παρόν, οι αιτούντες άσυλο στην Σουηδία έχουν βρεθεί σε διασταυρούμενα πυρά, έχοντας ξεφύγει από τον πόλεμο απλώς για να παραμείνουν σε νομικό κενό. Για όσους αναζητούν άδειες παραμονής, πρόκειται για μια κατάσταση ανιθαγένειας. Δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο μπορούν να επιστρέψουν και καμία εγγύηση ότι μπορούν να μείνουν. Αφού πέρασαν χιλιάδες μίλια μέσω δεκάδων χωρών για να φτάσουν στην Σουηδία, το τελευταίο σκέλος του ταξιδιού τους δεν περιλαμβάνει περπάτημα -αλλά μια φαινομενικά ατελείωτη αναμονή.
* Η AMY M. RUSSO είναι δημοσιογράφος και συνεργάτις του Κέντρου Pulitzer για την Αναφορά Κρίσεων (Pulitzer Center on Crisis Reporting).
(Στην πρώτη φωτογραφία : Η σουηδική αστυνομία συνοδεύει μετανάστες που κατέβηκαν από ένα τρένο αφιχθέν από την Δανία, τον Νοέμβριο του 2015. REUTERS)
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/sweden/2017-06-30/sweden-steps-d...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-05-11/europe-s-migra...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/afghanistan/2017-06-16/flawed-pl...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2016-06-28/europes-failed...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/western-europe/2014-05-19/stockh...
[5] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2017-02-13/destinati...
