Άρθρο της "Σύγχρονης Ρωσίας" για το σταλινικό dress code

Το σταλινικό dress code
Ίννα Φιόντοροβα
(Πηγή : http://gr.rbth.com)
Το σταλινικό στυλ ξεχώριζε για τον ασκητισμό, θα έλεγε κανείς λακωνικό χαρακτήρα του, και ταυτόχρονα για την απεριόριστη σιγουριά στη δύναμη της ιδεολογίας και αυτοκρατορικής ισχύος.

Το ημιστρατιωτικό σακάκι «φρεντς», που πήρε το όνομά του από τον βρετανό στρατάρχη του Α΄ Παγκοσμίου, Τζον Ντέντον Φρεντς, μαζί με τις μαλακές καυκάσιες μπότες, και λίγο αργότερα η στολή του αρχιστράτηγου (Generalissimus), διαμόρφωσαν την εικόνα του πιο διάσημου σοβιετικού ηγέτη.
Η εικόνα του Λένιν, αρχηγού της μπολσεβίκικης επανάστασης, ήταν χτυπητή και παράδοξη. Την συνέθεταν το χαμηλό μπόι, η φαλάκρα, τα ελαττώματα στην ομιλία (ο Λένιν τραύλιζε εμφανώς), η θρυλική τραγιάσκα, το αποφασιστικό βάδισμα και τα ακραία συναισθήματα. Σε μνημεία που δέσποζαν μέχρι πρόσφατα στο κέντρο κάθε πόλης της τεράστιας χώρας, της Μόσχας, εικονίζεται σε κίνηση, με το αγαπημένο του καπέλο όχι στο κεφάλι, αλλά στο χέρι.

(Ο Στάλιν στη Διάσκεψη του Πότσνταμ, 1945. Πηγή: RIA Novosti)

Ακριβώς αντίθετη απ’ αυτήν ήταν η εικόνα του Στάλιν. Μετά το χάος του εμφυλίου, ζωτική ανάγκη για τη χώρα ήταν η εδραίωση της σταθερότητας, που σήμαινε ότι ηγέτης έπρεπε να γίνει ένας άνθρωπος ο οποίος αποπνέει δύναμη, σιγουριά, αξιοπιστία και ακατάλυτη εξουσία. Η καυκάσια μορφή, η από φύσει βραδύτητα στις κινήσεις του Στάλιν, ήταν ό,τι έπρεπε τη δεδομένη στιγμή. Ο πρώτος υπουργός Βιομηχανίας Πετρελαίου της σταλινικής ΕΣΣΔ, Νικολάι Μπαϊμπακόφ, αναφέρει στα απομνημονεύματά του: «Μπήκα, και σταμάτησα. Κοιτάζω, στέκεται ο Στάλιν ο Ανώτατος Διοικητής, με πλάτη πάντως προς εμένα. Πλησιάζω, δεν αποφασίζω να βήξω. Τον παρατηρούσα, πώς είναι. Ντυμένος ήταν με ένα γκρι φρεντς και μαλακές μπότες, πολύ ταπεινά για το πρώτο πρόσωπο του κράτους...».
Οι στρατιώτες της επανάστασης
Από την επανάσταση ως τα μέσα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου απ’ όλα τα κουστούμια αυτός προτιμούσε τα κλειστού αυστηρού τύπου, ραμμένα από υψηλής ποιότητας υφάσματα χιτώνια-φρεντς και παντελόνια, που έμπαιναν στις καυκάσιες μπότες. Για πανωφόρι επέλεγε ένα απλό στρατιωτικό παλτό-κάπα, το οποίο φόραγε μέχρι αυτό να φθαρεί. Ο Αρτιόμ Σεργκέγεφ, γιος του στενού φίλου και συνεργάτη του Στάλιν, Φιόντορ Σεργκέγεφ, διηγήθηκε στη δημοσιογράφο και συγγραφέα Εκατερίνα Γκλούσικ στις «Κουβέντες για τον Στάλιν» (η συνέντευξη αυτή υπό μορφή φιλικής κουβέντας δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Závtra το 2006): «Μια φορά ο Στάλιν γύρισε σπίτι, όπου κρεμόταν ένα καινούριο στρατιωτικό παλτό. Βλέποντάς το, αυτός ρώτησε: “Και το παλτό που φόραγα, που είναι;”. Του απαντούν, ότι μάλλον δεν υπάρχει πια. Ευθύς αυτός ξέσπασε: “Με δημόσια χρήματα θα μπορούσα κάθε εβδομάδα να αλλάζω παλτό. Θα μπορούσα να φορέσω το παλιό ένα χρόνο ακόμη. Και, εν πάση περιπτώσει, ας με ρωτούσατε, αν χρειάζομαι καινούριο”. Η επίπληξη ήταν σοβαρή».
Στο Κομμουνιστικό Κόμμα υπήρχε μια άτυπη στολή, η οποία είχε ως βάση το στρατιωτικό χιτώνιο ή πουκάμισο. Οι «στρατιώτες της επανάστασης», όπως αυτοαποκαλούνταν τα κομματικά στελέχη της εποχής, φορούσαν ημιστρατιωτική ενδυμασία, όχι μόνο για ιδεολογικούς λόγους. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς προηγουμένως, πριν βρεθούν στα κυβερνητικά γραφεία, πολεμούσαν στα μέτωπα του Α΄ Παγκοσμίου, μετά διεύθυναν την επανάσταση, και αργότερα διοικούσαν τα τμήματα του Κόκκινου στρατού ή πραγματοποιούσαν πολιτικό έργο τον καιρό του εμφυλίου. Το στρατιωτικό πουκάμισο, τους ήταν πολύ φιλικό -και λογικό- από οποιοδήποτε πολιτικό κοστούμι.
Το ρωσικό στρατιωτικό σακάκι
Στη Ρωσία το ημιστρατιωτικό σακάκι φρεντς εμφανίστηκε στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου, όταν στο στρατό ο τύπος ένδυσης ήταν ουσιαστικά αυθαίρετος και πολλοί αξιωματικοί, βλέποντας το νέο μοντέλο στους Βρετανούς και Γάλλους συναδέλφους τους, άρχισαν ευχαρίστως να το υιοθετούν. Στον βρετανικό στρατό υπήρχαν δυο ειδών φρεντς: Το πιο αυστηρό και ανοιχτό, το οποίο φοριόταν με πουκάμισο και γραβάτα, και το πιο άνετο με ψηλό κολάρο, χωρίς γραβάτα. Αυτό ακριβώς ήταν που συγκέντρωσε και τις προτιμήσεις του ανώτατου διοικητικού προσωπικού του Κόκκινου στρατού.

(1930. Πηγή: RIA Novosti)

Από το 1938 όμως, τα κοστούμια των ανώτερων αξιωματούχων της χώρας, μεταξύ αυτών και ορισμένες στολές του Στάλιν, ράβονταν στο Κεντρικό Στρατιωτικό Εργαστήριο Ραπτικής το οποίο ήταν επιφορτισμένο με τη δημιουργία νέων τύπων στολών για τους στρατηγούς του Κόκκινου στρατού. Το εργαστήριο υφίσταται μέχρι σήμερα με την ονομασία «43η Κεντρική πειραματική επιχείρηση ραπτικής». Ο Στάλιν εξέταζε προσωπικά όλες τις δημιουργίες των στρατιωτικών μόδιστρων, μέχρι και τα κουμπιά.
Η γέννηση του αυτοκρατορικού στυλ
Αλλά και στο σπίτι προτιμούσε την απλότητα. Ο Αρτιόμ Σεργκέγεφ θυμάται: «Στο σπίτι κυκλοφορούσε με απλά πάνινα παντελόνια, λινό σακάκι, το οποίο καμιά φορά έβγαζε και έμενε με ένα βαμβακερό πουκάμισο που έμοιαζε με στρατιωτικό. Με πολιτικό κοστούμι δεν τον είδα ποτέ. Στις διακοπές φορούσε ένα λινό σύνολο, το οποίο αποτελούσαν ένα σακάκι τύπου μιλιτέρ, το οποίο μερικές φορές το ξεκούμπωνε, και από μέσα λευκό πουκάμισο».
Απ’ όλα τα καλύμματα κεφαλής, ο Στάλιν προτιμούσε κασκέτο με χαμηλό ισομερές σε όλη την περίμετρό του άνω μέρος. Καθένα από τα καπέλα του ήταν χειροποίητα και φτιάχνονταν μόνον όταν είχε φθαρεί πλέον το προηγούμενο. Αν κατά τη δοκιμή του νέου ο Στάλιν έβρισκε κάποια ελαττώματα, τότε απλώς κρατούσε το παλιό.

(Διάσκεψη της Γιάλτας, 1945. Πηγή: RIA Novosti)

Όταν ο Στάλιν απέκτησε τους τίτλους του στρατηγού της Σοβιετικής Ένωσης και του αρχιστράτηγου, η φαντασία των σχεδιαστών συγκρούστηκε πάνω στο «σπαρτιατικό» γούστο του ηγέτη. Η αρχική εκδοχή της στολής, χρώματος τιρκουάζ της θάλασσας, πλούσια στολισμένης με χρυσά κεντήματα και με κόψιμο ουσιαστικά ίδιο μ’ εκείνο των στολών των αρχών του 19ου αιώνα, απορρίφθηκε από το στάδιο ακόμη της παρουσίασής της και στάλθηκε στο μουσείο, όπου και φυλάσσεται μέχρι σήμερα.
Για τον Στάλιν τελικά έραψαν μια αυστηρή στολή-φρεντς ανοιχτού γκρι χρώματος με χαμηλό γιακά (ο αρχικός όρθιος γιακάς-κολάρο αποδείχθηκε άβολος γι’ αυτόν), με τις κλασσικές τέσσερις τσέπες και τις επωμίδες του στρατηγού. Το συνόδευε παντελόνι με σιρίτια που κάλυπτε τις μπότες, και γενικά η όλη ενδυμασία έδειχνε εντυπωσιακή και συνάμα σοβαρή. Αυτή ήταν η δική του άποψη για το αυτοκρατορικό στυλ, το ταυτόχρονα δηλαδή συγκρατημένο και ξεχωριστό, αυστηρό και μεγαλειώδες.