Μεταξύ σφύρας και άκμονος
Η επισφαλής θέση τής εξωτερικής πολιτικής τού Αζερμπαϊτζάν
James Yan
(Πηγή : http://www.foreignaffairs.gr)
Λίγες χώρες στην Ασία βρίσκονται σε πιο επισφαλή θέση εξωτερικής πολιτικής από την Δημοκρατία τού Αζερμπαϊτζάν.
Στην δυτική ακτή τής Κασπίας Θάλασσας, το Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται μεταξύ δύο μεγαλύτερων, ισχυρότερων, και εχθρικών χωρών – το Ιράν και η Ρωσία - και η φιλοδυτική στάση τού Αζερμπαϊτζάν έχει κάνει ελάχιστα για να καταστήσει την χώρα προσφιλή σε κανέναν από τους δύο γείτονες. Το πώς το Αζερμπαϊτζάν επιλέγει να ασκεί την εξωτερική πολιτική του θα έχει επιπτώσεις όχι μόνο στην δική του εθνική κυριαρχία, αλλά και στην γεωπολιτική τάξη τής περιοχής. Στο πλαίσιο αυτό, η χώρα αντιμετωπίζει δύο επιλογές: Να περιορίσει την υποστήριξή της προς την καθοδηγούμενη από την Δύση φιλελεύθερη τάξη, χαλαρώνοντας έτσι το Ιράν και την Ρωσία˙ Ή να αγκαλιάσει πλήρως την Δύση και να ρισκάρει μια περιφερειακή αντίδραση.
ΕΡΕΘΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΙΡΑΝ
Το 85% από τα εννέα εκατομμύρια πολίτες τού Αζερμπαϊτζάν που αυτοπροσδιορίζονται ως σιίτες μουσουλμάνοι, υποδηλώνουν ότι η χώρα θα πρέπει να διατηρεί έναν φυσικό δεσμό με το Ιράν, όπου οι σιίτες είναι κατά πολύ περισσότεροι από τους σουνίτες. Στην πραγματικότητα, το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να υπερηφανεύεται για μια ισχυρή παράδοση κοσμικότητας και προοδευτικής σκέψης, και η ατμόσφαιρα της πρωτεύουσάς του, Μπακού, είναι περισσότερο Λονδίνο ή Παρίσι παρά Τεχεράνη. Για τον λόγο αυτό, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν από καιρό δει την χώρα ως στρατηγικό εταίρο - και, για την ώρα, το Αζερμπαϊτζάν ήταν πρόθυμο να συνεργαστεί, με πιο κρίσιμα τα θέματα ασφάλειας και άμυνας. Για παράδειγμα, από την 9η Σεπτεμβρίου 2001, υπήρξε ένας απαραίτητος στρατιωτικός εταίρος των στρατευμάτων των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν, κυρίως παρέχοντάς τους δικαιώματα υπερπτήσεων και βοηθώντας τις δυνάμεις να ανεφοδιάζονται με καύσιμα. Επιπλέον, η Συνοριακή Φρουρά τού Αζερμπαϊτζάν, μια ομοσπονδιακή υπηρεσία επιβολής τού νόμου, για να ενισχύσει την στρατιωτική συνεργασία της με την Δύση, έχει πραγματοποιήσει μια σειρά κοινών σεμιναρίων υψηλού επιπέδου με το ΝΑΤΟ, από το 2011.
Η συνεργασία τού Μπακού με την Δύση έχει αμφισβητήσει τις σχέσεις του με την Τεχεράνη. Ειδικότερα, το Ιράν δυσπιστεί εξαιτίας τής όλο και στενότερης σχέσης τού Αζερμπαϊτζάν με το Ισραήλ. Τον Φεβρουάριο του 2012, το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησε να αγοράσει εξελιγμένα όπλα από το Ισραήλ αξίας 1,6 δισ. δολαρίων, την μόνη τόσο μεγάλη αγορά όπλων στην ιστορία τού Αζερμπαϊτζάν. Εμφανίστηκαν αναφορές ότι το Αζερμπαϊτζάν θα επιτρέψει στο Ισραήλ να χρησιμοποιήσει τις αεροπορικές βάσεις του για να επιτεθεί στις πυρηνικές εγκαταστάσεις τού Ιράν, ένας ισχυρισμός τον οποίον το Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκε. Τον Μάιο του 2012, το Ιράν ανακάλεσε τον πρεσβευτή του από το Μπακού, επικαλούμενο θρησκευτική προσβολή [1]. Και τον Απρίλιο του 2013, ο υπουργός Εξωτερικών τού Αζερμπαϊτζάν, Elmar Mammadyarov, επισκέφθηκε το Ισραήλ, πυροδοτώντας ένα νέο κύμα εντάσεων.
Ωστόσο, το Αζερμπαϊτζάν έχει συνειδητοποιήσει ότι ο ανταγωνισμός με το Ιράν ενέχει κινδύνους. Κατ’ αρχήν, το Ιράν είναι η πατρίδα 20 εκατομμυρίων εθνοτικών Αζέρων, και έχει κατά καιρούς εξαπολύσει δριμεία επίθεση εναντίον τους με το να καταστέλλει την γλώσσα και τον πολιτισμό τους. Σε περίπτωση που η Τεχεράνη επιθυμεί να εκφράσει την δυσαρέσκειά της για την εξωτερική πολιτική τής γειτονικής χώρας, ο εθνοτικός Αζερικός πληθυσμός στο Ιράν λειτουργεί ως ο τέλειος αποδιοπομπαίος τράγος. Επίσης, η Τεχεράνη έχει την δυνατότητα να υποστηρίξει ριζοσπαστικά ισλαμιστικά τρομοκρατικά δίκτυα μέσα στο Αζερμπαϊτζάν. Τον Μάρτιο του 2012, για παράδειγμα, οι Αρχές τής χώρας συνέλαβαν 22 Ιρανούς που είχαν σταλεί από την ιρανική Ισλαμική Επαναστατική Φρουρά να διεισδύσουν στην χώρα και να πραγματοποιήσουν τρομοκρατικές ενέργειες. Όσο πιο κοντά έρχεται το Αζερμπαϊτζάν στην Δύση και το Ισραήλ, τόσο πιο απειλητικό θα γίνεται το Ιράν.
ΘΥΜΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΡΩΣΙΑ
Το Αζερμπαϊτζάν έχει μια εξίσου ακανθώδη σχέση με τον βόρειο γείτονά της, την Ρωσία. Το Αζερμπαϊτζάν έχει εκφράσει την ανησυχία ότι θα μπορούσε να είναι ο επόμενος στόχος τής Ρωσίας˙ Το Αζερμπαϊτζάν, μια μικρότερη και πιο αδύναμη χώρα από την Ρωσία, έχει επτά δισεκατομμύρια βαρέλια αποθεμάτων αργού πετρελαίου και περίπου τέσσερα τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αποθεμάτων φυσικού αερίου, γεγονός που το καθιστά εύκολο στόχο ενός αυτοκρατορικού τυχοδιωκτισμού. Σημειώνοντας αυτούς τους φόβους, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, είπε τον Μάρτιο ότι η εδαφική ακεραιότητα των χωρών δεν μπορεί να αλλάξει «χωρίς την συγκατάθεσή τους».
Σε μια σειρά από γεγονότα που έχουν αποξενώσει την Μόσχα, οι κυρώσεις τής Δύσης προς την Ρωσία έχουν κατευθύνει την Ευρωπαϊκή Ένωση στο Αζερμπαϊτζάν ως εναλλακτική πηγή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η χώρα λειτουργεί ήδη ως ένας σημαντικός προμηθευτής ενέργειας για πολλές χώρες τής ΕΕ, όπως η Ιταλία, η Γερμανία και η Γαλλία, και έχει εμφανιστεί πρόθυμη να αυξήσει την παραγωγή της για να αναπληρώσει το κενό τής Ρωσίας. Πράγματι, από το 2018, το Αζερμπαϊτζάν σχεδιάζει να παραδίδει επιπλέον 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως από το πεδίο φυσικού αερίου Shah Deniz στις ευρωπαϊκές αγορές. Αυτό, επιπλέον των εννέα δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου που ήδη παραδίδει το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη κάθε χρόνο, θα ενισχύσει σημαντικά την ενεργειακή ασφάλεια της ηπείρου, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι επί του παρόντος βασίζεται στην Ρωσία για το 25% των προμηθειών της σε φυσικό αέριο.
Η Μόσχα, όπως και η Τεχεράνη, είναι απίθανο να παραμείνει παθητική, καθώς το Αζερμπαϊτζάν κινείται πιο κοντά προς την Δύση. Στην πραγματικότητα, η Ρωσία έχει την δυνατότητα να βλάψει ουσιαστικά το Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια περιοχή γης έντονα διαμφισβητούμενη από το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία. Η Ρωσία, η οποία υποστηρίζει την Αρμενία, διατηρεί ήδη 4.000 στρατιώτες κοντά στην περιοχή, και τόσο η Ρωσία όσο και η Αρμενία είναι μέλη τού Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (Collective Security Treaty Organization, CSTO), μια στρατιωτική συμμαχία που θεωρεί ότι η επίθεση σε ένα από τα μέλη της είναι επίθεση εναντίον όλων. Δεδομένου ότι το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι μέλος τής συμμαχίας, η Ρωσία - αν προκληθεί - θα μπορούσε να υποδαυλίσει την σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ως πρόσχημα για να επέμβει στρατιωτικά για λογαριασμό τής Αρμενίας. Στην πραγματικότητα, σε μια συνέντευξή του 2013 στην ρωσική στρατιωτική εφημερίδα Krasnaya Zvezda [2], ο διοικητής τής 102ης στρατιωτικής βάσης τής Ρωσίας στην Αρμενία, δήλωσε ότι αν το Αζερμπαϊτζάν ασκήσει βία στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η βάση του θα μπορούσε να «ενταχθεί στην ένοπλη σύγκρουση, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις τής Ρωσικής Ομοσπονδίας στο πλαίσιο του CSTO». Μια ρωσική παρέμβαση θα τρόμαζε και θα έδιωχνε τους περιφερειακούς επενδυτές, επιφέροντας έτσι ένα μεγάλο πλήγμα στην ζωογόνο δύναμη της οικονομίας τού Αζερμπαϊτζάν: Τον ενεργειακό τομέα του.
Υπό το φως των βεβαρυμμένων σχέσεων του Αζερμπαϊτζάν με την Ρωσία και το Ιράν, η χώρα μπορεί να μην έχει καμία άλλη επιλογή από το να περιορίσει την υποστήριξη προς την Δύση, ώστε να κατευνάσει τους γείτονές της. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι πρέπει να εγκαταλείψει την Δύση εντελώς. Αντ’ αυτού, το Αζερμπαϊτζάν πρέπει να ακολουθήσει μια επιδέξια πράξη εξισορρόπησης: Την ενίσχυση των Δυτικών δεσμών σε τομείς όπου είναι πρακτικό και μη αμφιλεγόμενο να το πράξει, όπως στην εκπαίδευση, την κλιματική αλλαγή, την επανεγκατάσταση προσφύγων, καθώς και τις διεθνείς ειρηνευτικές προσπάθειες, παράλληλα βεβαιώνοντας το Ιράν και την Ρωσία ότι τα συμφέροντά τους δεν θα επηρεαστούν αρνητικά. Φυσικά, αυτή η ακροβασία είναι πιο εύκολη στα λόγια παρά στην πράξη. Στην πραγματικότητα, ανεξάρτητα το πόσο σοβαρά το Αζερμπαϊτζάν επιχειρεί να χαράξει αυτή την «μέση οδό», οι εχθρικοί γείτονές του κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσουν να το αντιμετωπίζουν με καχυποψία.
* Ο JAMES YAN είναι πρόεδρος του International Relations Society στο University College London.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141993/james-yan/a-rock-and-a-har...
Συνδέσεις:
[1] http://www.nytimes.com/2012/05/23/world/middleeast/after-protests-iran-r...
[2] http://asbarez.com/115675/russian-troops-in-gyumri-will-retaliate-if-aze...
