Το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων
Θάνος Π. Ντόκος
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Είναι, ίσως, νωρίς για να επιχειρηθεί μια εκτίμηση σχετικά με τις συνέπειες της εκλογής του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο προεδρικό αξίωμα για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Μπορούμε όμως να εξετάσουμε ορισμένα πιθανά σενάρια, ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι η περίοδος διακυβέρνησης της Τουρκίας από τον κ. Ερντογάν και το ΑΚΡ χαρακτηρίστηκε από μια προσπάθεια διατήρησης των φιλικών σχέσεων που ξεκίνησε το 1999, χωρίς όμως να σημειωθεί κάποια πρόοδος στον σκληρό πυρήνα των ελληνοτουρκικών προβλημάτων, και χωρίς κάποια ουσιαστική διαφοροποίηση από την πολιτική προηγούμενων τουρκικών κυβερνήσεων έναντι της Ελλάδας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο κ. Ερντογάν δεν προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την περίοδο υψηλής ελληνικής αδυναμίας λόγω της οικονομικής κρίσης, αν και δεν είναι ξεκάθαρο αν αυτό αποτέλεσε επιλογή της τουρκικής διπλωματίας ή αν οφείλεται στην εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας. Πιθανόν και τα δύο. Σε κάθε περίπτωση, η προσπάθεια πλήρους ομαλοποίησης των ελληνοτουρκικών σχέσεων αποτέλεσε -και αποτελεί- χαμηλή προτεραιότητα για Αθήνα και Αγκυρα, για διαφορετικούς λόγους.
Μπορούμε όμως να εξετάσουμε ορισμένα πιθανά σενάρια, ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι η περίοδος διακυβέρνησης της Τουρκίας από τον κ. Ερντογάν και το ΑΚΡ χαρακτηρίστηκε από μια προσπάθεια διατήρησης των φιλικών σχέσεων που ξεκίνησε το 1999, χωρίς όμως να σημειωθεί κάποια πρόοδος στον σκληρό πυρήνα των ελληνοτουρκικών προβλημάτων, και χωρίς κάποια ουσιαστική διαφοροποίηση από την πολιτική προηγούμενων τουρκικών κυβερνήσεων έναντι της Ελλάδας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο κ. Ερντογάν δεν προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την περίοδο υψηλής ελληνικής αδυναμίας λόγω της οικονομικής κρίσης, αν και δεν είναι ξεκάθαρο αν αυτό αποτέλεσε επιλογή της τουρκικής διπλωματίας ή αν οφείλεται στην εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας. Πιθανόν και τα δύο. Σε κάθε περίπτωση, η προσπάθεια πλήρους ομαλοποίησης των ελληνοτουρκικών σχέσεων αποτέλεσε -και αποτελεί- χαμηλή προτεραιότητα για Αθήνα και Αγκυρα, για διαφορετικούς λόγους.
Αναμένονται αλλαγές στις διμερείς σχέσεις με τον κ. Ερντογάν στο αξίωμα του προέδρου της Τουρκίας, σ’ ένα ρόλο που θα είναι ιδιαίτερα ενεργός και πέραν των τυπικά προβλεπομένων; Σε μια προσπάθεια να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, μπορούν να σκιαγραφηθούν δύο σενάρια για τις πιθανές «εσωτερικές» επιλογές και άλλα δύο για τις «εξωτερικές» επιλογές του Τούρκου προέδρου. Στο πρώτο «εσωτερικό» σενάριο, ο κ. Ερντογάν θα πολιτευθεί με ενωτικό τρόπο, ως πρόεδρος όλων των Τούρκων, σε μια προσπάθεια να μειώσει την κοινωνική πόλωση, και συνεχίζοντας να προωθεί μια συντηρητική-ισλαμική ατζέντα, αλλά με τρόπο ανεκτικό των άλλων απόψεων και προσεγγίσεων που συνυπάρχουν μέσα στην τουρκική κοινωνία. Σύμφωνα με το δεύτερο σενάριο, ο κ. Ερντογάν θα συνεχίσει να κινείται ως ηγέτης των ψηφοφόρων του ΑΚΡ, επιδεικνύοντας περιορισμένη ανοχή για κάθε διαφορετική άποψη, ακόμη και εντός του δικού του πολιτικού και ιδεολογικού χώρου. Κάθε σενάριο οδηγεί σε διαφορετικά επίπεδα κοινωνικής έντασης και συνοχής.
Στο πρώτο «εξωτερικό» σενάριο ο κ. Ερντογάν κινείται με τρόπο «οθωμανικά» ηγεμονικό, επιδιώκοντας ένα κεντρικό περιφερειακό ή και ευρύτερο ρόλο, υιοθετώντας, παράλληλα, τον ρόλο της «καλοπροαίρετης» δύναμης και αποφεύγοντας ιδιαίτερες τριβές και συγκρούσεις με τους άμεσους γείτονες. Στο δεύτερο σενάριο, η ηγεμονική προσέγγιση επικεντρώνεται στην άμεση περιφέρεια της Τουρκίας και ενδέχεται να εμπεριέχει είτε στοιχεία φινλανδοποίησης είτε ακόμη και σημαντικών τριβών με γειτονικές χώρες. Είναι προφανές ότι τα «εσωτερικά» και εξωτερικά σενάρια συνδέονται και αλληλοεπηρεάζονται, ενώ σημαντικό ρόλο θα παίξουν και παράγοντες όπως η πορεία της τουρκικής οικονομίας, η συνοχή του κυβερνώντος κόμματος αλλά και των κομμάτων της αντιπολίτευσης, ο βαθμός επιτυχίας των προσπαθειών για την επίλυση του κουρδικού προβλήματος, καθώς επίσης και οι περιφερειακές εξελίξεις. Η προσεκτική παρακολούθηση των προθέσεων και σχεδιασμών της τουρκικής ηγεσίας θα επιτρέψει την καλύτερη κατανόηση και, συνεπώς, τον αποτελεσματικότερο σχεδιασμό της δικής μας πολιτικής.
* Ο κ. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.
