Ο Ερντογάν και οι μειονότητες
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΤΙΣΤΑΚΙΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Η ενδεκαετής περίοδος διακυβέρνησης της Τουρκίας από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σημαδεύτηκε από αλλαγές στη μειονοτική πολιτική της χώρας του. Η μετάβασή του στην προεδρία της Δημοκρατίας μάς δίνει την ευκαιρία μίας πρώτης αποτίμησής τους.
Κατ’ αρχάς, ο Ερντογάν δεν άλλαξε τον καμβά της τουρκικής μειονοτικής πολιτικής. Τα ευαγή μειονοτικά ιδρύματα –ή, αλλιώς, τα μειονοτικά βακούφια– δεν έπαψαν να επιβάλλονται ως το μοναδικό νομικό σχήμα που επιτρέπει την άσκηση των μειονοτικών δικαιωμάτων. Τούτο συνεπάγεται αρνητικές συνέπειες για τις αναγνωρισμένες, τουλάχιστον, μειονότητες (Ελληνορθοδόξoυς, Αρμενίους και Εβραίους). Το βακούφι, δάνειο από το ισλαμικό δίκαιο, δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τις λειτουργικές και άλλες ανάγκες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, του Αρμενικού Πατριαρχείου ή της Κεντρικής Αρχιραββινείας, αφήνοντας, εν έτει 2014, τους παλαιούς αυτούς κεντρικούς θρησκευτικούς οργανισμούς των μειονοτήτων (και όχι μόνον) χωρίς νομική προσωπικότητα. Η εμμονή στην αποκλειστικότητα του νομικού σχήματος του βακουφίου έχει και ένα άλλο γνωστό θύμα: τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, την οποία οι τουρκικές Αρχές έκλεισαν «γιατί δεν ήταν βακούφι», όπως όλα τα τουρκικά πανεπιστήμια (κρατικά-ιδιωτικά) μετά το 1971.
Αναφορικά, τώρα, με τα ίδια τα μειονοτικά βακούφια, είναι θετικό ότι, επί θητείας του Αμπντουλάχ Γκιουλ στο υπουργείο Εξωτερικών, εκσυγχρονίστηκε η σχετική νομοθεσία του έτους 1935. Η σημαντικότερη αλλαγή του νόμου 5737/2008, η οποία άμεσα απέδωσε αποτελέσματα διαφάνειας, ήταν η θεσμική ανασυγκρότηση της εποπτεύουσας κρατικής Γενικής Διεύθυνσης Βακουφίων με τη συμμετοχή ενός αιρετού εκπροσώπου όλων των μειονοτικών βακουφίων μεταξύ των δεκαπέντε μελών του διοικητικού συμβουλίου της (έχει εκλεγεί ο Ρωμιός κ. Π. Βίγκας). Ο ίδιος νόμος προέβλεψε την επιστροφή της αφαιρεθείσας βακουφικής περιουσίας μέσω αιτήσεως στη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων. Επειδή το 2010 (αλλά και, προηγουμένως, το 2003) τα αποτελέσματα της επιστροφής δεν ήταν ικανοποιητικά, το 2011 ο ίδιος ο Ερντογάν αποφάσισε την επανάληψη της διαδικασίας. Αν και οι αριθμοί είναι, πράγματι, ικανοποιητικοί (υπολογίζεται ανεπισήμως ότι επεστράφη συνολικά το 59% των δηλωθέντων ακινήτων της ελληνορθόδοξης μειονότητας), από τα ποιοτικά στοιχεία των επιστροφών προκύπτει ότι επιστράφηκαν μόνον τα μη προσοδοφόρα ακίνητα.
Το αρνητικό σημείο του νόμου 5737/2008 είναι ότι δεν κατοχύρωσε το δικαίωμα των μειονοτικών να αυτοδιαχειρίζονται τα βακούφιά τους, δικαίωμα ρητά εγγυημένο από τη Λωζάννη. Πρώτον, δεν ξήλωσε την ευχέρεια των Αρχών να «κρατικοποιούν» τα μειονοτικά βακούφια («κατειλημμένα βακούφια»). Από ένα σύνολο 88 ελληνορθόδοξων βακουφίων, τα 19 έχουν αφαιρεθεί από τα χέρια της μειονότητας. Επίσης, από ένα σύνολο 42 εβραϊκών βακουφίων, τα 24 έχουν περάσει στο τουρκικό Δημόσιο. Δεύτερον, εξίσου σημαντικό, ο νόμος δεν κατοχύρωσε τις εκλογές για την ανάδειξη των μειονοτικών διαχειριστών του κάθε ελεύθερου (μη «κρατικοποιημένου») βακουφίου. Αν και για κάποιο διάστημα επιτράπηκαν οι εκλογές, τους τελευταίους 20 μήνες έχουν επισήμως «παγώσει» με διάφορα προσχήματα. Το αποτέλεσμα είναι η επιβράβευση της κακοδιαχείρισης και της αδιαφάνειας στα μειονοτικά βακούφια, ένας δηλαδή πλάγιος τουρκικός τρόπος διάβρωσής τους.
Οσον αφορά τη μειονοτική εκπαίδευση, παρά την πραγματική ανάγκη εκσυγχρονισμού της (βλέπετε το παράδειγμα του προγράμματος των μουσουλμανοπαίδων στη Θράκη), δεν σημειώθηκαν μείζονες αλλά μόνο συμβολικές αλλαγές, χωρίς θεσμικό βάθος. Ετσι, επετράπη η φοίτηση μη Τούρκων πολιτών στα ελληνικά μειονοτικά σχολεία, άνοιξε πέρυσι το δημοτικό μειονοτικό σχολείο στην Ιμβρο και φέτος ανοίγει και το γυμνάσιο.
Τέλος, επί Ερντογάν, η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου απαρτίζεται, κατά το ήμισυ, πλέον, από ιεράρχες εκτός Τουρκίας, ενώ όσοι εκ των ιεραρχών θέλησαν έλαβαν την τουρκική υπηκοότητα για να μπορούν ακωλύτως να είναι εκλόγιμοι και εκλογείς για την ανάδειξη, οψέποτε, νέου Πατριάρχη.
*Ο κ. Κτιστάκις είναι επίκουρος καθηγητής των Πανεπιστημίων Θράκης και Βοσπόρου.
