Ετοιμαστείτε για περισσότερη ρωσική επιθετικότητα
Γιατί οι κυρώσεις ίσως παραείναι αποτελεσματικές
Eric Lorber
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Αυτή την εβδομάδα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν πρόσθετες οικονομικές κυρώσεις με στόχο την τιμωρία τής Ρωσίας για την ολοένα και πιο άμεση στρατιωτική εμπλοκή της στην ανατολική Ουκρανία.
Αυτές, καθώς και οι προηγούμενοι γύροι κυρώσεων, αρχίζουν να δαγκώνουν˙ Η ήδη αναιμική ρωσική οικονομία μάλλον κατευθύνεται προς ύφεση και ο πληθωρισμός αυξάνεται. Και μακροπρόθεσμα, η ικανότητα της Ρωσίας να αναπτύσσει τον ενεργειακό τομέα της και να αναδιαρθρώνει το τεράστιο χρέος της, τίθεται πλέον σε σοβαρή αμφιβολία.
Και εκεί βρίσκεται το πρόβλημα: Οι κυρώσεις αυτές μπορεί να αποδειχθούν πολύ αποτελεσματικές, καθώς σοβαρές βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες βλάβες στην ρωσική οικονομία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περαιτέρω αστάθεια στην Ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία. Μια Ρωσία με έναν εξελιγμένο και αποτελεσματικό στρατό, αλλά και με μια οικονομία που «βουτάει», θα αποτελέσει σημαντική απειλή για τους γείτονές της, ιδίως δεδομένου ότι πολλοί από αυτούς τους γείτονες κατέχουν μεγάλες ποσότητες πολύτιμων φυσικών πόρων. Με άλλα λόγια, παρότι οι κυρώσεις έχουν την πρόθεση να αποτρέψουν την Ρωσία από τυχοδιωκτισμούς στο εγγύς εξωτερικό, θα μπορούσαν να καταλήξουν να κάνουν ακριβώς το αντίθετο.
ΧΑΝΟΝΤΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Ακόμη και πριν η Ρωσία προσαρτήσει την Κριμαία και δώσει την υποστήριξή της προς τους αυτονομιστές αντάρτες στην Ουκρανία, η οικονομία της χώρας αγωνιζόταν. Οι αναλυτές θεωρούσαν ως πολύ αισιόδοξη μια πρόβλεψη αύξησης του ΑΕΠ κατά 2% το 2014. Στην πραγματικότητα, πολλοί υπονοούσαν ότι η οικονομία ήταν στα πρόθυρα της ύφεσης. Οι κυρώσεις - όπως παραδέχτηκαν ακόμα και Ρώσοι αξιωματούχοι - κάνουν αυτές τις ζοφερές προοπτικές πολύ χειρότερες. Έχουν αυξήσει σημαντικά τον πληθωρισμό και τις τιμές των ειδών οικιακής χρήσης. Αλλά υπάρχουν και άλλα άσχημα νέα για το μέλλον. Πράγματι, το πραγματικό δάγκωμα των κυρώσεων θα γίνει αισθητό μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Εκτός από την στόχευση της ρωσικής ολιγαρχίας και του στενού κύκλου τού Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, οι κυρώσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ θα πιέσουν σημαντικά τον χρηματοπιστωτικό και τον ενεργειακό τομέα τής Ρωσίας.
Από οικονομικής πλευράς, οι ρωσικές τράπεζες και εταιρείες χρωστούν περισσότερα από 600 δισεκατομμύρια δολάρια σε ξένους δανειστές. Σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας, πάνω από 150 δισεκατομμύρια δολάρια χρέους θα ωριμάσουν το 2014. Δεδομένου ότι στα Δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχει απαγορευτεί να δώσουν νέα δάνεια σε ορισμένες ρωσικές εταιρείες (συμπεριλαμβανομένων πολλών από τις σημαντικότερες τράπεζες της Ρωσίας), οι ρωσικές εταιρείες θα δυσκολευτούν εξαιρετικά για να βρουν αναχρηματοδότηση. Κατά τα επόμενα χρόνια, καθώς οι επιχειρήσεις αυτές θα αγωνίζονται, θα χρειαστούν πιθανότατα κυβερνητική βοήθεια ή θα αντιμετωπίσουν την αποτυχία. Και αυτό θα μειώσει περαιτέρω τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές τής Ρωσίας.
Από την πλευρά τής ενέργειας, οι τρέχουσες κυρώσεις δεν απαγορεύουν την εισαγωγή βασικών πηγών ενέργειας όπως το υγροποιημένο φυσικό αέριο, από την Ρωσία αλλά απαγορεύουν την εξαγωγή βασικών τεχνολογιών από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ΕΕ, που θα βοηθούσε την Ρωσία να αναπτύξει την ικανότητά της να εξορύσσει και να επεξεργάζεται πετρέλαιο από κοιτάσματα σε βαθέα ύδατα, στην αρκτική, και σε σχιστολιθικά πεδία. Με δεδομένη την μείωση της παραγωγής πετρελαίου τής Ρωσίας μετά την κορύφωσή της στην δεκαετία τού 1980 - και αναμένοντας επιπλέον μειώσεις στο μέλλον δεδομένου ότι είναι όλο και πιο δύσκολο και πιο δαπανηρό για την Ρωσία να αξιοποιεί τα υπάρχοντα κοιτάσματα – το να γίνει πιο δύσκολο για την Ρωσία να εκμεταλλευτεί νέους πόρους απειλεί σοβαρά την μακροπρόθεσμη υγεία τού τομέα ενέργειας της χώρας.
ΟΠΛΙΣΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΕΤΟΙΜΟΣ
Παρά το γεγονός ότι η ρωσική οικονομία μπορεί να είναι αδύναμη και να γίνεται ασθενέστερη, ο ρωσικός στρατός συνεχίζει να γίνεται πιο εξελιγμένος και αποτελεσματικός. Όπως είπαν πρόσφατα οι αναλυτές, οι ρωσικές επιχειρήσεις υποστήριξης των αυτονομιστών στην Κριμαία και στην Ουκρανία ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικές. Πάντρεψαν κυβερνο-δυνατότητες και άρτια εκπαιδευμένες ειδικές δυνάμεις για να βοηθήσουν την Ρωσία να αποκτήσει γρήγορα τον έλεγχο στην Κριμαία και σε τμήματα της ανατολικής Ουκρανίας. Και αυτό δεν ήταν τυχαίο. Η Ρωσία επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων αυτών μετά τον πόλεμο με την Γεωργία το 2008, κατά την διάρκεια του οποίου ο στρατός της αντιμετώπισε απροσδόκητες δυσκολίες από έναν πολύ μικρότερο εχθρό.
Αυτή η συντονισμένη προσπάθεια - σε συνδυασμό με την αύξηση του αμυντικού προϋπολογισμού - δημιούργησε έναν ρωσικό στρατό που είναι ιδιαίτερα έμπειρος στο να εμπλέκεται σε περιορισμένες ενέργειες για να διασφαλίζει ότι οι γειτονικές χώρες είτε θα παραμένουν φιλικές προς τους στόχους τής Μόσχας είτε θα υποφέρουν από απώλεια εδάφους τους. Η στρατηγική είναι στα καλύτερά της όπου υπάρχουν σημαντικοί εθνοτικοί ρωσικοί πληθυσμοί και οι ρωσικές ειδικές δυνάμεις μπορούν να συνεργαστούν στενά με τα αυτονομιστικά στοιχεία για να υποδαυλίσουν την αστάθεια και να ελέγξουν την περιοχή.
Η Ρωσία έχει σίγουρα την ευκαιρία και το κίνητρο για να κάνει χρήση των δυνάμεών της. Μεγάλοι εθνοτικοί ρωσικοί πληθυσμοί κατοικούν σε πολλές από τις χώρες τής Βαλτικής, καθώς και σε άλλους θύλακες της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας. Επιπλέον, πολλές από αυτές τις περιοχές διαθέτουν σημαντικούς φυσικούς πόρους. Στην Ουκρανία, για παράδειγμα, η προσάρτηση της Κριμαίας προσέφερε στην Ρωσία τον έλεγχο σε δυνητικούς υποθαλάσσιους ενεργειακούς πόρους στην Μαύρη Θάλασσα αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων [1]. Επιπλέον προσαρτήσεις εδαφών στα δυτικά θα προσφέρουν στην Ρωσία αυξημένη πρόσβαση στις βιομηχανικές εγκαταστάσεις και στους πόρους στην περιοχή Donbas στην ανατολική Ουκρανία και δυνητικά μεγαλύτερο έλεγχο επί των θαλάσσιων πόρων στην περιοχή τής Μαύρης Θάλασσας. Ομοίως, στην Κεντρική Ασία, χώρες όπως το Καζακστάν έχουν και σημαντικούς εθνοτικούς ρωσικούς πληθυσμούς και πολύ πετρέλαιο, κάτι που, λόγω της επιδείνωσης της κατάστασης της ρωσικής οικονομίας, μπορεί να αποδειχθεί δελεαστικό. Ειδικότερα, το πετρελαϊκό κοίτασμα Karachaganak - ένα από τα μεγαλύτερα του Καζακστάν - βρίσκεται σε μια περιοχή με σημαντικό ρωσικό εθνοτικό πληθυσμό.
Και παρ’ όλο που μια στρατιωτικά ισχυρή, αλλά οικονομικά αδύναμη περιφερειακή δύναμη η οποία εισβάλλει σε μια μικρότερη χώρα για τον πλούτο της μπορεί να φαίνεται σαν μια στρατηγική τού 19ου αιώνα, πρέπει κανείς να θυμάται την απόφαση του Ιράκ να εισβάλει στο Κουβέιτ το 1990. Η ιρακινή κατοχή στον γείτονά του, εν μέρει οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν σε δεινή οικονομική κατάσταση μετά από τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ και η κατάκτηση του Κουβέιτ πρόσφερε την ευκαιρία ελέγχου σε σημαντικά αποθέματα πετρελαίου.
ΑΣΦΑΛΕΣΤΕΡΕΣ ΚΥΡΩΣΕΙΣ
Οι κυρώσεις που είχαν το νόημα να τιμωρήσουν την Ρωσία για τις δραστηριότητές της στην Ουκρανία και να την αποτρέψουν από περαιτέρω περιφερειακή επιθετικότητα, μπορεί να κάνουν την Ρωσία πιο έτοιμη για τέτοιο τυχοδιωκτισμό. Η υπεραποτελεσματικότητα είναι ένα πρόβλημα που σπάνια αντιμετωπίζουν οι Αμερικανοί πολιτικοί˙ Συνήθως οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να πείσουν τους συμμάχους τους στην Ευρώπη και την Ασία για συμπορευτούν με την στρατηγική τους ώστε να διασφαλίσουν ότι οι κυρώσεις θα δαγκώνουν έστω και ελάχιστα. Πράγματι, δαπανάται τόση πολιτική ενέργεια στην ραγδαία αύξηση της πίεσης που οι πολιτικοί συχνά αγνοούν τα θεμελιώδη ζητήματα σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των κυρώσεων αυτών [2].
Οι πολιτικοί θα πρέπει να υποβοηθούνται για να εξετάζουν πληρέστερα το πώς να κρατούν υπό πίεση την Ρωσία, αποφεύγοντας ταυτόχρονα την σημαντική αστάθεια στο εγγύς εξωτερικό τής Ρωσίας. Για να το κάνουν αυτό, αντί να βασίζονται σε κυρώσεις σε τομείς που έχουν στόχο την επιβράδυνση της μελλοντικής οικονομικής ανάπτυξης της Ρωσίας, οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι πολιτικοί θα μπορούσαν να εντείνουν τις προσπάθειες για να στοχεύσουν μια ευρύτερη ζώνη της ρωσικής ελίτ που βρίσκεται κοντά στον Πούτιν. Μια τέτοια στρατηγική, αν και θα έχει πιο περιορισμένη επίδραση στην ρωσική οικονομία, θα μπορούσε να θέσει επιπλέον πίεση στον εσωτερικό κύκλο τού Πούτιν, αποφεύγοντας σοβαρές ζημιές στην ρωσική οικονομία.
Ομοίως, αν και οι οικονομικές κυρώσεις έχουν γίνει το βασικό εργαλείο τής καταναγκαστικής διπλωματίας τα τελευταία δέκα χρόνια, άλλα εργαλεία θα μπορούσαν ενδεχομένως να είναι πιο αποτελεσματικά. Ειδικότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο παροχής πρόσθετης στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία - και άλλων απειλούμενων χωρών - έτσι ώστε να μπορούν να υπερασπιστούν καλύτερα τον εαυτό τους από την ρωσική επιθετικότητα. Παρά το γεγονός ότι αυτή η πολιτική έχει τους δικούς της κινδύνους, αυτό σίγουρα θα μειώσει τα κίνητρα της Ρωσίας να αρπάζει οικονομικούς πόρους και θα αυξήσει το κόστος μιας τέτοιας προσπάθειας.
Κατά τα τελευταία λίγα χρόνια, Αμερικανοί και Ευρωπαίοι πολιτικοί έχουν ακονίσει την ικανότητά τους να χρησιμοποιούν τις οικονομικές κυρώσεις για να εφαρμόσουν μεγάλη πίεση σε χώρες όπως το Ιράν, η Συρία και η Ρωσία. Αλλά αυτοί οι πολιτικοί θα πρέπει να κάνουν πιο μετριοπαθείς τις συζητήσεις περί ραγδαίας αύξησης της πίεσης εξετάζοντας τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες της εν λόγω πίεσης. Μόνο τότε θα είναι σε θέση να διασφαλίσουν ότι οι προσπάθειές τους για εξαναγκαστική διπλωματία δεν θα γυρίσουν πίσω σαν μπούμερανγκ.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141965/eric-lorber/get-ready-for-...
Συνδέσεις:
[1] http://www.nytimes.com/2014/05/18/world/europe/in-taking-crimea-putin-ga...
[2] http://www.foreignaffairs.com/articles/141526/peter-d-feaver-and-eric-lo...
