Σκωτία όπως Ελλάδα
Στέφανος Κασιμάτης
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Το ζήτημα της Σκωτίας, οι κάτοικοι της οποίας αποφασίζουν σήμερα για την ανεξαρτησία της χώρας τους, υποθέτω ότι κανονικά μας αφήνει αδιάφορους.
Πρόκειται για μια υπόθεση η οποία εκτυλίσσεται στην άλλη άκρη της ηπείρου μας – τόσο μακριά από την ωραιότερη χώρα του κόσμου στον ομφαλό της Γης, ώστε να μας είναι αδιάφορη. Ωστόσο, δεν θα έπρεπε, διότι τα κοινά στοιχεία με όσα συμβαίνουν εδώ και καιρό στη χώρα μας είναι πολλά και αξιοσημείωτα. Αλλά ας πάρουμε την υπόθεση από την αρχή.
Πρόκειται για μια υπόθεση η οποία εκτυλίσσεται στην άλλη άκρη της ηπείρου μας – τόσο μακριά από την ωραιότερη χώρα του κόσμου στον ομφαλό της Γης, ώστε να μας είναι αδιάφορη. Ωστόσο, δεν θα έπρεπε, διότι τα κοινά στοιχεία με όσα συμβαίνουν εδώ και καιρό στη χώρα μας είναι πολλά και αξιοσημείωτα. Αλλά ας πάρουμε την υπόθεση από την αρχή.
Η Σκωτία ήκμασε χάρη στην ένωσή της με την Αγγλία. Στο απόγειο της δόξας της, περί τα μέσα του 18ου αιώνα, αυτή η μικρή χώρα διέθετε περισσότερα πανεπιστήμια από την Αγγλία και διανοητές των οποίων οι ιδέες τροφοδοτούσαν την ευρωπαϊκή πρωτοπορία. «Ολη η Ευρώπη σήμερα κοιτάζει τη Σκωτία για τις ιδέες της», είχε πει ο Βολταίρος την εποχή του Σκωτικού Διαφωτισμού (Ανταμ Σμιθ, Ντέιβιντ Χιουμ και η παλιοπαρέα...). Μέχρι τον 19ο αιώνα, οι καλύτερες ιατρικές σχολές της Βρετανίας βρίσκονταν εκεί και οι κορυφαίοι γιατροί της χώρας προέρχονταν από αυτές. Και σήμερα ακόμη το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, σύμφωνα με την τελευταία λίστα του οργανισμού QS, κατατάσσεται στη 17η θέση παγκοσμίως.
Ενας συνδυασμός παραγόντων, όπως ο καλβινισμός της Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας τους, η έμφαση στα γράμματα και στη μόρφωση, η σκληρότητα του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος, διαμόρφωσε την παράδοση της χώρας και τον ξεχωριστό χαρακτήρα των κατοίκων της. Με αυτά τα εφόδια, οι Σκώτοι διέπρεψαν μέσα στο πλαίσιο της ένωσης με την Αγγλία με τις δυνατότητες που αυτό τους προσέφερε και έξω από τα βρετανικά νησιά αλλά και μέσα. Ο ρόλος του μικρού έθνους των πέντε εκατομμυρίων στη δημιουργία της Αυτοκρατορίας είναι αναγνωρισμένος: στα μέσα του 19ου αιώνα, λ.χ., περισσότεροι από τους μισούς υπαλλήλους της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών ήταν από τη Σκωτία. Ούτε είναι τυχαίο ασφαλώς ότι ένδεκα από τους πρωθυπουργούς της Βρετανίας μέχρι σήμερα ήταν Σκώτοι.
Η αντίληψη της εθνικής ταυτότητας στη Σκωτία είναι –και ήταν πάντα– έντονη. Εχει τη σημασία του, φερ’ ειπείν, ότι υπερβαίνουν τα 15 εκατομμύρια όσοι Αμερικανοί, Καναδοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί αυτοπροσδιορίζονται σήμερα ως Σκώτοι. Ομως, εδώ και τουλάχιστον δύο αιώνες, ο σκωτικός εθνικισμός ήταν λανθάνων και δεν επεδίωκε την αναμέτρηση με τους Αγγλους. Τι πήγε στραβά, λοιπόν, και σήμερα οι Σκώτοι ετοιμάζονται να τινάξουν στον αέρα μια ένωση, η οποία επί τρεις αιώνες λειτούργησε προς αμοιβαίο όφελος και των δύο πλευρών; Πώς συμβαίνει αυτοί οι άνθρωποι, που έχουν τη φήμη των πρακτικών, μετρημένων, πραγματιστών, να παρουσιάζονται πρόθυμοι να επιλέξουν την απομόνωση της μιζέριας; Γιατί από κοσμοπολίτες επιλέγουν να γίνουν ανάδελφοι;
Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα είναι το σημείο που μας αφορά άμεσα ως Ελληνες. Διότι αυτό που άλλαξε τον σκωτικό εθνικισμό τα τελευταία χρόνια είναι κάτι γνώριμο σε εμάς: ο εθνολαϊκισμός. Μέχρι προ είκοσι ετών, οι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας ήταν κάποιοι γραφικοί της Δεξιάς, τους έλεγαν δε «Τόρηδες με τάρταν». Τα τελευταία χρόνια, όμως, ο πατριωτισμός και ο εθνικισμός (δύο διαφορετικά πράγματα, αλλά παρεμφερή) ταυτίστηκαν σταδιακά και μεθοδικά με την Αριστερά. Ετσι, το ακραίο SNP (του οποίου, σημειωτέον, ο ιδρυτής φυλακίστηκε ως φιλοναζιστής κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου...) βρέθηκε σήμερα να απέχει ένα βήμα από τη διάλυση του Ηνωμένου Βασιλείου.
Η ταύτιση Αριστεράς και εθνικισμού δημιούργησε ένα ιδεολογικό μόρφωμα συναφές με το δικό μας εαμικό μοντέλο, του οποίου η παράδοση ακόμη κατατρύχει και καταστρέφει τη χώρα μας. Το θέμα έχει, ασφαλώς, μεγάλο βάθος και υπερβαίνει τα όρια της μικρής Σκωτίας. Μελετητές της δημοκρατίας, όπως ο Τζον Λούκατς του Πανεπιστημίου Πρίνστον, υποστηρίζουν ότι ο σοσιαλισμός και ο εθνικισμός (τα δύο βασικά συστατικά του εθνολαϊκισμού) είναι τα ισχυρότερα ιδεολογικά ρεύματα του 20ού αιώνα. Η επικράτησή τους, κατά τον Λούκατς, είναι η εκφυλιστική ασθένεια από την οποία σήμερα πάσχει η δημοκρατία. «Κατά κάποιο τρόπο είμαστε όλοι εθνικοσοσιαλιστές», γράφει ο Λούκατς – με πικρό αυτοσαρκασμό, βέβαια, αφού ο ίδιος είναι ένας επιζήσας του Ολοκαυτώματος. Υπό την έννοια αυτή, λοιπόν, η Σκωτία και πάλι πρωτοπορεί, αλλά προς το χειρότερο.
Το Ηνωμένο Βασίλειο, ακόμη και αν τύποις εξακολουθήσει να υφίσταται μετά το δημοψήφισμα, θα είναι πια κατά πολύ λιγότερο «ηνωμένο», κάτι για το οποίο ευθύνεται πρωτίστως η πολιτική ηγεσία της Βρετανίας. Οι ηγέτες των βρετανικών κομμάτων υποτίμησαν τη δυναμική της τάσης προς την ανεξαρτησία. Απευθύνθηκαν στους Σκώτους αφ’ υψηλού, προβάλλοντας τα δεινά που περιμένουν τη μικρή ευρωπαϊκή χώρα από την απόσχισή της και δίνοντας την έμφαση στο νομισματικό, στη φυγή κεφαλαίων κ.λπ. «Είναι σαν να αγωνίζεσαι να σώσεις τον γάμο σου και να προσπαθείς να μεταπείσεις τη γυναίκα σου, προτάσσοντας όλα αυτά που θα στερηθεί μακριά σου, αντί να τονίζεις όλα αυτά που σας συνδέουν και αξίζει να διατηρήσετε», ήταν η άποψη που εξέφρασε ανωνύμως ένας Βρετανός πολιτικός, σχετικά με την εκστρατεία του «όχι». Υποτίμησαν επίσης και τον ηγέτη του SNP, Αλεξάντερ Σάλμοντ, για τον οποίο ένας άλλος πολιτικός είχε προειδοποιήσει προσφυώς: «Είναι ο τύπος του ανθρώπου που μπαίνει σε μια περιστρεφόμενη πόρτα από πίσω σου και βγαίνει πρώτος».
Οταν τις τελευταίες εβδομάδες, όμως, οι ηγέτες των τριών μεγάλων κομμάτων διαπίστωσαν ότι οι δημοσκοπήσεις έδιναν προβάδισμα στο «ναι», πανικοβλήθηκαν. Εσπευσαν τότε να προσφέρουν στους Σκώτους αυξημένη αποκέντρωση, εφόσον ψηφίσουν υπέρ της διατήρησης της ένωσης, παρότι αρχικά είχαν αποκλείσει το ενδεχόμενο να συμπεριληφθεί η αυξημένη αποκέντρωση ως τρίτη δυνατότητα απάντησης στο ερώτημα του δημοψηφίσματος. Οποιο και αν είναι το αποτέλεσμα, το τίμημα της έπαρσης που έδειξε η πολιτική ηγεσία της Βρετανίας θα είναι ακριβό. Η αυξημένη αποκέντρωση θα πυροδοτήσει ανάλογα αιτήματα και από άλλες περιφέρειες της χώρας (της Αγγλίας μάλιστα, όχι γενικώς της Βρετανίας). Πού θα οδηγήσει η αποσυναρμολόγηση του κράτους, που θα αρχίσει από την επομένη του δημοψηφίσματος; Αλλά και τις γενικότερες επιπτώσεις θα έχει για την Ευρώπη και την προσπάθεια για την ενοποίησή της; Εν ολίγοις, ο ασκός του Αιόλου άνοιξε. Να δούμε τώρα πώς θα μαζέψουμε τους ανέμους...
(Στην φωτογραφία : Εθνολαϊκισμός σε εκδοχή Σκωτίας...)
