Η κίνηση του Μαρόκου στο Μάλι
Τι κέρδισε η Ραμπάτ στην μάχη κατά του ισλαμικού εξτρεμισμού
Vish Sakthivel
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Σε μια συνάντηση στο Μαρόκο τον περασμένο Νοέμβριο, οι υπουργοί Εξωτερικών 19 κρατών, συμπεριλαμβανομένων της Γαλλίας, της Λιβύης και του Μάλι, συμφώνησαν για την δημιουργία ενός κοινού φορέα εκπαίδευσης συνοριακής ασφαλείας, πιθανότατα στην πρωτεύουσα του Μαρόκου.
Γνωστή ως η Διακήρυξη της Ραμπάτ, η συμφωνία ήταν το αποκορύφωμα μιας εκτεταμένης προσπάθειας του Μαρόκου να εμπλακεί σε επιχειρήσεις ασφάλειας και αντιμετώπισης της τρομοκρατίας στην Βόρεια Αφρική. Η νέα εξωτερική πολιτική του ξεδιπλώθηκε με τις ταραχές κατά την διάρκεια των τελευταίων δύο ετών στο Μάλι, κάτι που ήταν, μέχρι πρόσφατα, ο τομέας τού πολύ μεγαλύτερου γείτονα του Μαρόκου, δηλαδή της Αλγερίας.
Στα πρόθυρα της κρίσης τού Μάλι – η οποία ήταν μια φυλετική εξέγερση που ακολουθήθηκε από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα και μια μαχητική εξέγερση που προκάλεσε την γαλλική παρέμβαση – οι πολιτικοί και οι αυθεντίες επικεντρώθηκαν στην ευκαιρία τής Αλγερίας να παίξει έναν ρόλο στην διευθέτηση της σύγκρουσης αφού διαθέτει σημαντική στρατιωτική δύναμη και ισχυρές υπηρεσίες πληροφοριών. Αλλά απογοητεύτηκαν. Αν και τα καταφύγια των τρομοκρατών κατά μήκος των συνόρων Μάλι-Αλγερίας αποτελούν κληρονομιά του αλγερινού εμφυλίου πολέμου στην δεκαετία τού 1990, όταν οι οπλισμένοι Ισλαμιστές ωθήθηκαν από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές τής χώρας προς τα νότια, στα όρια της ερήμου και στο βόρειο Μάλι, η Αλγερία παρέμεινε έξω από τα προβλήματα του Μαλί , δίνοντας την προσοχή της στην εσωτερική της πολιτική και τα συμφέροντά της. Η Αλγερία επικεντρώθηκε στην εξασφάλιση των συνόρων της από την εξάπλωση του μαχητικού ισλαμισμού και στην συνεχή εσωτερική πάλη για την εξουσία μεταξύ του ισχυρού Τμήματος Πληροφοριών και Ασφάλειας, που από μακρού χρόνου φτιάχνει ηγέτες, και της άρχουσας ελίτ τού κόμματος FLN, με επικεφαλής τον υπερεβδομηκοντούτη πρόεδρο, Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα.
Αντίθετα, το Μαρόκο εντάχθηκε γρήγορα στην υπό γαλλική ηγεσία παρέμβαση στο Μάλι. Με το να πάρει την σκυτάλη, το Μαρόκο ήταν σε θέση να αποκτήσει ένα πλεονέκτημα στον ανταγωνισμό του με την Αλγερία για περιφερειακή επιρροή. Πράγματα που παλιότερα ήταν πρωτόγνωρα - όπως η άσκηση επιρροής και η θέσπιση διμερών σχέσεων με τα κράτη του Σαχέλ, χωρίς την συμμετοχή τής Αλγερίας - είναι πλέον στο χέρι τού Μαρόκου.
ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ
Το Μαρόκο είχε αποκλειστεί σε μεγάλο βαθμό από περιφερειακές πρωτοβουλίες λόγω της μακροχρόνιας αντιπαλότητάς του με την Αλγερία [1]. Για παράδειγμα, δεν είναι μέλος τής Μεικτής Επιτροπής Αρχηγών Επιτελείων που έχει έδρα στην Αλγερία, η οποία συντονίζει τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις στην Αλγερία, το Μαλί, τη Μαυριτανία και τον Νίγηρα. Ο αποκλεισμός τού Μαρόκου απλώς υπονόμευσε τις προοπτικές για πιο συνεκτικές πολυμερείς αντιδράσεις στον εξτρεμισμό. Ως αποτέλεσμα, το Μαρόκο έχει γεωστρατηγικούς, οικονομικούς, και ίσως ακόμη και επεκτατικούς λόγους για να προωθήσει το προφίλ του στην Βόρεια Αφρική. Αλλά, αν τα κίνητρά του έχουν, επίσης, γνώμονα την ασφάλεια, για να σταματήσει την εξάπλωση του στρατευμένου Ισλάμ στις άνομες παραμεθόριες περιοχές τού Σαχέλ, το Μαρόκο έχει ένα μοναδικό χαρτί να παίξει στην αντιμετώπιση των ριζοσπαστών: την θρησκευτική εξουσία.
Η μαροκινή μοναρχία, ήδη στην εξουσία από τον 17ο αιώνα, αντλεί τη νομιμοποίησή της από την υποτιθέμενη άμεση καταγωγή τού βασιλιά από τον προφήτη Μωάμεθ, κάτι που οι Μαροκινοί πιστεύουν ότι είναι αληθινό. Ο βασιλιάς είναι ο αυτοαποκαλούμενος «Διοικητής των Πιστών» και η ανώτατη θρησκευτική αρχή τής χώρας. Απολαμβάνει αναμφισβήτητα περισσότερη νομιμότητα από κάθε άλλον Άραβα μονάρχη, κάτι που οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων, από την διδακτική ιστορία των αποτελεσμάτων των εξεγέρσεων εναντίον των κοσμικών δυναστών στην Αίγυπτο και την Τυνησία ως τον θρησκευτικό μανδύα τού βασιλιά και την θρησκευτική ομοιογένεια του Μαρόκου. Η σημερινός μονάρχης, ο βασιλιάς Μοχάμαντ VI, έχει αυτοαναγορευθεί σε σύμβολο θρησκευτικής μετριοπάθειας και μεταρρυθμίσεων σε ολόκληρη την περιοχή, μέσω πρωτοβουλιών όπως η αποστολή εκατοντάδων ιμάμηδων (συμπεριλαμβανομένων γυναικών) σε ευρωπαϊκές πόλεις με μεγάλο πληθυσμό Μαροκινών για να κάνουν κήρυγμα κατά του εξτρεμισμού.
Ο Μοχάμαντ VI επέκτεινε ορισμένες από τις πρωτοβουλίες του στο Μάλι, προσφέροντας θρησκευτικές υποτροφίες σε πανεπιστήμια του Μαρόκου σε φοιτητές από το Μάλι. Η κατάρτιση αυτή αποσκοπεί στην καταπολέμηση των ριζοσπαστικών ιδεολογιών και την προώθηση της ανεκτικότητας στους μη μουσουλμάνους, αλλά προσφέρει επίσης μια ευρεία πανεπιστημιακή εκπαίδευση σε θέματα από την ιστορία και την γεωγραφία μέχρι την διακυβέρνηση και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτές και άλλες προσπάθειες θα πρέπει να ενισχύσουν την συγκριτικά μετριοπαθή σχολή Malikite του Ισλάμ και μαζί με αυτό, την ελπίδα να προλαμβάνεται, και όχι μόνο να αντιμετωπίζεται, ο ισλαμικός εξτρεμισμός. Το σουνιτικό Ισλάμ έχει τέσσερις σχολές νομολογίας – τις Hanafi, Hanbali, Maliki, και Shafi'i - και η σχολή Malikite είναι η πλέον διαδεδομένη στην Βόρεια Αφρική και το Σαχέλ. Η σχολή Malikite συχνά κηρύττει τον σεβασμό ακόμη και στις κοσμικές αρχές και γενικά θεωρείται ο πιο μετριοπαθής κλάδος τού Ισλάμ.
Ο Μοχάμαντ VI εύκολα εφάρμοσε την θρησκευτική πολιτική του στο Μαρόκο, δεδομένου ότι το κράτος έχει στενό έλεγχο στην θρησκευτική ζωή, υπαγορεύοντας τις ώρες λειτουργίας των τζαμιών, απαιτώντας υπουργική πιστοποίηση για όλους τούς ιμάμηδες, και φιλτράροντας τους φετφάδες από ξένες πηγές για να περιορίσει την επιρροή τού διεθνούς ισλαμισμού στην χώρα. Ο έλεγχος από το κράτος έχει περιορίσει τον σχηματισμό μαροκινών σαλαφιστικών ομάδων, ιδίως σε σύγκριση με τους γείτονές της, και επέτρεψε στην κυβέρνηση να συμμετέχει στην συν-επιλογή οποιασδήποτε εγχώριας σαλαφιστικής ηγεσίας. Κρατικοί εκδοτικοί οίκοι έχουν ξεκινήσει ένα πρόγραμμα για να εκτυπώσουν αντίγραφα του Κορανίου και να τα διανείμουν σε τζαμιά τής χώρας, αλλά και στην Ευρώπη και σε τμήματα της Δυτικής Αφρικής.
Η ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΤΗΣ ΡΑΜΠΑΤ
Το Μαρόκο θέλει τώρα να μεταφέρει αυτό το, κρατικής έμπνευσης, τυποποιημένο μοντέλο μετριοπαθούς θρησκευτικής πρακτικής στο Μάλι και να γίνει ένας εξαγωγέας τού μετριοπαθούς Ισλάμ σε όλη την Βόρεια Αφρική. Τον Σεπτέμβριο του 2013, το Μάλι και το Μαρόκο υπέγραψαν μια συμφωνία για να έρθουν 500 Μαλιανοί ιμάμηδες στο Μαρόκο για θρησκευτική εκπαίδευση, κάτι που και οι δύο κυβερνήσεις ελπίζουν ότι θα χρησιμεύσει ως προπύργιο ενάντια την σκληρή γραμμή των ιεροκηρύκων τού Πακιστάν και της Σαουδικής Αραβίας που έχουν δημιουργήσει ισλαμικά ιεροδιδασκαλεία και τζαμιά στο Μάλι. Αυτές οι φονταμενταλιστκές σαλαφιστικές και Ουαχαμπιτικές ευαισθησίες έχουν εκτοπίσει σταδιακά την επιρροή των πιο ήρεμων Σούφι στο Μάλι και σε όλη την Βόρεια Αφρική. Τον Νοέμβριο, λίγο πριν οι δύο χώρες υπογράψουν το περιφερειακό σύμφωνο για την ασφάλεια, το Μαρόκο και το Μάλι κατέληξαν σε μια συμφωνία θρησκευτικών υποθέσεων. Μέσα από μια συνεργασία των αντίστοιχων υπουργείων Θρησκευτικών Υποθέσεων, συμφώνησαν να συνεργαστούν στην Μαλικιτική νομολογία και ερμηνεία, προκειμένου να ενθαρρύνουν την μετριοπάθεια και να καταπολεμήσουν τις σκληροπυρηνικές ιδεολογίες.
Με το Μαρόκο να παίζει έναν ρόλο μέντορα, η συμφωνία θα συνεπάγεται αναπόφευκτα την επιβολή θρησκευτικών πρακτικών τού Μαρόκου στο Μάλι. Αλλά η θρησκευτική πρακτική στο Μάλι έχει ήδη πολλά κοινά με την θρησκευτική πρακτική στο Μαρόκο - είναι συντριπτικά Μαλίκι - και οι ελίτ τού Μάλι βλέπουν μια πιθανή ηγεμονία τού Μαρόκου ως, αν μη τι άλλο, το μικρότερο από δύο κακά. Αν η πρωτοβουλία είναι επιτυχής, η επιρροή τού Μαρόκου στο Μάλι και την ευρύτερη ζώνη του Σαχέλ θα μπορούσε να αυξηθεί. Αλλά το Μαρόκο θα μπορούσε επίσης να προωθήσει τις από μακρού χρόνου αλυτρωτικές ελπίδες για ένα Μεγάλο Μαρόκο, που περιλαμβάνει τις δυτικές άκρες τής ερήμου τής Αλγερίας, όλη τη Μαυριτανία, το βορειοδυτικό Μάλι, και την Δυτική Σαχάρα. Η ιδέα ξεκίνησε μετά την ανεξαρτησία τού Μαρόκου στην δεκαετία τού 1950, όταν Μαροκινοί εθνικιστές ήλπιζαν να αποκατασταθεί το μαροκινό Σουλτανάτο στα προ-αποικιακά όρια του.
Εκτός από τις συμφωνίες ασφάλειας και τις θρησκευτικές συμφωνίες με το Μάλι, το φτωχό σε πετρέλαιο και πόρους Μαρόκο επεδίωξε επίσης να ενισχύσει τους οικονομικούς δεσμούς του με τους νότιους γείτονές του. Έχει δημιουργήσει υποκαταστήματα τραπεζών του στο Μάλι και την Σενεγάλη. Μια από αυτές, η Attijariwafa Bank, απέκτησε περισσότερο από το 50% των μετοχών τής μαλιανής Banque Internationale. Η κρατική Maroc Telecom αγόρασε εταιρείες τηλεπικοινωνιών στο Μάλι, τη Μαυριτανία, το Νίγηρα και έχει θυγατρικές στην Μπουρκίνα Φάσο. Η Office Chérifien des Phosphates (OCP), η μαροκινή κρατική εταιρεία φωσφορικών αλάτων, ενέτεινε τις εξερευνήσεις για φωσφορικά άλατα στο ανατολικό Μάλι (και ταυτόχρονα προώθησε την διατροφική ασφάλεια στο Μάλι). Το Μάλι έχει κι άλλους φυσικούς πόρους που οι βιομηχανίες του Μαρόκου θα μπορούσαν να καλοβλέπουν για εξαγωγή, όπως χρυσό, ουράνιο, σιδηρομεταλλεύματα και, ενδεχομένως, διαμάντια.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΕΖ ΣΤΟ ΤΙΜΠΟΥΚΤΟΥ
Μόνο ο χρόνος θα δείξει αν η σχέση τού Μαρόκου με το Μάλι θα είναι ενός ισότιμου εταίρου ή ενός δορυφόρου. Με όλη την ισχύ που το Μαρόκο έχει κερδίσει πάνω στο Μάλι, πρέπει κανείς να αναρωτηθεί κατά πόσον η κυβέρνηση του Μαλιανού προέδρου Ιμπραήμ Μπουμπακάρ Κεϊτά θα μπορούσε να διαπραγματευτεί μια δίκαιη συμφωνία αποζημίωσης εάν, για παράδειγμα, ανθρακωρύχοι του Μαρόκου ανακαλύψουν τεράστια αποθέματα φυσικών πόρων στο Μάλι.
Και η σκιά τού πολύ μεγαλύτερου γείτονα του Μαρόκου, δηλαδή της Αλγερίας, εξακολουθεί να πλανάται. Αν η Αλγερία γίνει λιγότερο απόμακρη και απασχολημένη με τα εσωτερικά της ζητήματα, ή αν μια αυξημένη αστάθεια στα σύνορά της αναγκάσει την κυβέρνηση να κοιτάξει επιτέλους προς το εξωτερικό και να αναλάβει έναν ευρύτερο περιφερειακό ρόλο, θα μπορούσε να αντικαταστήσει τη νεόκοπη μαροκινή ήπιας ισχύος εξωτερική πολιτική. Στο κάτω-κάτω, η Αλγερία παραμένει η κύρια οικονομική δύναμη και δύναμη ασφάλειας στην περιοχή και έχει μακρά, διαπερατά σύνορα με το Μάλι. Το θέαμα της αύξησης των μαροκινών συμφερόντων ακριβώς πάνω σε αυτά τα σύνορα θα μπορούσε να τραβήξει το Αλγέρι από τον εφησυχασμό του.
Ωστόσο, το Μαρόκο έχει βρει τον δικό του ιδιαίτερο ρόλο ως περιφερειακός θρησκευτικός μεσολαβητής, κάτι που η Αλγερία δεν μπορεί να κάνει. Χάρη στους ιστορικούς θρησκευτικούς δεσμούς τού Μαρόκου με το Μάλι – η Fez και το Timbuktu ήταν κάποτε τα δύο μεγάλα κέντρα στο δυτικό ισλαμικό κόσμο για την Μαλικιτική νομολογία και εκπαίδευση - το Μαρόκο δεν θα έχει δυσκολία να προωθήσει το θρησκευτικό του δόγμα στους μετριοπαθείς Μαλιανούς, οι οποίοι πιθανότατα δεν θα δουν κάτι τέτοιο ως μια ξένη επεμβατική παραδοξότητα, σε αντίθεση με οποιαδήποτε παρατεταμένη παρέμβαση της Δύσης. Φυσικά, η επιτυχής αποριζοσπαστικοποίηση θα μπορούσε να διαρκέσει χρόνια.
Πολλές αποσταθεροποιητικές δυνάμεις έχουν ορμήσει μέσα και έξω από το Μάλι και άφησαν καταστροφή στο πέρασμά τους. Αλλά η μακροπρόθεσμη σταθερότητα και επιτυχία τής χώρας απαιτεί έναν εταίρο που καταλαβαίνει τον πολιτισμό και την θρησκευτική ταυτότητά της και που μπορεί να αναζωογονήσει μια κοινωνία που, παρά την αναταραχή, παραμένει ανθεκτική απέναντι στον εξτρεμισμό και τις βίαιες ιδεολογίες. Παρά το γεγονός ότι το Μάλι θα μπορούσε να γίνει ένας δορυφόρος μιας άλλης Βορειοαφρικανικής δύναμης, η εμπλοκή τού Μαρόκου σηματοδοτεί την καλύτερη ευκαιρία για να ξεριζωθεί ο εκεί εξτρεμισμός, από μέσα προς τα έξω.
* Η VISH SAKTHIVEL είναι συνεργάτις γα την Επόμενη Γενιά στο Ινστιτούτο Ουάσινγκτον για την Πολιτική στην Εγγύς Ανατολή (Washington Institute for Near East Policy).
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140576/vish-sakthivel/moroccos-mo...
Συνδέσεις:
[1] http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/kerrys-visit-to-...
