Πώς φθάσαμε στο Μνημόνιο του 2010
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Ηταν πριν από περίπου τέσσερα χρόνια όταν ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, με φόντο το ακριτικό Καστελλόριζο, θα άλλαζε ό,τι ξέραμε για την ελληνική οικονομία μέχρι εκείνη τη στιγμή, ενεργοποιώντας ένα πρωτόγνωρο μηχανισμό στήριξης για μία οικονομία που βρισκόταν στο χείλος του γκρεμού.
Σήμερα, δύο Μνημόνια και τρεις πρωθυπουργούς αργότερα, η «Κ» ξεκινάει μία έρευνα για τις κρίσιμες αποφάσεις, τις άγνωστες συγκρούσεις και τις παρασκηνιακές διαβουλεύσεις που οδήγησαν την άνοιξη του 2010 στην υπογραφή του Μνημονίου. Με την ψυχραιμία που χαρίζει το πέρασμα του χρόνου.
Ποιοι γνώριζαν τι θα συμβεί; Πότε κατάλαβαν τι πρόκειται να αντιμετωπίσει η χώρα; Γιατί ειπώθηκε το «λεφτά υπάρχουν»; Πραγματική διαπραγμάτευση έγινε; Υπήρξαν συμφωνίες κάτω από το τραπέζι; Τι θα μπορούσε να είχε συμβεί διαφορετικά; Τα πρόσωπα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό που βρέθηκαν στο κέντρο της ιστορίας αποκαλύπτουν βήμα προς βήμα τις πράξεις, τις παραλείψεις, αλλά και τα λάθη που οδήγησαν στο Μνημόνιο.
Σε συνέχειες, τις επόμενες Κυριακές η «Κ» θα προσπαθήσει να σας ενημερώσει μέσα από τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών των γεγονότων και να διαφωτίσει άγνωστες πτυχές και γεγονότα που συνέβησαν από το 2008, επί κυβέρνησης Καραμανλή, μέχρι τις 8 Μαΐου 2010, που υπογράφεται το πρώτο Μνημόνιο από την κυβέρνηση Παπανδρέου.
Από τον δημοσιονομικό εκτροχιασμό στο τέλος της κυβέρνησης Καραμανλή και τα «δύο πολύ δύσκολα χρόνια» που ζήτησε από τους Ελληνες, στο «λεφτά υπάρχουν» του Γιώργου Παπανδρέου και στην είσοδο στο ΔΝΤ. Οι χαμένες ευκαιρίες, τα μεγάλα λάθη και οι αλήθειες για όσα λέγονταν και αποφασίζονταν για την οικονομία πίσω από κλειστές πόρτες.
Ο Τεξανός επενδυτής που γνώριζε πολλά...
ΕΛΕΝΗ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ
Εντεκα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την Αθήνα, στο Ντάλας του Τέξας, βρισκόταν ένας άνθρωπος ο οποίος τη στιγμή της κατάρρευσης της Lehman Brothers το 2008, γνώριζε πολύ περισσότερα ακόμη και από τα μεγάλα κεφάλια της ευρωπαϊκής αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας.
Αυτός είναι ο Kyle Bass, τον οποίο συναντάμε στο γυάλινο κτίριο της επενδυτικής του εταιρείας, Ηayman Capital. Είναι ένας από τους πρώτους ανθρώπους στον πλανήτη, αν όχι ο πρώτος, που από το 2008 καταλαβαίνει ότι η Ελλάδα πηγαίνει κατευθείαν προς τη χρεοκοπία. Ο ίδιος μέχρι εκείνη την εποχή δεν γνώριζε τίποτα για τη χώρα μας, παρά μόνον ιστορίες για το αρχαίο μεγαλείο της, καθώς έχει ζήσει σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του στην πολιτεία των καουμπόηδων, με ιδιαίτερη αγάπη στα όπλα, στο κυνήγι και στον αμερικανικό στρατό.
Ο Μπας, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, ξέρει ότι τα πράγματα στον κόσμο των επενδύσεων άλλαξαν μια για πάντα. Θέλοντας να βρει την επόμενη επενδυτική του κίνηση, ξεκινάει τον Σεπτέμβριο του 2008 μία έρευνα μηνών για ένα θέμα με το οποίο μέχρι τότε κανείς δεν είχε ασχοληθεί: Πότε φτάνει μία χώρα στο χείλος της χρεοκοπίας; «Στο τέλος του 2008, η αμερικανική κυβέρνηση είχε ξοδέψει 8,2 τρισ. για να στηρίξει το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Κάθε φορά που οι τράπεζες είχαν προβλήματα, οι κυβερνήσεις τις έσωζαν. Αυτό γινόταν παντού σε όλο τον κόσμο», μας λέει ο Μπας, εξηγώντας ότι αυτό που τον ώθησε να ερευνήσει αυτό το θέμα ήταν να ανακαλύψει ποιο από τα κράτη δεν θα αντέξει να πληρώσει τα χρέη όλων των τραπεζών του. Ετσι, αρχίζει να ξεσκονίζει τα οικονομικά στοιχεία όλων των χωρών του ανεπτυγμένου κόσμου. Αυτό που ψάχνει είναι το κράτος με τον εξής εκρηκτικό συνδυασμό: μεγάλο δημόσιο χρέος και υπερβολικά χρεωμένες τράπεζες.
Με τα στοιχεία αυτά στο χέρι, o Bass επισκέπτεται ειδικούς παγκοσμίου φήμης σε θέματα χρεοκοπίας. «Το γεγονός ότι εντυπωσιάστηκαν με το πόσο μεγάλα ήταν τα νούμερα, με έκανε να καταλάβω ότι κανένας δεν ήξερε», λέει ο Μπας. Η χώρα μας πέφτει αμέσως στην προσοχή του. Εκτός από το υψηλό χρέος που είχε τότε, τον εντυπωσιάζει και η ευκολία με την οποία χρεοκοπούσε. «Το βασικό στοιχείο ήταν ότι η Ελλάδα δεν είχε πληρώσει τα χρέη της στο 50% των περιπτώσεων τα τελευταία 200 χρόνια. Ηταν η μεγαλύτερη κατά συρροήν κακοπληρώτρια στον κόσμο. Αυτό το στοιχείο δεν μπορούσα να το πιστέψω!», λέει ο Τεξανός επενδυτής.
Τότε είναι που αρχίζει να ποντάρει στη χρεοκοπία της Ελλάδας, αγοράζοντας ασφάλιστρα κινδύνου, τα λεγόμενα «γυμνά» CDS. Κάθε φορά που τα CDS μιας χώρας ακριβαίνουν, αντικατοπτρίζουν τον κίνδυνο μιας πιθανής χρεοκοπίας. Οσο πιο ευάλωτη είναι μια οικονομία, τόσο πιο υψηλή είναι και αυτή η τιμή. Και όσο πιο ακριβή η τιμή, τόσο πιο πολλά τα κέρδη γι’ αυτούς που προέβλεψαν τον κίνδυνο. Είναι η εποχή που επικρατεί η άποψη ότι δεν υπάρχει περίπτωση να χρεοκοπήσει μια ευρωπαϊκή χώρα σαν την Ελλάδα και έτσι ο Bass αγοράζει σε σχεδόν εξευτελιστικές τιμές τα CDS. Αυτή η συναλλαγή, που ήταν «μοναχική», καθώς οι αγορές τον θεωρούσαν τρελό σε εκείνη τη χρονική φάση, του αποφέρει ένα μεγάλο κέρδος που δεν θέλει ακόμα και σήμερα να αποκαλύψει...
Ο Αλογοσκούφης και τα στοιχεία
Περίπου ένα χρόνο πριν από την κερδοφόρο συναλλαγή του Τεξανού Μπας, η Ελλάδα κινείται σε τελείως διαφορετικούς ρυθμούς. Το φθινόπωρο του 2007, η κυβέρνηση Καραμανλή έχει μόλις κερδίσει μια δεύτερη τετραετία με πρόφαση την οικονομία. Στη Βουλή ηχεί η φωνή του τότε πρωθυπουργού να περιγράφει τα οικονομικά επιτεύγματα της χώρας: «Πετύχαμε ρυθμούς ανάπτυξης από τους πιο υψηλούς στην Ευρωζώνη. Πετύχαμε μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος κάτω από το προβλεπόμενο όριο του 3% του ΑΕΠ. Πετύχαμε χειροπιαστά κοινωνικά αποτελέσματα που απεικονίζονται στη δημιουργία 200.000 νέων θέσεων εργασίας», λέει στις προγραμματικές του δηλώσεις ο Κώστας Καραμανλής, τον Σεπτέμβριο του 2007.
Ο τότε υπουργός Οικονομίας Γιώργος Αλογοσκούφης παραμένει για τέταρτη χρονιά στο πόστο του, χωρίς να έχει καταφέρει όχι μόνο να περιορίσει τις δαπάνες, αλλά και να λύσει ίσως ένα ακόμη πιο σημαντικό πρόβλημα, όπως θα αποδειχθεί στο μέλλον: το να γνωρίζει ποιος ξοδεύει τι μέσα στο ελληνικό κράτος. «Υπήρχαν τρεις τομείς που δεν ελέγχονταν από το υπουργείο: τα νοσοκομεία, τα ασφαλιστικά ταμεία και η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Τα νοσοκομεία έκαναν, για παράδειγμα, προμήθειες χωρίς την έγκριση κανενός, μόνο με τις αποφάσεις των διοικητικών συμβουλίων, και κάποια στιγμή μαθαίναμε εκ των υστέρων, τις υποχρεώσεις που αναλάμβαναν», λέει ο τότε υπουργός Οικονομίας.
Η καθυστέρηση ήταν τόσο μεγάλη που πολλές από τις δαπάνες γίνονταν γνωστές όταν είχε κλείσει ο οικονομικός χρόνος, ενώ στις Βρυξέλλες δεν ήταν λίγες οι φορές που απλώς λάμβαναν εκτιμήσεις για τις δαπάνες οργανισμών και όχι τελικά νούμερα. Αυτές οι εκτιμήσεις συνήθως έπεφταν έξω. Αυτό το πρόβλημα καθυστερούσε οποιαδήποτε απόφαση για τη χώρα μας και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οπως θυμάται και ο τότε επίτροπος, αρμόδιος για Οικονομικές Υποθέσεις, Χοακίν Αλμούνια, «το αποτέλεσμα είναι ότι κάθε φορά που καλούμασταν να πάρουμε αποφάσεις για την Ελλάδα, δεν είχαμε στη διάθεσή μας τα αληθινά στοιχεία, γιατί αυτά έρχονταν αργότερα. Μόνο μετά την κρίση χρέους λύθηκε το ζήτημα».
Ο Αλογοσκούφης, όπως δηλώνει, προσπάθησε να ελέγξει προϋπολογισμούς και ισολογισμούς που δεν ήταν στη στενή κυβέρνηση, αλλά αυτές οι προσπάθειες έπεσαν στο κενό. Ο ίδιος ρίχνει το φταίξιμο στα υπουργικά φέουδα και στη γενικότερη αδιαφάνεια που κυριαρχούσε σε κυβερνητικό επίπεδο. «Οπου υπάρχει αδιαφάνεια, ενδεχομένως υπάρχουν και άλλα συμφέροντα, κρύβεται και κάτι άλλο», λέει ο ίδιος. Μπορεί ακόμη κανείς να μην πίστευε ότι η οικονομική κρίση, που έχει αρχίσει να σιγοβράζει στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, θα φτάσει στην Ευρώπη. Κάπως έτσι, μία ελληνική κρίση χρέους φαντάζει ακόμη σενάριο επιστημονικής φαντασίας.
Το τότε εκτελεστικό μέλος του Δ.Σ. της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Γιούργκεν Σταρκ θυμάται ότι και η ΕΚΤ στέλνει τα πρώτο μήνυμα για αλλαγή ρότας της ελληνικής οικονομίας στη συνεδρίαση του συμβουλίου της, στις 8 Μαΐου 2008, στην Αθήνα. Εκεί ειπώθηκε ότι κάποιες χώρες με υψηλό πληθωρισμό είχαν χάσει την ανταγωνιστικότητά τους. «Ηταν μήνυμα με παραλήπτρια την Ελλάδα, ώστε να επιταχύνει τη διαδικασία προσαρμογής», λέει ο Σταρκ. Οι οίκοι αξιολόγησης ξέρουν ότι η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας είναι αδύναμη, αλλά θεωρούν ότι με την υποστήριξη της Ευρωζώνης και τους δημοσιονομικούς κανόνες που της θέτουν θα βελτιωθεί η πιστοληπτική της ικανότητα. Αυτό τουλάχιστον συζητιόταν στα γραφεία της Moody’s στη Νέα Υόρκη, σύμφωνα με την τότε αντιπρόεδρο του οίκου Τζοάν Βιντάλ, που θυμάται την Ελλάδα ως σημείο αναφοράς στην κλίμακα αξιολόγησης που είχαν για όλες τις χώρες, ως παράδειγμα που λάμβανε επιεική αξιολόγηση. «Ολοι γνωρίζαμε τις εγγενείς αδυναμίες της. Και πάντα υπήρχαν αυτοί που παραπονούνταν: Γιατί η χώρα μου να μην παίρνει την ίδια καλή βαθμολογία με την Ελλάδα;»
Ομως, όπως θυμάται και ο τότε υπουργός Οικονομίας Γιώργος Αλογοσκούφης, στην Ευρώπη δεν μπορούν ακόμη να πιστέψουν ότι η κρίση της Αμερικής θα χτυπούσε και τη Γηραιά Ηπειρο. «Η κρίση εθεωρείτο πρόβλημα τραπεζών και ότι έπρεπε να στηρίξουμε τη ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος», λέει.
Και έτσι ακριβώς είναι. Παρ’ όλο που οι ξένοι μιλούν για επιμέρους προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, η κρίση είναι προς το παρόν μόνο τραπεζική. Αλλωστε, οι Ευρωπαίοι εκείνη την εποχή κοιμούνταν βαθιά, χωρίς να έχουν ούτε καν στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους σχέδιο β΄. «Δυστυχώς, η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν ήταν έτοιμη για μια κρίση. Κι αν εμφανιζόταν κάποιο πρόβλημα, θα ήταν πρόβλημα γερμανικό, ελληνικό ή κάποιας άλλης χώρας και μόνες τους θα έπρεπε να το αντιμετωπίσουν. Δεν υπήρχε καμία προετοιμασία για κοινή ευρωπαϊκή απάντηση στην κρίση», θυμάται ο Γερμανός οικονομολόγος Ντάνιελ Γκρος.
«Τα πράγματα μού ξέφυγαν πιο πολύ...»
H 15η Σεπτεμβρίου του 2008 θα μείνει στη μνήμη όσων ασχολούνται με τις αγορές ως ημερομηνία-σταθμός. Είναι η μέρα της κατάρρευσης της Lehman Brothers, που λειτουργεί σαν ένας καταστροφικός σεισμός στην παγκόσμια οικονομία. Οι αγορές γίνονται νευρικές, ενώ στην Ευρωζώνη όλοι γνωρίζουν ποιος είναι ο αδύναμος κρίκος.
Είναι εκείνη ακριβώς τη στιγμή που ο Γιώργος Αλογοσκούφης, χωρίς ακόμη να έχει καταλάβει τι θα επακολουθήσει, προσπαθεί να πάρει κάποια αυστηρά, για τα δεδομένα της εποχής, μέτρα για το έλλειμμα, που ξέρει ότι πρέπει να μειωθεί άμεσα. Ετσι ανακοινώνει σειρά μέτρων, όπως κατάργηση του αφορολόγητου για πολλές κατηγορίες επαγγελματιών, επαναφορά αυστηρών τεκμηρίων, αύξηση των φόρων σε καύσιμα, τσιγάρα, ποτά και ακίνητα ανάμεσα σε άλλα.
Ομως, η κυβέρνηση Καραμανλή κρέμεται όχι μόνον από μία κλωστή, αλλά, κυριολεκτικά, από μία και μόνη έδρα στη Βουλή. Και πολλοί είναι οι βουλευτές της που νιώθουν ότι εκείνη την ώρα έχουν τη δύναμη ακόμη και να εκβιάσουν ανοιχτά, ζητώντας ανταλλάγματα για κάθε ψήφο. Στις δικές του αποφάσεις, λέει ο κ. Αλογοσκούφης, οι εκβιασμοί δεν έπαιζαν κάποιο ρόλο. «Ενδεχομένως στις συζητήσεις που είχαν με τον κ. Καραμανλή να υπήρχε αυτή η περίπτωση. Κάποιοι βουλευτές, άλλωστε, το έλεγαν και δημοσίως και απειλούσαν ότι δεν θα ψηφίσουν μέτρα», λέει.
Τότε, κυριαρχούσε ένας γενικότερος προβληματισμός στην κυβέρνηση για το αν θα έπρεπε να ληφθούν περισσότερα μέτρα και ζυγίζονταν πολύ προσεκτικά οι πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις αυτής της απόφασης. Στο θέμα υπήρχαν, άλλωστε, αντίθετες απόψεις μέσα στο κόμμα της Ν.Δ. ανάμεσα στη φιλελεύθερη Δεξιά, που ήταν υπέρ των μέτρων, και τη λαϊκή Δεξιά, που ήταν κατά, η οποία τελικά επικράτησε.
Εκείνη την περίοδο, ο πρωθυπουργός είναι αποδυναμωμένος και εκ των πραγμάτων είναι δύσκολο να κάνει τις αλλαγές που δεν είχε κάνει τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια, όταν ακόμη είχε την κοινή γνώμη μαζί του, λέει ο τότε στενός σύμβουλός του Γιάννης Λούλης. Τα μέτρα του Αλογοσκούφη «αμβλύνονται» και τελικά ψηφίζονται από τη Βουλή. Η ήπια προσαρμογή κερδίζει για μία ακόμη φορά το παιχνίδι.
Στις Βρυξέλλες έχουν αρχίσει να συζητούν για μία πολιτική αντίδραση στην τραπεζική κρίση που έχει προκύψει από την κατάρρευση της αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας: τη δημιουργία ενός κοινού ταμείου σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με σκοπό να σώζει χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η πρόταση που κυκλοφορεί μέσω Ολλανδών αξιωματούχων προέβλεπε να έδινε κάθε κράτος-μέλος ένα ποσοστό του ΑΕΠ σε ένα ταμείο ξεχωριστό για κάθε χώρα, που θα ελέγχεται από έναν κοινό φορέα. Η αντίδραση του τότε υπουργού Οικονομικών της Γερμανίας Πέερ Στάινμπρουκ ήταν τελείως αρνητική. «Δεν βλέπω την ανάγκη η Γερμανία να βάλει ποσοστό του ΑΕΠ της σε κάτι τέτοιο. Η Γερμανία είναι ιδιαίτερα προσεκτική στα μεγάλα σχέδια για την Ευρώπη», απαντάει ο Γερμανός υπουργός σε επιστολή του, αντανακλώντας το κλίμα που επικρατούσε στην Ευρώπη τότε, αλλά και τα επόμενα κρίσιμα χρόνια που ακολούθησαν.
Το Eurogroup του 2008
Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και η αποκάλυψη του Γ. Αλογοσκούφη για το τελευταίο Eurogroup όπου συμμετείχε ο ίδιος, τον Δεκέμβριο του 2008. Εκεί οι Ευρωπαίοι συζητούν για πρώτη φορά κάτι που δεν θα μάθει κανείς: «Τότε είχε έρθει και ο Στρος-Καν ως επικεφαλής του ΔΝΤ και συζητήθηκε το θέμα του μηχανισμού ουσιαστικά. Και στην ουσία απορρίφθηκε γιατί οι Γερμανοί δεν έδειχναν διάθεση να το στηρίξουν».
Στο τέλος του 2008, η κυβέρνηση και η χώρα ζουν νύχτες αναρχίας μετά τη δολοφονία του 15χρονου Γρηγορόπουλου. Η κυβέρνηση χάνει σχεδόν τον έλεγχο της χώρας και είναι πια πλήρως αποδυναμωμένη. Λίγες εβδομάδες μετά τα επεισόδια του Δεκεμβρίου, ο Καραμανλής κάνει ανασχηματισμό. Η μεγαλύτερη αλλαγή που γίνεται στα κυβερνητικό σχήμα είναι η αποχώρηση του Γιώργου Αλογοσκούφη. Τα πέντε χρόνια που ήταν υπουργός, το χρέος αυξήθηκε κατά 70 δισεκατομμύρια ευρώ, το έλλειμμα κατά 2 μονάδες και οι δαπάνες ξεπέρασαν για πρώτη φορά τα 100 δισεκατομμύρια ευρώ.
Κοιτώντας πίσω ο Γιώργος Αλογοσκούφης κάνει μία ανασκόπηση της θητείας του για το τι θα μπορούσε να είχε κάνει διαφορετικά: «Θα έπρεπε η ήπια προσαρμογή να είναι περισσότερο προσαρμογή και λιγότερο ήπια. Από την ώρα που βγήκαμε από την επιτήρηση και δεν είχα ως υπουργός Οικονομικών την υποστήριξη και τις πιέσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα πράγματα ξέφυγαν περισσότερο απ’ ό,τι θα ήθελα. Αυτό είναι το μεγαλύτερο λάθος».
* Η συνέχεια την Κυριακή του Θωμά, 27 Απριλίου.
