Η Μολδαβία στο επίκεντρο
Το νεότερο μέτωπο στη μάχη μεταξύ Ρωσίας και Δύσης
Mitchell A. Orenstein και Kálmán Mizsei
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Στις 3 Απριλίου, η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε ότι, από τις 28 Απριλίου, θα επιτρέπει ταξίδια χωρίς βίζα εντός τής ζώνης Σένγκεν για όλους τους Μολδαβούς που κατέχουν βιομετρικό διαβατήριο.
Με άλλα λόγια, με τα σωστά ταξιδιωτικά έγγραφα, 3,5 εκατομμύρια Μολδαβοί μπορούν πλέον να κάνουν επισκέψεις βραχείας διάρκειας οπουδήποτε στην Ευρώπη. Η κίνηση αυτή ήταν η τελευταία ομοβροντία σε μια μάχη που μαίνεται για τη Μολδαβία, το δεύτερο μέτωπο σε έναν αγώνα μεταξύ της ΕΕ και της Ρωσίας για τα εδάφη ανάμεσά τους.
Είναι εύκολο να ξεγράψει κανείς την μικροσκοπική Μολδαβία, όπως ουσιαστικά έκανε η Δύση μετά το 1990, όταν η χώρα κέρδισε την ανεξαρτησία της καθώς διαλυόταν η Σοβιετική Ένωση. Η Μολδαβία, η οποία είναι περίκλειστη και στριμωγμένη ανάμεσα στη νοτιοδυτική Ουκρανία και την βορειοανατολική Ρουμανία, είναι η φτωχότερη χώρα στην Ευρώπη. Σημαντικές εξαγωγές της είναι το κρασί (το οποίο μπλόκαρε πρόσφατα η Ρωσία), τα λαχανικά, τα φρούτα και οι άνθρωποι. Εκτιμάται ότι 770.000 Μολδαβοί - πάνω από το ήμισυ του οικονομικά ενεργού πληθυσμού - ζουν εκτός της χώρας τους. Κάθε χρόνο, στέλνουν εμβάσματα στην πατρίδα τους που ισοδυναμούν με πάνω από το 30% του ΑΕΠ της Μολδαβίας.
Η Μολδαβία παρουσιάζει εντυπωσιακή αντίθεση με την γειτονική Ρουμανία. Παρά το γεγονός ότι η Ρουμανία έχει αναπτυχθεί γρήγορα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Μολδαβία έχει μαραζώσει έξω από αυτήν, ούσα όμηρος της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Αυτό χρονολογείται από το 1992, λίγο μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, όταν η νέα χώρα αγωνιζόταν να διατηρήσει τον έλεγχο της Υπερδνειστερίας (ή Transnistria), την λωρίδα τού εδάφους που συνορεύει με τον ποταμό Δνείστερο στα δυτικά και την Ουκρανία στα ανατολικά. Η πολυεθνική περιοχή φιλοξένησε βαριά βιομηχανία και την 14η Σοβιετική Στρατιά, και ανήκε στην Σοβιετική Ένωση κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου, και όχι στην Ρουμανία όπως η υπόλοιπη Μολδαβία. Αυτονομιστές στην Υπερδνειστερία, οι οποίοι είναι ως επί το πλείστον μη-ρουμανόφωνοι και αντιτίθενται στο να γίνουν τα ρουμανικά η μόνη επίσημη γλώσσα και να αλλάξει το αλφάβητο της Μολδαβίας από το κυριλλικό στο λατινικό, αρνήθηκαν να υποταχθούν στον έλεγχο της Μολδαβίας και απηύθυναν έκκληση για βοήθεια στην Ρωσία. Ο Ρώσος πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν τοποθέτησε τον Υποστράτηγο Alexander Lebed ως διοικητή τής 14ης Στρατιάς, και ο Lebed ανέλαβε την αποστολή να πολεμήσει τους «φασίστες» τής Μολδαβίας. Οι προσπάθειές του οδήγησαν στην αποσχισθείσα Μολδαβική Δημοκρατία τής Υπερδνειστερίας, με πρωτεύουσα την Tiraspol.
Η Υπερδνειστερίας δεν αναγνωρίζεται από καμία χώρα, αλλά παρέμεινε ωστόσο σαν μια μαύρη κηλίδα στον χάρτη τής Ευρώπης για σχεδόν δύο δεκαετίες. Εκατοντάδες Ρώσοι μέλη «ειρηνευτικών δυνάμεων», από ένα σύνολο ρωσικών δυνάμεων περίπου 1.500 ανδρών, εξακολουθούν να υποσκάπτουν την εδαφική ακεραιότητα της Μολδαβίας και η Ρωσία έχει παρεμποδίσει διαπραγματεύσεις για κάποια διευθέτηση σε κάθε στάδιο της δαδικασίας. Παρά το γεγονός ότι η Ρωσία θέλει να παρουσιάζει μια ρόδινη εικόνα τής ζωής στην Υπερδνειστερία, η περιοχή έχει υποφέρει σκληρά λόγω του καθεστώτος της. Ο πληθυσμός της συρρικνώθηκε δραματικά από 750.000 άτομα κατά τον χρόνο τού ντε φάκτο διαχωρισμού σε περίπου 500.000 σήμερα - κυρίως λόγω οικονομικών αιτιών. Οι Αρχές τής Υπερδνειστερίας αρνούνται να οργανώσουν μια απογραφή, καθώς φοβούνται ότι τα αποτελέσματά της θα αποκαλύψουν την αλήθεια: ότι η περιοχή γίνεται γρήγορα ένα ρωσικό στρατόπεδο και ένα γηροκομείο. Εκτός από τους διαχειριστές τής περιοχής και τον ρωσικό στρατό, οι μόνοι άνθρωποι που έχουν λόγο να παραμείνουν είναι οι συνταξιούχοι, οι οποίοι απολαμβάνουν 15 δολάρια το μήνα ως συμπλήρωμα σύνταξης από την Ρωσία, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά τους.
Το απροσδιόριστο καθεστώς τής Υπερδνειστερίας - και η πολιτική αβεβαιότητα που πηγαίνει μαζί με αυτό - έχει επίσης πλήξει την οικονομία τής Μολδαβίας στο σύνολό της. Το 2011, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτίμησε ότι το 55% των Μολδαβοί ήταν φτωχοί σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Επιπλέον, η πολιτική αβεβαιότητα καθιστά την χώρα λιγότερο ελκυστική ως εταίρο και ως επενδυτική ευκαιρία για την Δύση, σε μια περιοχή γεμάτη με άλλους πιθανούς συνεργάτες.
Παρ’ όλο που η Ρωσία πάντα θεωρούσε τη Μολδαβία ως ένα σημαντικό μέρος τού εγγύς εξωτερικού, η ΕΕ ποτέ δεν ένιωσε πραγματικά το ίδιο. Αυτό μέχρι το 2007, όταν η Ρουμανία εντάχθηκε επίσημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο σε μεγάλο βαθμό ρουμανόφωνος πληθυσμός τής χώρας έχει στενούς δεσμούς με την Ρουμανία. Υπολογίζεται ότι 500.000 Μολδαβοί - το ένα έβδομο του πληθυσμού - διαθέτει Ρουμανικά (και ως εκ τούτου τής Ευρωπαϊκής Ένωσης) διαβατήρια, ως κάτοικοι της Μεγάλης Ρουμανίας, ένας όρος που αναφέρεται στα χρόνια μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, όταν η περισσότερη Μολδαβία αποτελούσε τμήμα τής ρουμανικής επαρχίας τής Βεσσαραβίας. Η επανένταξη της Μολδαβίας στην Ρουμανία είναι εδώ και καιρό θέμα συζήτησης στη Μολδαβία, αν και δεν θεωρείται κάτι ρεαλιστικό.
Αναγνωρίζοντας τη νέα στρατηγική σημασία τής Μολδαβίας, το 2005, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διόρισε Ειδικό Εντεταλμένο στη Μολδαβία (μια θέση που ένας από εμάς στελέχωσε αργότερα) για να ασχοληθεί με πολιτικά ζητήματα, όπως το καθεστώς τής Υπερδνειστερίας. Το 2006, η Ευρωπαϊκή Ένωση άνοιξε ένα γραφείο στην πρωτεύουσα, Κισινάου. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2010, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ ξεκίνησε μια πρωτοβουλία με στόχο την επίλυση της σύγκρουσης στην Υπερδνειστερία, μια για πάντα. Παρά το γεγονός ότι η προσπάθεια δεν κατέληξε σε συμφωνία, οδήγησε σε μια επίσκεψή της στη Μολδαβία το 2012. Μέχρι το 2013, η ΕΕ είχε αποφασίσει να επιδιώξει μια συμφωνία σύνδεσης με τη Μολδαβία.
Η κρίση στην Ουκρανία ενέτεινε την αίσθηση του επείγοντος στις προσπάθειες της Ευρώπης. Ο Stefan Füle, επίτροπος της ΕΕ για την Διεύρυνση, ηγήθηκε των νέων προσπαθειών για την ενσωμάτωση της Μολδαβίας στην Ένωση, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης των ποσοστώσεων εισαγωγής μολδαβικού κρασιού, της εκκίνησης μιας συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου, και, τον Απρίλιο, δρομολογώντας ταξίδια χωρίς βίζα για τους Μολδαβούς. Τον Ιούνιο, η Μολδαβία αναμένεται να υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, η οποία θα θέσει τη Μολδαβία σε έναν δρόμο για την περαιτέρω εναρμόνιση των αγορών και των πολιτικών θεσμών της με εκείνους τής Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Εν τω μεταξύ, η Ρωσία υπήρξε εξίσου - και ίσως με μεγαλύτερη συνέπεια - δραστήρια στη Μολδαβία, απειλώντας με οικονομικές κυρώσεις αν η Μολδαβία υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, ενθαρρύνοντας τις αυτονομιστικές φιλοδοξίες όχι μόνο στην περιοχής τής Υπερδνειστερίας, αλλά και της εθνοτικά τουρκικής (και εν μέρει ρωσόφωνης) εντός τής Μολδαβίας αυτόνομης περιοχής τής Γκαγκαουζίας, και διεξάγοντας έναν έντονο πόλεμο προπαγάνδας μέσω των ρωσικής ιδιοκτησίας ραδιοτηλεοπτικών μέσων, τα οποία αναμεταδίδουν ρωσικά κανάλια στη Μολδαβία και είναι εξαιρετικά δημοφιλή, για να πείσει τους Μολδαβούς να συμμαχήσουν με την Ευρασιατική τελωνειακή ένωση τής Ρωσίας. Ο Ρώσος αναπληρωτής πρωθυπουργός Dmitry Rogozin, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τις ρωσικές διαπραγματεύσεις με τη Μολδαβία και την Υπερδνειστερία, έχει δεσμευτεί να υπερασπιστεί τους Ρώσους στην Υπερδνειστερία και έχει ταχθεί εναντίον τής πιθανότητας να αποκοπούν από τη Ρωσία οι Ρώσοι της Υπερδνειστερίας λόγω της Ουκρανίας. Λίγο μετά τις δηλώσεις του, οι αυτονομιστές τής Υπερδνειστερίας δήλωσαν την προθυμία τους να ενσωματωθούν στην Ρωσία. Τις τελευταίες εβδομάδες, η Ρωσία έχει συσσωρεύσει μονάδες τού στρατού της στην περιοχή με εκατοντάδες πρόσθετους στρατιώτες, και εξετέλεσε εκεί προκλητικές στρατιωτικές ασκήσεις, μέσα στον Μάρτιο.
Μένει να δούμε ποιος θα κερδίσει στη Μολδαβία. Αλλά δεν είναι παρήγορο ότι, σε αντίθεση με τις απειλές τής Ρωσίας οι οποίες έχουν κλονίσει άσχημα τους Μολδαβούς, οι υποσχέσεις της εναρμόνισης από την ΕΕ παραμένουν ασαφείς για το μεγαλύτερο μέρος τού πληθυσμού και εξαρτώνται από την καλή συμπεριφορά τής Μολδαβίας. Η Μολδαβία έχει μια από τις πιο ικανές κορυφαίες ομάδες εξωτερικής πολιτικής στην Ευρώπη, αρχίζοντας με τον πρωθυπουργό, Iurie Leanca, ο οποίος είναι πρώην υπουργός Εξωτερικών. Ο Leanca έχει εκπαιδευτεί στο Κρατικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας και υπηρέτησε στο υπουργείο Εξωτερικών επί Γκορμπατσόφ μεταξύ 1985 και 1993. Παρά την πολιτικώς ορθή ρητορική, η χώρα έχει αποτύχει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα διαφθοράς ή να δώσει στο δικαστικό σώμα περισσότερη ανεξαρτησία - δυο βασικές απαιτήσεις τής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με τις κοινοβουλευτικές εκλογές περίπου σε ένα χρόνο από τώρα, το αντιπολιτευτικό Κομμουνιστικό Κόμμα είναι το δημοφιλέστερο κόμμα στην χώρα. Οι κομμουνιστές, όταν ήταν στην κυβέρνηση, ήταν φιλοευρωπαϊστές, αλλά τώρα υποστηρίζουν την ένταξη στην ρωσική τελωνειακή ένωση.
Το διακύβευμα είναι επίσης και κάπως υψηλότερο για την Ρωσία. Πρώτον, η Μολδαβία, η Υπερδνειστερία συγκεκριμένα, θα μπορούσε να βοηθήσει την Ρωσία να περικυκλώσει την Ουκρανία ή να ξεκινήσει μια επίθεση στην δυτική Ουκρανία. Δεύτερον, αν η Ρωσία όντως αρπάξει περισσότερα κομμάτια τής νοτιοανατολικής Ουκρανίας, η Υπερδνειστερία θα μετατραπεί αμέσως από ένα βαλτωμένο φυλάκιο σε μια βαλκανική προκεχωρημένη φρουρά, ακριβώς στα σύνορα του ΝΑΤΟ - ή τουλάχιστον έτσι θα είναι στο μυαλό των Ρώσων στρατηγών. Τρίτον, η Μόσχα είναι ειλικρινής σχετικά με τον στρατηγικό στόχο της να επαναπορροφήσει όλα τα πρώην μέλη τής ρωσικής αυτοκρατορίας. Για τους Μολδαβούς, η Υπερδνειστερία είναι ένα δόλωμα: αν θέλουν την Υπερδνειστερία πίσω, πρέπει να επιστρέψουν στην αγκαλιά τής Ρωσίας.
Η ΕΕ - αντίθετα - θέλει να αποκλείσει την Ρωσία στην ήπειρο, αλλά τελικά έχει πιο σημαντικές μακροπρόθεσμες ελπίδες να βελτιώσει την ζωή των Μολδαβών και των Ευρωπαίων γενικότερα. Για τον σκοπό αυτό, τα ταξίδια χωρίς βίζα και το ελεύθερο εμπόριο μπορεί να κερδίσουν τελικά τις καρδιές και τα μυαλά, αλλά δεν είναι σαφές κατά πόσον αυτές οι πολιτικές θα πείσουν τους Μολδαβούς να ακολουθήσουν το μονοπάτι τής ΕΕ πριν από τις βουλευτικές εκλογές τού επόμενου έτους. Ομοίως, το μέλλον τής Μολδαβίας θα εξαρτηθεί επίσης από την στάση που θα πάρουν η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Ουκρανία: όσο ισχυρότερη και πιο πειστική είναι η δυτική συμμαχία, τόσο πιθανότερο είναι ότι οι Μολδαβοί θα επιλέξουν υπέρ της ευρωπαϊκής ενσωμάτωσης. Δεδομένου ότι η Μολδαβία για την ώρα είναι ουδέτερη, μια ανεξέλεγκτη ρωσική προέλαση στη νότια Ουκρανία θα μπορούσε να οδηγήσει σε de facto ρωσικό έλεγχο στην περιοχή.
Η Μολδαβία σήμερα ισορροπεί στην κόψη τού ξυραφιού ανάμεσα σε ένα μέλλον ως μια φτωχή, στρατιωτικοποιημένη ρωσική αποικία ή ως δικαιούχος τής εναρμόνισης με την ΕΕ και τις ευρωπαϊκές αξίες. Από το πρίσμα τής Δύσης, η ρωσική επιλογή θα ήταν μια τραγωδία, και για στρατηγικούς και για ανθρωπιστικούς λόγους. Αυτή είναι η αιτία για την οποία οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν δίκιο όταν παίρνουν τόσο στα σοβαρά τα προβλήματα της Μολδαβίας.
* Ο MITCHELL A. ORENSTEIN είναι καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Northeastern [1] και συνεργάτης τόσο στο Κέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών Minda de Gunzburg όσο και στο Κέντρο Ρωσικών και Ευρασιατικών Σπουδών Davis στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.
Ο KÁLMÁN MIZSEI είναι επίκουρος καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής στο Central European University [2]. Από το 2007 ως το 2011 υπηρέτησε ως Ειδικός Εντεταλμένος τής ΕΕ στην Δημοκρατία τής Μολδαβίας.
(Στην φωτογραφία : Άγαλμα του Λένιν στην Tiraspol, πρωτεύουσα της Υπερδνειστερίας. Tetteroo Media / Flickr)
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141181/mitchell-a-orenstein-and-k...
