2009, η ελληνική οικονομία σε επιτήρηση
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΛΛΙΣ, ΕΛΕΝΗ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Tον Απρίλιο του 2009, η ελληνική οικονομία μπαίνει σε επιτήρηση άλλη μία φορά για υπερβολικό έλλειμμα.
«Μας έδωσαν το φθινόπωρο του 2008 έναν προϋπολογισμό που προέβλεπε έλλειμμα για το 2009, 1,8%. Τον πρώτο κιόλας μήνα είχε ξεπεράσει το 3% του ΑΕΠ και τον Απρίλιο το έλλειμμα ήταν πάνω από 5%, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας» θυμάται ο αρμόδιος Επίτροπος Χοακίν Αλμούνια.
Στις 25 Ιουνίου, ο I. Παπαθανασίου παρουσιάζει τη νέα δέσμη μέτρων, που συνίσταται αποκλειστικά σε αυξήσεις φόρων, μεταξύ των οποίων ο ΕΦΚ στα καύσιμα, τα ποτά και τα τσιγάρα, οι φόροι στα κέρδη των λαχείων, τα τέλη κινητής τηλεφωνίας, σκαφών και οχημάτων μεγάλου κυβισμού. Η συνολική αξία του πακέτου ήταν 1% του ΑΕΠ, τα 3/4 του οποίου, όπως σημειώνουν οι υπηρεσίες της Κομισιόν, είναι μη μόνιμου αλλά πυροσβεστικού χαρακτήρα.
Στην Κομισιόν τα μέτρα αυτά αντιμετωπίζονται με δυσπιστία και ο επίτροπος αρμόδιος για Οικονομικές Υποθέσεις Χοακίν Αλμούνια παρουσιάζει μια έκθεση στις 2 Ιουλίου, όπου προειδοποιεί πως εάν δεν υιοθετηθούν άμεσα οι προτάσεις της, το έλλειμμα θα ξεπεράσει το 10%. Η έκθεση αυτή που θα φτάσει και στην ελληνική Βουλή εκτιμά ότι τα μέτρα που έχει λάβει η κυβέρνηση Καραμανλή «δεν φαίνεται να επαρκούν για να επαναφέρουν το έλλειμμα κοντά» στον στόχο του 3,7% του ΑΕΠ το 2009, «ιδιαίτερα δεδομένης της επιδεινούμενης κατάστασης των μακροοικονομικών προοπτικών της ελληνικής οικονομίας». Τα στοιχεία του α΄ τριμήνου, σημειώνει η Κομισιόν, προμηνύουν επιδόσεις ανάπτυξης χειρότερες από τις προγνώσεις της ελληνικής κυβέρνησης. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι στην εαρινή της πρόβλεψη για την Ελλάδα, που δεν συμπεριλάμβανε τα μέτρα του Ιουνίου, η Κομισιόν τοποθετούσε το έλλειμμα του 2009 μόλις στο 5,1% του ΑΕΠ.
Εκθεση του ΔΝΤ
Τον Αύγουστο του 2009 το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην ετήσια του έκθεση «Αρθρο ΙV», που κάνει για όλες τις χώρες, αποφασίζει και αυτό με τη σειρά του να χτυπήσει το καμπανάκι με τον πιο ηχηρό τρόπο. Ο Ολλανδός εισηγητής της έκθεσης Μπομπ Τράα, ειδικός σε στατιστικά θέματα χρέους, αναφέρει μεταξύ των άλλων προβλημάτων της οικονομίας το συνεχές αυξανόμενο χρέος της χώρας, την απώλεια ανταγωνιστικότητας και το μεγάλο έλλειμμά της.
Οταν στο υπουργείο Οικονομικών βλέπουν το προσχέδιο της έκθεσης αντιδρούν έντονα και ζητούν να μη δημοσιευθεί ό,τι αρνητικό υπάρχει σχετικά με την Ελλάδα και την αδυναμία της να βγει στις αγορές, καθώς και ό,τι σχετιζόταν με το ρίσκο της μετάδοσης της ελληνικής κρίσης στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης (τα δύο μόνα στοιχεία που είχε δικαίωμα η Ελλάδα να παρέμβει). Οντως η έκθεση βγαίνει με μερικές αναφορές σβησμένες. Ομως και γι’ αυτούς που δεν ήταν εξοικειωμένοι με τις εκθέσεις του ΔΝΤ, ο Τράα δημοσιεύει και μία συμπληρωματική που μάλλον δεν αντιλαμβάνεται το υπουργείο Οικονομικών. Γιατί εκεί αναφέρεται ξεκάθαρα ότι «αν η Ελλάδα ήταν εταιρεία, θα ήταν χρεοκοπημένη» καθώς τα έξοδά της ήταν κατά 51 δισ. περισσότερα από τα έσοδα.
Στο Eurogroup
Στις 2 Σεπτεμβρίου, στο τραπέζι του Eurogroup βάζουν μια καταληκτική ημερομηνία για τις 24 Οκτωβρίου, που η χώρα μας θα παρουσιάσει μέτρα διαρθρωτικών αλλαγών μείωσης του ελλείμματος. Στο μυαλό του Κ. Καραμανλή μήνες τώρα υπάρχει το δίλημμα να πάει σε εκλογές ώστε να μπορέσει να κάνει τις διαρθρωτικές αλλαγές και να πάρει μέτρα δύσκολα με καινούργια λαϊκή ετυμηγορία ή να προχωρήσει σε αυτά άμεσα με μία αδύναμη κυβέρνηση 151 βουλευτών όπου υπάρχει ο κίνδυνος κάθε βουλευτής να εκβιάζει για να ρίξει την κυβέρνηση. Αυτή η δέσμευση στο Eurogroup φαίνεται να βγάζει και τον Κ. Καραμανλή από το δίλημμα.
Σύμφωνα με τον Γιάννη Παπαθανασίου, η άμεση ανάγκη λήψης μέτρων ήταν που ώθησε τον πρωθυπουργό να προκηρύξει τις εκλογές. «Η θέση του ήταν ότι δεν είχαμε την πολιτική νομιμοποίηση να πάρουμε αυτά τα μέτρα. Θα έκανε λοιπόν προεκλογική εκστρατεία λέγοντας τη δυσάρεστη αλήθεια. Αν κέρδιζε, θα είχε τη νομιμοποίηση για τις περικοπές. Αν έχανε, οι άλλοι θα μπορούσαν να πατήσουν πάνω στα δικά μας λεγόμενα και να πάρουν τα κατάλληλα μέτρα».
Στο ερώτημα γιατί οι Ευρωπαίοι δεν πίεσαν περισσότερο την κυβέρνηση Καραμανλή να πάρει μέτρα πριν από τις εκλογές, ο τότε πρόεδρος του Eurogroup, Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, μας απαντάει ότι «τότε οι Ελληνες συνάδελφοι δεν αναγνώριζαν αυτό που αργότερα έγινε προφανές και εγώ δεν ήθελα να επιτείνω τη νευρικότητα των αγορών. Θα ήταν πολύ δύσκολο, χωρίς κοινή ανάλυση και κοινή απάντηση (και από την ελληνική πλευρά), να παρέμβω σε αυτό το χάλι δίνοντας πληροφορίες. Η ελληνική κυβέρνηση δεν θα το είχε δεχθεί».
Η 5ετία σε αριθμούς
Ο Κώστας Καραμανλής παρέλαβε χρέος ύψους 183,2 δισεκατομμυρίων ευρώ, το 2004, και παρέδωσε χρέος 299,5 δισ. στο τέλος του 2009.
• Οι δημόσιες δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι οποίες κυμαίνονταν μεταξύ 44 - 45% στο πρώτο μισό της περασμένης δεκαετίας, αυξήθηκαν μεταξύ του 2006 - 2009 από το 45,4% στο 54% του ΑΕΠ.
• Η αύξηση των δαπανών και η μείωση των εσόδων το 2009 σε σχέση με το 2008 ήταν οι μεγαλύτερες, σε ετήσια βάση, των τελευταίων 20 ετών.
• Το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 ξεπέρασε τα 36 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 24 ήταν το πρωτογενές έλλειμμα, και έκλεισε, κατόπιν και των αναθεωρήσεων του 2010, στο 15,7% του ΑΕΠ.
Ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός
Η ραγδαία επιδεινούμενη εικόνα των δημόσιων οικονομικών στο πρώτο μισό του 2009 οφειλόταν κυρίως σε τεράστιες υπερβάσεις στις δαπάνες. Στο α΄ τρίμηνο 2009, συγκριτικά με το α΄ τρίμηνο του 2008, αυξήθηκαν κατά 40%, έναντι στόχου 7,75%. Σύμφωνα με τον κ. Παπαθανασίου, επρόκειτο για συνειδητή επιλογή εμπροσθοβαρούς καταβολής πόρων στην αρχή της χρονιάς, για να αντιστραφούν οι τάσεις επιβράδυνσης που ήδη ήταν αισθητές. Οπως λέει ο πρώην υπουργός, από τις 3 Ιανουαρίου είχε αποδεσμευτεί το 20% της προβλεπόμενης δαπάνης του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων για το σύνολο του 2009.
«Ο σκοπός ήταν μετά να κατεβάσουμε τα ρολά» λέει ο κ. Παπαθανασίου, υπονοώντας ότι στο τελευταίο τρίμηνο του έτους –κατά το οποίο τελικά κυβέρνησε το ΠΑΣΟΚ– η οικονομική πολιτική της Ν.Δ. θα ήταν πολύ πιο σφιχτή και οι στόχοι θα επιτυγχάνονταν.
Συνολικά, οι υπερβάσεις πρωτογενών δαπανών των υπουργείων για το 2009 σε σχέση με τις πιστώσεις του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης του Ιανουαρίου ξεπέρασαν τα 3 δισ. ευρώ (οι υπερβάσεις των Ταμείων ήταν άλλα 2,36 δισ.). Το ίδιο το υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών δαπάνησε 868 εκατ. περισσότερα από τα προϋπολογισθέντα (μεταξύ των οποίων 294 εκατ. για την Ολυμπιακή βάσει αποφάσεων του διαιτητικού δικαστηρίου). Το υπουργείο Υγείας υπερέβη τις προβλέψεις κατά 639 εκατ. ευρώ.
Από τα 498,2 εκατομμύρια επιπλέον που δαπάνησε το υπουργείο Εσωτερικών, επικεφαλής του οποίου ήταν ο Προκόπης Παυλόπουλος, τα 194,3 εκατ. ήταν για εκλογικές δαπάνες. Μόνο για το εκλογικό επίδομα των ευρωεκλογών η κυβέρνηση δαπάνησε 140 εκατ. ευρώ, τα οποία μοιράστηκαν σε δικαστικούς, δικηγόρους, αστυνομικούς, πυροσβέστες και λιμενικούς, καθώς και όλους ανεξαιρέτως τους εργαζομένους των ΟΤΑ και του υπουργείου Εσωτερικών (ακολούθησε αντίστοιχη, ελαφρώς μειωμένη, δαπάνη για τις εθνικές εκλογές). Ο ΔΣΑ, που επίσης διακρίνεται για τα αντιμνημονιακά του διαπιστευτήρια, έδωσε σκληρό αγώνα για το συγκεκριμένο «κεκτημένο». Χρειάστηκε μάλιστα διάβημα του Γ. Παπαθανασίου στον πρωθυπουργό για να μην το λάβουν και μετακλητοί, πολιτικά διορισμένοι υπάλληλοι. Το συγκεκριμένο υπουργείο επίσης κατέβαλε 213,9 εκατ. περισσότερα από τα προϋπολογισθέντα για την αποπληρωμή χρεών των ΟΤΑ.
Καθώς χάνεται ο έλεγχος των δαπανών, από τον Ιούλιο το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους σταματά να δημοσιεύει –ως οφείλει– τα μηνιαία δελτία εκτέλεσης του προϋπολογισμού.
Τι συζητούσαν την προεκλογική περίοδο στο ΠΑΣΟΚ, ποιοι ήξεραν, τι και πότε
Φθινόπωρο 2009. Η χώρα βρίσκεται σε προεκλογικό πυρετό. Στη σύντομη προεκλογική περίοδο το ΠΑΣΟΚ φαίνεται να έχει το προβάδισμα, και τα στελέχη του είναι οι άνθρωποι που σε λίγο πρόκειται να αναλάβουν τα ηνία της χώρας σε μια στιγμή παραπάνω από κρίσιμη για την ελληνική οικονομία. Κάποιος θα υπέθετε ότι στον καθημερινό πρωινό καφέ με τους κοντινότερους συνεργάτες του, ο Γ. Παπανδρέου θα συζητούσε την κατάσταση της οικονομίας ανάμεσα και σε άλλα θέματα. Ενας από τους πιο στενούς ανθρώπους του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης τότε, ο Γιάννης Ραγκούσης, αρχιτέκτονας και της προεκλογικής του καμπάνιας, δεν θυμάται τέτοιες συζητήσεις να λαμβάνουν μέρος στο στρογγυλό τραπέζι του μέλλοντα πρωθυπουργού. «Στο ΠΑΣΟΚ το θέμα της οικονομίας δεν δέσποζε σε καμία περίπτωση».
Ο τότε εκπρόσωπος Τύπου Γιώργος Παπακωνσταντίνου, παρόλο που λίγο αργότερα γίνεται υπουργός Οικονομικών, δεν συμμετέχει ούτε αυτός σε κάποια συζήτηση για χάραξη οικονομικής πολιτικής προεκλογικά. Ο άνθρωπος που είχε την ευθύνη της οικονομικής πολιτικής εκείνη την εποχή είναι ένας, η Λούκα Κατσέλη. Χαρακτηριστικό του οικονομικού προγράμματος, που έχει η ίδια χαράξει, είναι η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική αλλά και η ήπια προσαρμογή. «Πίστευα ότι θα είχαμε μπροστά μας μια τετραετία να εφαρμόσουμε αυτό το πρόγραμμα, και επομένως αυτό σήμαινε μια πολύ πιο ήπια προσαρμογή σε βάθος τετραετίας» λέει η κ. Κατσέλη. Συγχρόνως την εποχή που η ελληνική οικονομία κρέμεται σχεδόν από μία κλωστή, η κ. Κατσέλη δηλώνει ότι θα επανεξεταστούν οι ιδιωτικοποιήσεις του ΟΤΕ και του λιμανιού του Πειραιά που είχαν ξεκινήσει από την κυβέρνηση Καραμανλή. «Για το ΠΑΣΟΚ στρατηγικής σημασίας δημόσιες επιχειρήσεις, που δραστηριοποιούνται σε δίκτυα και υποδομές, οφείλουν να παραμείνουν υπό τον έλεγχο του ελληνικού Δημοσίου» δήλωνε η κ. Κατσέλη, θέτοντας σε κίνδυνο ιδιωτικοποιήσεις που συζητούνταν εκείνη τη στιγμή.
Επικίνδυνο έλλειμμα
Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιώργος Προβόπουλος, μία ανάσα πριν από τις εκλογές επισκέπτεται και τους δύο πολιτικούς αρχηγούς, φέρνοντας άσχημα νέα. Ο διοικητής μιλάει σε όλους για ένα ήδη μεγάλο και επικίνδυνο έλλειμμα. «Οι αριθμοί της Τραπέζης της Ελλάδος έδειχναν ότι μέχρι και τον Αύγουστο το έλλειμμα σαν ποσοστό του ΑΕΠ ήταν στο 8,5%. Το ’χαν γράψει και οι εφημερίδες, δεν ήταν κάτι κρυφό». Επομένως με μία απλή μέθοδο των τριών κάποιος θα μπορούσε εύκολα να υπολογίσει ότι αν τον Αύγουστο το έλλειμμα είναι στο 8,5%, τον Δεκέμβριο είχε την τάση να σκαρφαλώσει προς το 12,13%, σύμφωνα με τις προβλέψεις του κεντρικού τραπεζίτη της χώρας, προειδοποιώντας με αυτό τον τρόπο και τους δύο αρχηγούς ότι θα πρέπει να λάβουν πολύ αυστηρά μέτρα.
Για τη Λούκα Κατσέλη και συνεπώς για όλο τον στενό κύκλο του Παπανδρέου, η ενημέρωση του Προβόπουλου πριν από τις εκλογές ήταν απολύτως ακριβής και όχι εξωπραγματική, κάτι που θα υπέθετε κανείς αν κρίνει από τη στάση που κρατήθηκε προεκλογικά από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
«Συμπίπταμε απόλυτα, εκείνος μιλούσε για ένα 8% με 10% έλλειμμα και εμείς συγκλίναμε σε αυτά τα νούμερα». Αλλωστε ακόμα και μέσα στην προεκλογική περίοδο η κ. Κατσέλη είχε σπεύσει να απαντήσει στις δηλώσεις του Γ. Παπαθανασίου στο πρακτορείο Bloomberg, που έλεγε ότι το έλλειμμα του 2009 εκτιμάται ήδη στο 6% και τόνιζε ότι η κυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές πρέπει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα λιτότητας γιατί διαφορετικά το έλλειμμα θα ανέβαινε μέχρι και το 8%. Η κ. Κατσέλη είχε τότε δηλώσει ότι η πρόβλεψη του υπουργού δεν διέφερε από τις προβλέψεις του κόμματός της, σύμφωνα με τις οποίες το κρατικό έλλειμμα θα κινηθεί, πράγματι, για το 2009, στο 8% του ΑΕΠ επιβεβαιώνοντας για άλλη μία φορά και τη γνώση της για το μεγάλο έλλειμμα αλλά και την ανάγκη για άμεση υιοθέτηση μέτρων.
Το θέμα του χρέους
Πέρα από το θέμα του ελλείμματος, στο οικονομικό επιτελείο του ΠΑΣΟΚ συζητείται και το θέμα του χρέους. Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος θυμάται σήμερα ότι ορισμένες φορές στις συζητήσεις που εκείνος είχε, επικρατούσαν μάλλον απλοϊκές ίσως και επικίνδυνες απόψεις. «Μπορώ να σας μεταφέρω στιχομυθία με διάφορα πολιτικά πρόσωπα, τα οποία δεν θα ήθελα να κατονομάσω, ότι η διαγραφή μέρους του δημόσιου χρέους με αυτό τον τρόπο θα επιβάρυνε τους κατ’ αυτούς ραντιέρηδες διαφυλάσσοντας την ελληνική οικονομία από μέτρα τα οποία βεβαίως θα επιβάρυναν τον κόσμο». Ο Γ. Προβόπουλος τονίζει σε αυτές τις συζητήσεις ότι θα ήταν τραγικό λάθος κάτι τέτοιο γιατί εάν επιχειρηθεί μία διαγραφή δημόσιου χρέους «μιλάμε για πτώχευση της χώρας», λέει χαρακτηριστικά.
Στις 30 Σεπτεμβρίου 2009, η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία στέλνει τους απαραίτητους πίνακες στην Eurostat αλλά για πρώτη φορά οι στήλες του 2008 και 2009 ήταν κενές. Στη θέση τους βρίσκεται συνοδευτική επιστολή, η οποία εξηγούσε ότι τα στοιχεία που έλειπαν θα αποστέλλονταν ώς τις 3 Οκτωβρίου. Πράγματι, δύο μέρες πριν από τις εκλογές, στις 2/10/2009, στέλνεται από την Αθήνα νέα γνωστοποίηση που συμπληρώνει όλες τις στήλες. Το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης εκτιμάται στα 14.360 εκατ. ευρώ ή 6% του ΑΕΠ (μετά τις εκλογές, στις 21 Οκτωβρίου, η Ελλάδα στέλνει τρίτη γνωστοποίηση όπου το έλλειμμα ανήλθε σε 30.102 εκατ. ευρώ ή 12,5% του ΑΕΠ).
Με αυτές τις εισηγήσεις και παραινέσεις φτάνει ο Γ. Παπανδρέου στις εκλογές του 2009. Ο άνθρωπος που σύντομα θα έπρεπε να κρατήσει στα χέρια του το τιμόνι της χώρας και να πάρει τις πιο κρίσιμες αποφάσεις στην πιο δύσκολη εποχή για την οικονομία μετά τον πόλεμο. «Σε καμία περίπτωση δεν είχε φτάσει η ακραία εκδοχή του προβλήματος, που στην πραγματικότητα βεβαίως δυστυχώς επιβεβαιώθηκε ότι αυτή ίσχυε» λέει ο Γιάννης Ραγκούσης, αναφερόμενος στο τι συζητούσε και τι ήξεραν οι πιο κοντινοί άνθρωποι του Γ. Παπανδρέου εκείνη την εποχή.
Στο αντίπαλο στρατόπεδο η τακτική που ακολουθείται είναι ακριβώς η αντίθετη. Το απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου, ο Κ. Καραμανλής έχει μόλις μιλήσει για την κατάσταση της οικονομίας με πρωτόγνωρη ειλικρίνεια που δεν χαρακτηρίζει πολιτικούς ιδιαίτερα σε προεκλογική περίοδο. Μετά την ομιλία του στην κατάμεστη αίθουσα της HELEXPO στη ΔΕΘ, το κοινό φεύγει παγωμένο. Τα πιο έμπειρα στελέχη της Ν.Δ. ξέρουν πολύ καλά ότι τα «δύο δύσκολα χρόνια που ακολουθούν» και το πάγωμα μισθών, συντάξεων, προσλήψεων και επιδομάτων, που ακόμα αντηχούν στην αίθουσα από τη δυνατή φωνή του προέδρου τους, δείχνουν την πόρτα εξόδου από την εξουσία.
Και ενώ ο τότε πρωθυπουργός έχει ανοίξει τελείως τα χαρτιά του για την οικονομική κατάσταση της χώρας, ο Γ. Παπανδρέου την ακριβώς επόμενη εβδομάδα στην ίδια ακριβώς αίθουσα θα πει τη φράση που θα μείνει για πάντα στην ιστορία και σίγουρα θα στοιχειώσει τη χώρα για τα χρόνια που ακολουθούν... «Γιατί λεφτά υπάρχουν».
(Στην φωτογραφία : Μόλις μία εβδομάδα μετά τον Κ. Καραμανλή, στην ίδια αίθουσα της HELEXPO στη ΔΕΘ, ο Γιώργος Παπανδρέου θα πει τη φράση που θα μείνει για πάντα στην ιστορία και θα στοιχειώσει τη χώρα για τα χρόνια που ακολουθούν: «Γιατί λεφτά υπάρχουν»)
(Σχετικές αναρτήσεις :
- Αφιέρωμα της Καθημερινής πώς φθάσαμε στο Μνημόνιο του 2010 (Ι), http://ed-mysterious.blogspot.gr/2014/04/2010.html
- Αφιέρωμα της Καθημερινής πώς φθάσαμε στο Μνημόνιο του 2010 (ΙΙ), http://ed-mysterious.blogspot.gr/2014/04/2010-i.html)
