Ο χειρότερος εχθρός της Ουκρανίας
Γιατί η διαφθορά είναι πιο επικίνδυνη από τον Πούτιν
Tom Keatinge
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Απ’ έξω, η κατάσταση στην Ουκρανία φαίνεται εύκολο να συνοψιστεί. Ειρηνικές διαδηλώσεις υπέρ των στενότερων δεσμών με την ΕΕ στην πλατεία τού Κιέβου, Μαϊντάν, προκάλεσαν μια βίαιη καταστολή, η οποία με την σειρά της οδήγησε στην αποπομπή τού τότε προέδρου, Βίκτορ Γιανουκόβιτς.
Μετά από αυτό, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Υπήρξαν από τότε βίαιες δονήσεις σε πόλεις όπως η Οδησσός, και υποστηριζόμενοι από την Ρωσία αυτονομιστές στις αυτοανακηρυχθείσες Λαϊκές Δημοκρατίες τού Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ συνέχισαν να πραγματοποιούν βάναυσες ανταρσίες.
Ένα τέλος σε όλον αυτό τον θάνατο και την καταστροφή θα φέρει κάποια ανάπαυλα στη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας, με επικεφαλής τον πρόεδρο Πέτρο Ποροσένκο. Ωστόσο, μετά από μια πιο προσεκτική εξέταση, είναι σαφές ότι αυτό από μόνο του δεν θα είναι αρκετό για να θέσει την χώρα σε μια πραγματικά νέα πορεία. Για να γίνει αυτό, η Ουκρανία πρέπει να ξεπεράσει τα προβλήματα που την αυτοτραυματίζουν, ιδίως την αχαλίνωτη και διάχυτη διαφθορά.
ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΩΣ ΤΟ ΚΟΚΚΑΛΟ
Ταξιδεύοντας μέσα από το Κίεβο και την Οδησσό, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι περίπου 500 μίλια ανατολικά, μαίνεται ένας πόλεμος. Λίγες σκηνές παραμένουν στην πλατεία Μαϊντάν, και πολίτες συγκεντρώνουν χρήματα για τις εθελοντικές μονάδες που δημιουργήθηκαν για να στηρίξουν τον υπο-εξοπλισμένο ουκρανικό στρατό. Οι ρεσεψιονίστ στο Ukraine Hotel στο Κίεβο καταρρέουν όταν τους ζητείται να θυμηθούν αυτά που είδαν όταν το λόμπι τού ξενοδοχείου τους μετατράπηκε σε αυτοσχέδιο νοσοκομείο για διαδηλωτές τραυματίες από πυροβολισμούς. Αντικείμενα μνήμης περιβάλλουν το Εμπορικό Επιμελητήριο της Οδησσού, όπου 48 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους σε μια τραγική πυρκαγιά. Παντού στο Κίεβο και στην Οδησσό, οι Ουκρανοί θέλουν να τελειώσει ο αόρατος πόλεμος.
Πέραν τούτων, δύο θέματα επικρατούν. Το πρώτο είναι ένα συναίσθημα απογοήτευσης και, για ορισμένους, ένα αίσθημα προδοσίας για την έλλειψη υποστήριξης της Ευρώπης προς την Ουκρανία. Για ένα λαό που εξεδίωξε τον πρόεδρό του και έχυσε αίμα για την επιδίωξη της ευρωπαϊκής ιδέας, είναι ανεξήγητη η καθυστέρηση των ηγετών τής ΕΕ να στηρίξουν τα μεγάλα λόγια και τις απειλές εναντίον τού Κρεμλίνου με οιεσδήποτε ουσιαστικές κυρώσεις. Το δεύτερο είναι μια λαχτάρα ο νέος πρόεδρος να αντιμετωπίσει το ζήτημα της διαφθοράς. Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση που διενεργήθηκε από το Διεθνές Ίδρυμα Εκλογικών Συστημάτων (International Foundation of Electoral Systems) στα τέλη τού 2013, το 47% [2] των Ουκρανών πολιτών χαρακτηρίζει την διαφθορά ως ένα σοβαρό ζήτημα που αντιμετωπίζει η χώρα.
Η πιο εντυπωσιακή εικόνα τής κουλτούρας τής διαφθοράς και της διαπλοκής στην Ουκρανία είναι ίσως η Mezhyhirya, η πρώην κατοικία τού Γιανουκόβιτς, με πολυελαίους, ψηφιδωτά ξύλινα δάπεδα, στρέμματα από τηλεοπτικές οθόνες πλάσματος, εγκαταστάσεις σπα που θα ντρόπιαζαν κάθε ξενοδοχείο πέντε αστέρων, ζωολογικό κήπο, και μια συλλογή από παλιά αυτοκίνητα. Για έναν άνθρωπο που δεν είχε επιχειρηματικές συναλλαγές, και ήταν ένας μετα-σοβιετικός πολιτικός καριέρας με έναν ετήσιο μισθό 100.000 δολαρίων [3], το αρχοντικό στέκεται ως μια απόδειξη δωροδοκίας.
Εάν το πρόβλημα ήταν μόνο ένας διεφθαρμένος ηγέτης, όμως, η ανατροπή του και η εκλογή νέου αρχηγού τού κράτους θα ήταν μια λογική λύση. Αλλά δεν είναι. Ο Δείκτης Διαφθοράς (Corruption Perceptions Index) της Διεθνούς Διαφάνειας (Transparency International) το 2013 κατέταξε την Ουκρανία στην 144η θέση μεταξύ 177 χωρών, στο ίδιο επίπεδο με τη Νιγηρία και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, και 16 βαθμίδες χαμηλότερα από την Ρωσία [4]. Στο επίκεντρο αυτής της βαθιά ριζωμένης διαφθοράς είναι μια σειρά από παράγοντες - μια ανθυγιεινά στενή σχέση μεταξύ των επιχειρήσεων και της πολιτικής σκηνής, ένα πολύπλοκο και αδιαφανές φορολογικό σύστημα, οι χαμηλοί μισθοί των κρατικών υπαλλήλων και ένας κακοδιοικημένος κλάδος άντλησης πόρων [5].
Για την αντιμετώπιση του ζητήματος της διαφθοράς, η Ουκρανία θα χρειαστεί μια ριζική αναδιάρθρωση του πολιτικού, δικαστικού, και αστυνομικού πλαισίου, και των συστημάτων των επιχειρήσεων. Ο Ποροσένκο θα πρέπει να πάρει δύσκολες και, χωρίς αμφιβολία, αντιλαϊκές αποφάσεις, όπως το ξερίζωμα από την πολιτική τάξη τής χώρας και - ανάλογα με την περίπτωση, την δίωξη - ισχυρών ατόμων με κατεστημένα συμφέροντα˙ Να μειώσει δραματικά την εθνική γραφειοκρατία, η οποία προσφέρεται για κατάχρηση˙ Να επιβάλλει μια πολιτική μηδενικής ανοχής όσον αφορά την διαφθορά στον δημόσιο τομέα, ιδίως στο πλαίσιο της αστυνομικής δύναμης˙ Και να απαιτήσει οικονομική διαφάνεια από όλους τους ανώτερους εκλεγμένους ή διορισμένους αξιωματούχους, συμπεριλαμβανομένου του ιδίου.
Τουλάχιστον η Ουκρανία έχει κάνει την αρχή. Τον Μάρτιο, η ερευνητική δημοσιογράφος Tatiana Chornovol διορίστηκε επικεφαλής τής Εθνικής Επιτροπής Καταπολέμησης της Διαφθοράς, και διεθνείς και τοπικές ΜΚΟ κατά τής διαφθοράς, όπως η Transparency International και το Κέντρο Δράσης για την Πάταξη της Διαφθοράς, παρακολουθούν την πρόοδο της νέας κυβέρνησης. Αλλά υπάρχει περισσότερη δουλειά να γίνει. Για παράδειγμα, τον Απρίλιο, ο δημοσιογράφος, ακτιβιστής και ηγέτης τού κόμματος Volya , Iegor Sobolev, διορίστηκε επικεφαλής τής Επιτροπής Κάθαρσης, με την πρόθεση της εξέτασης των δραστηριοτήτων και των περιουσιακών στοιχείων των νεοεκλεγέντων ή νεοδιορισμένων αξιωματούχων [6]. Παρά την απήχηση της πρωτοβουλίας αυτής, φαίνεται να αδρανεί. Ο Sobolev περιγράφει τον εαυτό του ως «επικεφαλής μιας επιτροπής που δεν υπάρχει».
ΜΕ ΤΗΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥΣ
Υπάρχει ελπίδα. Για πολλούς στην Ουκρανία, η περίπτωση της Γεωργίας είναι πολύ γνωστή και διδακτική. Το 2005, κατετάγη στην 130η θέση ανάμεσα σε 158 χώρες με βάση τον Δείκτη Διαφθοράς τής Διεθνούς Διαφάνειας. Όμως, χάρη σε κατάλληλες και καθοριστικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής μηδενικής ανοχής στις κυβερνητικές υποθέσεις, χάρη σε μια ισχυρή πολιτική βούληση, νέο προσωπικό, την χρήση νέας τεχνολογίας, και ως πιο γνωστό, την απόλυση του συνόλου της δύναμης της αστυνομίας και την ανασύστασή της, ο φαύλος κύκλος έχει διαρραγεί [7]. Η Γεωργία βρίσκεται πλέον στην 55η θέση [4] στον δείκτη τής Διεθνούς Διαφάνειας, μπροστά από μια σειρά από χώρες τής ΕΕ, όπως η Ιταλία, η Ρουμανία και η Ελλάδα.
Η Γεωργία είναι σίγουρα μακριά από το τέλειο, και οι προκλήσεις για την δημοκρατία και την χρηστή διακυβέρνηση παραμένουν [8]. Για παράδειγμα, ανώτεροι και με επιρροή αξιωματούχοι συνεχίζουν να λειτουργούν με χαμηλά επίπεδα λογοδοσίας και ελέγχου. Ακόμα κι έτσι, τα οφέλη από την σθεναρή αντιμετώπιση της διαφθοράς ήταν τεράστια. Η χώρα έχει δει μια ραγδαία άνοδο στην κατάταξη της στον δείκτη Doing Business τής Παγκόσμιας Τράπεζας, από την 112η θέση το 2005 στην 8η σήμερα, και οι άμεσες ξένες επενδύσεις έχουν εισρεύσει στην χώρα, καθώς η οικονομία έχει αναπτυχθεί κατά μέσο όρο 6% κατά την τελευταία δεκαετία [9]. Εν τω μεταξύ, παρά το γεγονός ότι έχει ανέβει στις κατατάξεις κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών, η Ουκρανία σήμερα μαραζώνει στην 112η θέση σχετικά με τον δείκτη Doing Business τής Παγκόσμιας Τράπεζας, λόγω των καθυστερήσεων στην εξέλιξη της εμπορικής νομοθεσίας, του φτωχού περιβάλλοντος για την λειτουργία των επιχειρήσεων και, πάνω απ’ όλα, λόγω της διαφθοράς.
Σε αυτό το πλαίσιο, η διεθνής κοινότητα μπορεί να βοηθήσει. Κατά την διάρκεια των προηγούμενων ενταξιακών διαπραγματεύσεων τής ΕΕ με χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Κροατία, η ΕΕ έχει μάθει σημαντικά μαθήματα για την χρήση τού δέλεαρ της ένταξης στην ΕΕ ως έναν τρόπο για να ωθήσει τις υποψήφιες χώρες προς την αντιμετώπιση της διαφθοράς. Για παράδειγμα, μπορεί να συνδέσει ξεκάθαρα την μεγαλύτερη ολοκλήρωση και τα οφέλη της με την σαφή πρόοδο σχετικά με πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση της διαφθοράς, και να παρέχει την υποστήριξη για την παρακολούθηση και την έρευνα για τις πρωτοβουλίες αυτές σε τοπικό επίπεδο.
Περαιτέρω, σύμφωνα με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών Κατά τής Διαφθοράς, η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να προσφέρει «την ευρύτερη δυνατή συνεργασία και βοήθεια» για την ανάκτηση περιουσιακών στοιχείων που εκλάπησαν από το κράτος από το προηγούμενο, κλεπτοκρατικό καθεστώς. Χρηματοοικονομικά κέντρα όπως το Λονδίνο θα πρέπει επίσης να εξασφαλιστεί ότι δεν χρησιμοποιούνται για να στεγάσουν τα παράνομα περιουσιακά στοιχεία ή τα έσοδα των παράνομων επιχειρήσεων.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ
Σύμφωνα με το Βαρόμετρο Παγκόσμιας Διαφθοράς (Global Corruption Barometer) τής Διεθνούς Διαφάνειας το 2013, το 36% [10] των Ουκρανών ήταν έτοιμοι να βγουν στους δρόμους για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Το έναυσμα για την πρόσφατη ουκρανική επανάσταση ήταν η αποτυχία τού Γιανουκόβιτς να υπογράψει την συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, τον Νοέμβριο του 2013. Μια αποτυχία να αντιμετωπιστεί η ανεξέλεγκτη και βαθιά ριζωμένη διαφθορά που μαστίζει τον ουκρανικό λαό θα μπορούσε να αντιστρέψει γρήγορα την οποιαδήποτε αισιοδοξία ότι η επανάσταση και η προσφάτως υπογραφείσα συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ προαναγγέλλουν ένα καλύτερο μέλλον. Όπως σημείωσε ο Chornovol, ο επικεφαλής τής κυβερνητικής Εθνικής Επιτροπής Καταπολέμησης της Διαφθοράς, η επανάσταση της Μαϊντάν «άλλαξε πολλά ... στην αντίληψη του κοινού, καταστρέφοντας την ευρεία ανοχή στην διαφθορά που υπήρχε πριν». Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας η ουκρανική ηγεσία να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στην ακεραιότητα της κυβέρνησης. Οι Ουκρανοί βγήκαν στους δρόμους και πέθαναν για την αλλαγή, και θα ήταν τραγικό εάν αισθανθούν την ανάγκη να το κάνουν και πάλι.
* Ο TOM KEATINGE είναι πρώην επενδυτικός τραπεζιτικός στην J.P. Morgan και συνεργάτης στο Royal United Services Institute. Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Twitter @keatingetom [1].
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141695/tom-keatinge/ukraines-own-...
Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/keatingetom
[2] http://www.ifes.org/~/media/Files/Publications/Survey/2013/Ukraine 2013 Summary of Findings Public_Final.pdf
[3] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10657109/Viktor...
[4] http://www.transparency.org/cpi2013/results
[5] http://www.economist.com/news/europe/21604234-fight-against-corruption-s...
[6] http://www.washingtonpost.com/blogs/monkey-cage/wp/2014/04/09/what-is-lu...
[7] http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/NEWS/0,,contentMDK:23101050~pag...
[8] http://www.transparency.org/files/content/corruptionqas/Overview_of_corr...
[9] http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2013/cr13264.pdf
[10] http://ti-ukraine.org/en/system/files/docs/news/zasadi_ap_2014_eng_0.pdf
