Οι θεσμοί εκδικούνται
Νίκος Μαραντζίδης
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Στη χώρα μας συνηθίζουμε να υποστηρίζουμε πως οι θεσμοί είναι ασθενείς. Με αυτό, ουσιαστικά, εννοούμε πως το πλέγμα εκείνο των κανόνων και των μηχανισμών, που σκοπός του είναι να οριοθετήσει (μέσα σε πλαίσιο ωφέλιμο για το κοινωνικό σύνολο) τη συμπεριφορά των ατόμων και των ομάδων, αδυνατεί αρκετές φορές να πετύχει το στόχο του.
Η βούληση κάποιων ομάδων, ή υποκειμένων, αναδεικνύεται ισχυρότερη των κανόνων.
Η βούληση κάποιων ομάδων, ή υποκειμένων, αναδεικνύεται ισχυρότερη των κανόνων.
Ιδιαίτερα, μιλώντας για τους θεσμούς της πολιτικής μας ζωής, η πραγματικότητα είναι ζοφερή. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριάντα ετών, δεν είναι δύσκολο να καταγράψει κανείς έναν σημαντικό αριθμό περιπτώσεων όπου ο νόμος και οι κανόνες δημοκρατικής συμπεριφοράς υποχώρησαν μπρος στην αχαλίνωτη επιθυμία των πολιτικών ελίτ για εξουσία. Κάποια παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά.
Δεν ήμουν καν είκοσι ετών, όταν το 1985 ο Ανδρ. Παπανδρέου επιδιώκοντας να εκλέξει Πρόεδρο Δημοκρατίας, της αρεσκείας του, ποδοπάτησε και κουρέλιασε το πλαίσιο λειτουργίας της Βουλής και του πολιτεύματος. Ποιος δεν θυμάται άραγε, από τους μεγαλύτερους, τα μπλε και λευκά ψηφοδέλτια στη διαδικασία εκλογής του Προέδρου, που δικαιολογήθηκαν με το καταπληκτικό επιχείρημα πως το Σύνταγμα μιλάει για ομοιόμορφα και όχι ομοιόχρωμα ψηφοδέλτια. Ποιος δεν θυμάται πως στην ίδια διαδικασία ο πρωθυπουργός είχε θριαμβεύσει περισσότερο ως μπλοφατζής «χαρτοπαίκτης» παρά ως θεσμικός εγγυητής της δημοκρατικής τάξης;
Αρκετά χρόνια αργότερα, ένας άλλος Παπανδρέου, ο Γιώργος, επιδιώκοντας να έρθει στην εξουσία μια ώρα νωρίτερα, κι ενώ δεν είχαν περάσει παρά μόνο δύο χρόνια από την εκλογή της κυβέρνησης, δήλωνε πως δεν επρόκειτο να ψηφίσει Πρόεδρο κατά την οριζόμενη, από το Σύνταγμα, διαδικασία, προκειμένου να πέσει η κυβέρνηση και να γίνουν εκλογές. Μάλιστα, ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης διευκρίνιζε πως αμέσως μετά τις εκλογές θα ψήφιζε για Πρόεδρο εκείνον που είχε αρνηθεί να στηρίξει νωρίτερα. Για άλλη μια φορά το πνεύμα των θεσμών παραβιαζόταν εν ονόματι ενός πολιτικού παιχνιδιού.
Αυτό που λιγότερο συχνά θυμόμαστε, και κυρίως ξεχνούν οι πολιτικές ελίτ, είναι πως οι θεσμοί εκδικούνται αυτούς που τους καταπατούν. O Ανδρέας Παπανδρέου, όταν πρότεινε για Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Χρ. Σαρτζετάκη, θεωρούσε πως επέλεγε έναν άνθρωπο υποχείριό του, αλλά στα τέλη του 1989, λίγο έλειψε να βρει τον μπελά του από κείνον τον «ιδιότροπο» δικαστή. Ενώ η προσπάθεια της κυβέρνησής του να ελέγξει τις πολιτικές και επιχειρηματικές εξελίξεις, μέσω του Κοσκωτά, κατέληξε όχι μόνο σε φιάσκο αλλά σε μια επικίνδυνη κατάσταση πολιτικής αστάθειας. Ο ίδιος ο Ανδρ. Παπανδρέου παραλίγο να καταδικαστεί από το ειδικό δικαστήριο και η πολιτική ζωή μολύνθηκε για χρόνια.
Δεν χρειάζεται, φαντάζομαι, να θυμίσω πού κατέληξε η βιασύνη του Γ. Παπανδρέου να γίνει πρωθυπουργός το 2009. Υποθέτω πως σήμερα θα έχει αρκετούς λόγους να έχει μετανιώσει για εκείνη την ανυπομονησία και τη θεσμική επιπολαιότητα που έδειξε τότε. Τελικά, φαίνεται πως όπως στη ζωή έτσι και με τους πολιτικούς θεσμούς, η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο.
Ουσιαστικά, για να ακριβολογούμε, αυτό που φαίνεται ότι υποτιμούν οι πολιτικές ηγεσίες είναι πως οι θεσμοί έχουν τη δική τους κανονικότητα, που απαιτεί σεβασμό, ειδάλλως οι συνέπειες της θεσμικής αταξίας είναι σοβαρές, μακροχρόνιες και κυρίως απρόβλεπτες.
Δυστυχώς, η βεβαιότητα των πολιτικών ηγεσιών πως προέχει η θέληση (τους), μετατρέπει το πολιτικό παιχνίδι σε μια σκληρή, χωρίς κανόνες, αναμέτρηση από την οποία βγαίνουν στο τέλος όλοι ζημιωμένοι· τόσο οι πολιτικοί όσο και η χώρα.
Η υπονόμευση των θεσμών εξηγεί γιατί η ελληνική πολιτική ζωή είναι ένας φαύλος κύκλος, που ανατροφοδοτείται διαρκώς από συστατικά στοιχεία όπως: ο αχαλίνωτος λαϊκισμός, η δημαγωγία και η διαρκής τάση της εκτελεστικής εξουσίας για ασφυκτικό έλεγχο των ανθρώπων και της κοινωνίας. Βιώνουμε συνεχώς μια κατάσταση όπου οι κυβερνήσεις κατηγορούν (δικαίως) τις αντιπολιτεύσεις για δημαγωγία και λαϊκισμό και οι αντιπολιτεύσεις με τη σειρά τους καταγγέλλουν (πάλι δικαίως) τις κυβερνήσεις για χειραγώγηση των θεσμών και προνομιακή μεταχείριση των υποστηρικτών τους. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τις δύο όψεις του ιδίου νομίσματος και ονομάζεται: θεσμική δυσλειτουργία. Οσο αργεί το πολιτικό προσωπικό να το καταλάβει, τόσο το χειρότερο για όλους.
Η υπόθεση της εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας έπρεπε να είναι μια άσκηση συναινετικής πολιτικής μεταξύ των κύριων πολιτικών δυνάμεων, ακριβώς γιατί η λογική του Συντάγματος αυτό επιτάσσει. Αντίθετα, καθώς περνάει ο καιρός, διαπιστώνουμε πως η διαδικασία μεταβάλλεται σε παράγοντα πολιτικής ανωμαλίας και αποσταθεροποίησης.
Στ’ αλήθεια, πιστεύει κανείς πως μια τέτοια κατάσταση ευνοεί κάποιον πραγματικά; Αργά ή γρήγορα, όλοι θα αντιληφθούν ότι η πλήρης απουσία κάθε συναινετικού πλαισίου θα τιμωρήσει τους πάντες: νικητές και ηττημένους· κυρίως τους νικητές.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα και στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας.
