Ο ασύμμετρος πόλεμος του Διαδικτύου
Πολιτικοί, νομικοί και κινήματα πολιτών αντιδρούν στη συνθήκη ACTA για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας από την πειρατεία
Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου
Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στα προϊόντα της λεγόμενης Νέας Οικονομίας -λογισμικά ηλεκτρονικών υπολογιστών, οπτικοί δίσκοι μουσικής και κινηματογραφικών ταινιών, νέα φάρμακα της βιοτεχνολογίας κ.ά.- έχουν χαρακτηριστεί το πετρέλαιο του 21ου αιώνα.Κατοχυρώνοντας τις σχετικές πατέντες, λίγες πολυεθνικές εταιρείες στο τρίγωνο Αμερική - Ευρώπη - Ιαπωνία φιλοδοξούν να ελέγξουν μακροπρόθεσμα τα στρατηγικά υψώματα μιας παγκόσμιας οικονομίας, το κέντρο βάρους της οποίας μετακινείται από την ενέργεια στην πληροφορία.
Οπως κατά τους προηγούμενους δύο αιώνες ο έλεγχος του άνθρακα, του χάλυβα και του πετρελαίου αποτέλεσε το διακύβευμα σκληρών διεθνών συγκρούσεων, έτσι στις μέρες μας ο έλεγχος της πνευματικής ιδιοκτησίας εξελίσσεται σε πεδίο ενός ασύμμετρου, ευτυχώς αναίμακτου πολέμου μεταξύ εδραιωμένων και εκκολαπτόμενων μεγάλων δυνάμεων. Τους τελευταίους μήνες, το βασικό μέτωπο εστιάζεται στη διεθνή συνθήκη για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας από την πειρατεία (ACTA), την οποία υπέγραψαν τον περασμένο Οκτώβριο στο Τόκιο εκπρόσωποι των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας και άλλων έξι κρατών. Στη συμφωνία προσχώρησε τον περασμένο μήνα και η Ευρωπαϊκή Ενωση.
Ανέστειλαν την επικύρωση
Προτού καν επικυρωθεί από οποιοδήποτε εθνικό Κοινοβούλιο, η ACTA πυροδοτεί μεγάλες αντιδράσεις. Ο βασικός διαπραγματευτής της Ε.Ε. Καντέρ Αρίφ παραιτήθηκε, αποκαλώντας «μασκαριλίκι» την όλη διαδικασία. Στην Πολωνία, δεκάδες βουλευτές διαμαρτυρήθηκαν φορώντας μέσα στο Κοινοβούλιο τη γνωστή μάσκα των «χακτιβιστών» (πειρατές - ακτιβιστές) που συγκροτούν τη διεθνή κοινότητα Anonymous. Διαδηλώσεις κατά της ACTA πραγματοποιήθηκαν σε δεκάδες ευρωπαϊκές πόλεις, συχνά με εντυπωσιακή συμμετοχή -μόνο στο Μόναχο κατέβηκαν στους δρόμους 20.000 πολίτες- ενώ πολλές κυβερνητικές ιστοσελίδες σταμάτησαν να λειτουργούν ύστερα από συντονισμένες επιθέσεις κυβερνοπειρατών. Υπό την πίεση των διευρυνόμενων αντιδράσεων, Γερμανία, Πολωνία, Βουλγαρία, Τσεχία, Σλοβακία και άλλες χώρες ανέστειλαν την επικύρωση της συμφωνίας.
Οι υποστηρικτές της ACTA προβάλλουν το εύλογο επιχείρημα ότι η παραβίαση της πνευματικής ιδιοκτησίας από την πειρατεία απειλεί εκατομμύρια θέσεις εργασίας στη Δύση - από τους εργαζόμενους στις εταιρείες Πληροφορικής μέχρι τους υπαλλήλους του συνοικιακού βιντεάδικου. Οπως επισημαίνει, ωστόσο, ο Καντέρ Αρίφ στη Wall Street Journal, «το πρόβλημα με την ACTA είναι ότι, σε αντίθεση με αυτό που υποδηλώνει ο τίτλος της, δεν πρόκειται απλώς για συμφωνία κατά της πειρατείας, αλλά για ένα πολύ ευρύτερο πλαίσιο», το οποίο «ανατρέπει την πολύ ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στα συμφέροντα των κατόχων copyright και τις ατομικές ελευθερίες».
Εάν η νέα συνθήκη επικυρωθεί, οι αρχές θα έχουν τη δυνατότητα να ψάξουν τις αποσκευές, το laptop ή το ipod οποιουδήποτε επιβάτη θέλει να ταξιδέψει στο εξωτερικό, αναζητώντας πειρατικά προϊόντα. Στη συνέχεια, είναι δυνατό να του ασκήσουν ποινική δίωξη αν διαπιστώσουν ότι έχει κατεβάσει από το Διαδίκτυο βιβλία, λογισμικό, τραγούδια ή ταινίες, χωρίς να πληρώσει για το copyright. Επιπλέον, η ACTA επισείει τη δαμόκλειο σπάθη των κυρώσεων ενώπιον των εταιρειών παροχής υπηρεσιών του Διαδικτύου, ζητώντας τους να απαγορεύσουν την πρόσβαση σε «πειρατικές» ιστοσελίδες.
Το μεγαλύτερο, τουλάχιστον από ηθική άποψη, πρόβλημα αφορά τον τομέα της υγείας, με την ποινικοποίηση της μεταφοράς γενόσημων (generics), φτηνών αντίγραφων γνωστών, πανάκριβων φαρμάκων. Ενα ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας για χώρες όπως η Ινδία, η Νότια Αφρική, αλλά και η Βραζιλία, που χρησιμοποιούν ευρέως γενόσημα για την καταπολέμηση του έιτζ. Τέλος, η συνθήκη προβλέπει ένα νέο, διεθνές όργανο πλάι στο ΔΝΤ και τον ΠΟΕ, τη Διοικούσα Επιτροπή της ACTA εν είδει διεθνούς αστυνομίας κατά της κυβερνοπειρατείας.
Τριετής μυστικότητα
Σκανδαλώδης θεωρείται από πολλούς διακεκριμένους νομικούς και η διαδικασία με την οποία εκπονήθηκε η συμφωνία. Επί τρία χρόνια, οι σχετικές διαβουλεύσεις διεξάγονταν υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας, μακριά από οποιονδήποτε έλεγχο των εθνικών Κοινοβουλίων και της Ευρωβουλής. Ουδεμία οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών εκλήθη να συμμετάσχει, ενώ ήταν διαρκώς παρόντες οι εκπρόσωποι των ενδιαφερόμενων πολυεθνικών (Φαρμακευτικές Βιομηχανίες Αμερικής, Ενωση Κινηματογραφικών Εταιρειών, Ενωση Δισκογραφικών Εταιρειών, Google, Intel, Sony, Time Warner, Verizoκ.ά.). Μόνο όταν τα Wikileaks έβγαλαν στη φόρα προσχέδιο συμφωνίας, τον Μάιο του 2008, οι σχεδιαστές της άρχισαν να ενημερώνουν, με το σταγονόμετρο, το κοινό.
Επί της ουσίας, η ACTA επιχειρεί να θωρακίσει το νέο καταμερισμό εργασίας που προωθεί η τριάδα ΗΠΑ - Ε.Ε. - Ιαπωνία: Γεωργία και «παλιά» βιομηχανία στον Νότο, καινοτομία και υψηλή προστιθέμενη αξία στον Βορρά. Υπολογιστές που σχεδιάζονται στην Καλιφόρνια και στο Σιάτλ, αλλά κατασκευάζονται μαζικά στην Κίνα και στη Μαλαισία, υψηλή ραπτική στο Παρίσι και μαζική παραγωγή στην Τυνησία. Ωστόσο, η μάταιη προσπάθεια θωράκισης του μονοπωλίου υψηλής τεχνολογίας συγκρούεται με την πραγματική ιστορία ανάπτυξης του ίδιου του δυτικού κόσμου.
Οπως μας υπενθυμίζει ο Φλοράν Λατρίβ στη «Le Monde Diplomatique», η Ελβετία ανέπτυξε τη φαρμακευτική βιομηχανία της, αντιγράφοντας γερμανικές πατέντες τον 19ο αιώνα, ενώ η Αμερική δεν αναγνώρισε πνευματικά δικαιώματα στους Αγγλους συγγραφείς παρά μόνο το 1891. Το πιο τυπικό παράδειγμα έρχεται από την αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία. Μέχρι το 1911, ένα μικρό καρτέλ διέθετε «πνευματικά δικαιώματα» για την εκμετάλλευση του δίχρονου κινητήρα βενζίνης, ευρεσιτεχνίας του Τζορτζ Σέλντεν. Εκείνη τη χρονιά, ένας ανεξάρτητος παραγωγός κατάφερε να «σπάσει» στα δικαστήρια αυτό το ολιγοπώλιο και να επιβάλει ένα είδος «κοινοκτημοσύνης μεταξύ καπιταλιστών»: κάθε εταιρεία μπορούσε να κατοχυρώνει πατέντες, αλλά ήταν υποχρεωμένη να τις μοιράζεται δωρεάν με τις υπόλοιπες εταιρείες του κλάδου. Ο άνθρωπος αυτός ήταν ο Χένρι Φορντ.
Η τυραννία του copyright
Ο πρώτος νόμος που καθιέρωσε το copyright θεσπίστηκε στην Αγγλία, το 1710, με στόχο να δώσει κίνητρα πνευματικής παραγωγής, προστατεύοντας τους συγγραφείς από την αυθαιρεσία των εκδοτών. Με την πάροδο του χρόνου, το copyright κατέληξε να είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, να προστατεύει, δηλαδή, κατά βάση τις επιχειρήσεις από τον «κίνδυνο» ευρύτερης διάχυσης των πνευματικών προϊόντων, κάτι που απειλεί να συρρικνώσει τα κέρδη τους.
Το διακύβευμα είναι τεράστιο. Λίγες πολυεθνικές μονοπωλούν τα νέα φάρμακα της βιοτεχνολογίας, εξασφαλίζοντας ποσοστά κέρδους που ούτε καν ονειρεύονται οι συμβατικές βιομηχανίες – για παράδειγμα, η Pfizer καταγράφει κέρδη της τάξης του 20%. Στις ΗΠΑ, μόνο οι φαρμακευτικές βιομηχανίες έχουν διαπιστεύσει επίσημα 3.000 λομπίστες για να προωθούν τα προϊόντα τους στο Κογκρέσο και στην αρμόδια, ομοσπονδιακή αρχή FDA.
Ιδιοκτησία επ’ αόριστον
Ενώ το Διαδίκτυο και τα νέα μέσα ευνοούν την ευρύτερη διάδοση της γνώσης, η βιομηχανία του θεάματος και ακροάματος αγωνίζεται απεγνωσμένα για να «περιφράξει» επ’ αόριστον την πνευματική της ιδιοκτησία. Τον 18ο αιώνα το copyright είχε κατά κανόνα διάρκεια 14 ετών. Σήμερα έχει φτάσει τα 95 χρόνια στην Αμερική και τα 70 στην Ευρώπη.
Εκεί που το copyright παίζει τον πιο εμφανή, ανασχετικό ρόλο στην προαγωγή της γνώσης είναι στον τομέα των επιστημονικών περιοδικών και βιβλίων. Ο ολλανδικός οίκος Elsevier χρεώνει 31,50 δολάρια για κάθε επιστημονικό άρθρο και ο γερμανικός Springer 34,95 ευρώ. Το κόστος της συνδρομής σε εξειδικευμένα επιστημονικά περιοδικά είναι απρόσιτο όχι μόνο για τον μεμονωμένο ερευνητή, αλλά ακόμη και για τις οργανωμένες βιβλιοθήκες αρκετών πανεπιστημίων. Σύμφωνα με τον Τζορτζ Μονμπάιοτ του Guardian, το μέσο κόστος για μια ετήσια συνδρομή σε περιοδικό Χημείας ανέρχεται σε 3.792 δολάρια – η συνδρομή για τα περιοδικά Biochimica και Biophysica ανέρχεται σε 20.930 δολάρια (το καθένα).
Τα κέρδη των εν λόγω οίκων είναι εξωφρενικά –36% για την Elsevier την περυσινή χρονιά– και πολύ δύσκολο να σπάσουν, λόγω του διεθνούς καρτέλ στον κλάδο: Τρεις εκδοτικοί οίκοι (οι δύο προαναφερθέντες και η αμερικανική Wiley - Blackwell) δημοσιεύουν το 42% όλων των επιστημονικών άρθρων του πλανήτη.
Διαφυγόντα κέρδη
Ακόμη κι αν οι μεγάλες εταιρείες της «Νέας Οικονομίας» κατάφερναν να αμυνθούν αποτελεσματικά απέναντι στην πειρατεία, πράγμα τουλάχιστον αμφίβολο, θα τους ήταν αδύνατο να σταματήσουν την αιμορραγία των κερδών που προκαλεί μια άλλη, καθόλα νόμιμη αιτία: την επανάσταση του «λογισμικού ανοιχτού κώδικα» - προγραμμάτων κάθε είδους, προϊόντων συλλογικής πρωτοβουλίας, που μπορεί ελεύθερα, χωρίς οικονομική επιβάρυνση, να κατεβάσει, τροποποιήσει και χρησιμοποιήσει κανείς μέσω Διαδικτύου. Τα παραδείγματα αφθονούν: η διαδικτυακή Wikipedia έχει καταστήσει πρακτικά άχρηστες τις εμπορικές εγκυκλοπαίδειες. Το Mozilla Firefox είναι το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο πρόγραμμα πλοήγησης στο Διαδίκτυο (25% των χρηστών παγκοσμίως), ενώ Open Office και Linux ροκανίζουν τα κέρδη της Microsoft από το Office και τα Windows αντίστοιχα. Η κοινωνικοποίηση της γνώσης αρχίζει να υπονομεύει το ιδιωτικό κέρδος, όχι μόνο στη σφαίρα του λογισμικού. Ηδη, η λογική του «ανοιχτού κώδικα» εφαρμόζεται για τη δωρεάν διάδοση συνταγών φαρμάκων ή και αναψυκτικών όπως και στη σφαίρα των επιστημονικών δημοσιεύσεων.
Το Προσωπο: Γκάι Φοκς
Η μάσκα των Anonymous
Κάποιοι τους χαρακτήρισαν «ντοπαρισμένους πειρατές», «μηχανή μίσους του Διαδικτύου» ή και «εσωτερικούς τρομοκράτες». Στην πραγματικότητα, οι Anonymous, που πρωτοστατούν στον διαδικτυακό ακτιβισμό κατά της λογοκρισίας ή και σε δημόσιες συγκεντρώσεις διαδηλωτών με την περίφημη «μάσκα του Γκάι Φοκς», απέχουν πολύ από το να συνιστούν οργάνωση πολιτικά στρατευμένων με ροπή προς τη φυσική βία. Χωρίς αρχηγούς, μέλη και προσδιορισμένη ταυτότητα, αυτή η χαλαρή, διαδικτυακή κοινότητα ανταποκρίνεται περισσότερο στην περιγραφή ενός περιοδικού της Βαλτιμόρης: «Οι Anonymous συγκροτούν ομάδα όπως ένα σμήνος πουλιών. Γιατί λέμε ότι συγκροτούν ομάδα; Γιατί το σμήνος ταξιδεύει προς την ίδια κατεύθυνση. Σε κάθε συγκεκριμένη στιγμή, μπορεί να προστεθούν στο σμήνος κι άλλα πουλιά, άλλα να φύγουν κι άλλα να αλλάξουν εντελώς κατεύθυνση».
Για πρώτη φορά, οι Anonymous εμφανίστηκαν στο διαδικτυακό φόρουμ 4chan το 2003. Η εμμονή στην ανωνυμία εννοούσε να υπογραμμίσει μια ελευθεριακή κουλτούρα που εξυμνεί τη δημιουργικότητα του ανώνυμου πλήθους και της οριζόντιας επικοινωνίας, απέναντι στις «κάθετες», ιεραρχικές δομές. Τον Απρίλιο του 2009 κέρδισαν διεθνή δημοσιότητα με διαδικτυακές επιθέσεις εναντίον δισκογραφικών εταιρειών που έσυραν στα δικαστήρια την ιστοσελίδα The Pirate Bay – τον κυριότερο κόμβο δωρεάν αντιγραφής μουσικής, βίντεο και λογισμικού στο Διαδίκτυο. Τον περασμένο μήνα οργάνωσαν μια από τις μεγαλύτερες, αν όχι τη μεγαλύτερη, επίθεση στον κυβερνοχώρο, προκαλώντας μπλακ άουτ στους διαδικτυακούς τόπους του FBI και του αμερικανικού υπουργείου Δικαιοσύνης, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την απόπειρα να κλείσουν μια άλλη, παρόμοια ιστοσελίδα, τη Megaupload.
Ποιος ήταν όμως αυτός ο Γκάι Φοκς, που φιγουράρει στη μάσκα των Anonymous; Πρόκειται για έναν Αγγλο καθολικό, εμπνευστή της αποτυχημένης «Συνωμοσίας της Πυρίτιδας», του 1605, που είχε στόχο τη δολοφονία του προτεστάντη βασιλιά Ιάκωβου Α΄. Ο Φοκς συνελήφθη, βασανίστηκε, καταδικάστηκε σε απαγχονισμό και διαμελισμό, αλλά κατάφερε να πηδήσει από το ικρίωμα και να βρει ακαριαίο θάνατο, αποφεύγοντας ένα φριχτό, μακρύ τέλος.
Ο βρετανικός θρόνος καθιέρωσε την 5η Νοεμβρίου ως εθνική γιορτή, γιορτάζοντας την αποτυχία των συνωμοτών. Οι πολίτες ενθαρρύνονταν να ανάβουν γιορταστικές φωτιές, όπου έκαιγαν ομοιώματα του Γκάι Φοκς - αργότερα και του Πάπα. Ωστόσο, στον εικοστό αιώνα βρίσκουν τον δρόμο προς το καθαρτήριο πυρ και ομοιώματα πολιτικών σαν τη Μάργκαρετ Θάτσερ, ενώ η εικόνα του Φοκς στη συλλογική συνείδηση μεταβάλλεται. Τη δεκαετία του ’80 κάνει πάταγο σειρά κόμικς του Αλαν Μουρ, που παρουσιάζει μια συμπαθητική εικόνα του συνωμότη. Εμπνευσμένη από αυτή τη σειρά ήταν η ταινία «V for Vendetta» (2005), όπου ο Γκάι Φοκς εμφανίζεται ως ήρωας δίκαιης εξέγερσης εναντίον της τυραννίας σε μια οργουελιανή Βρετανία. Αυτόν τον Γκάι Φοκς επέλεξε ως μάσκα και έμβλημά της η άτυπη «Διεθνής των κυβερνοπειρατών».
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_26/02/2012_474027)
