Η κατά λάθος πρόοδος της Αφρικής
Πώς οι νέες στατιστικές μετρήσεις δείχνουν αύξηση του ΑΕΠ της ηπείρου
Morten Jerven
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Η Παγκόσμια Οικονομική Έκθεση (World Economic Outlook) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου το 2012, προσέφερε απρόσμενες αφορμές για αισιοδοξία όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη σε πολλές χώρες της Αφρικής.
Με βάση τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, το Business Insider παρουσίασε πρόσφατα το προφίλ 20 χωρών με το υψηλότερο προβλεπόμενο ετήσιο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης (CAGR) από το 2013 μέχρι το 2017. Δέκα από αυτές είναι στην υποσαχάρια Αφρική και οι δύο είναι στη βόρεια Αφρική. Οι στατιστικές αυτές έχουν ωθήσει μερικούς παρατηρητές να υποστηρίζουν ότι η Αφρική δεν είναι πλέον «η απελπισμένη ήπειρος» όπως την είχε αποκαλέσει το The Economist, το Μάιο του 2000.
Είναι αλήθεια ότι υπήρξαν επιτυχίες στην Αφρική - ίσως περισσότερες από ό,τι συνήθως αναγνωρίζεται. Σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, οι περισσότερες αφρικανικές οικονομίες αναπτύσσονται με σταθερούς ρυθμούς από τη δεκαετία του 1990. Και μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι πολλές αφρικανικές χώρες είναι πλουσιότερες από αυτό που δείχνουν οι τρέχουσες εκτιμήσεις τού κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Ο Alwyn Young, καθηγητής στο London School of Economics, έχει βάσιμα επιχειρήματα ότι πολλές αφρικανικές χώρες υπολόγιζαν χαμηλότερα το ΑΕΠ τους, λόγω των ατελών στατιστικών πρακτικών και της αδυναμίας τους να μετρήσουν τις βελτιώσεις στην υγεία, την εκπαίδευση και την ασφαλή ύδρευση ή να μετρήσουν την αύξηση της κατοχής τηλεοράσεων, κινητών τηλεφώνων και ψυγείων. Οι δικές του εναλλακτικές εκτιμήσεις βασίζονται σε στοιχεία από 29 χώρες της Αφρικής, και δείχνουν μάλλον ότι η ανάπτυξη στην Αφρική μπορεί να ήταν έως και 3,7% ετησίως, μεταξύ 1990 και 2006. Αυτό είναι σχεδόν τέσσερις φορές περισσότερο από ό,τι οι υπολογισμοί των κοινώς αποδεκτών ποσοστών, με βάση τα διεθνή σύνολα δεδομένων.
Τούτα μπορεί να ακούγονται σαν ευσεβείς πόθοι, αλλά υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι ο Young έχει δίκιο, και ότι από τα επίσημα στοιχεία έχει διαφύγει σημαντική πρόοδος. Το 2010, οι στατιστικές υπηρεσίες της Γκάνας διαπίστωσαν ορθώς ότι οι προηγούμενες εκτιμήσεις για το ΑΕΠ είχαν αγνοήσει περίπου 13 δισεκατομμύρια δολάρια από την οικονομική δραστηριότητα. Όταν συμπεριλήφθηκε το ποσό αυτό, η Παγκόσμια Τράπεζα αναβάθμισε το καθεστώς της Γκάνας, από μια χώρα με χαμηλό εισόδημα, σε μια χώρα μικρομεσαίου εισοδήματος, το 2011. Αυτό ήταν, φυσικά, μια καλή είδηση για τους κατοίκους της Γκάνας. Αλλά ήταν επίσης ένα σοκαριστικό παράδειγμα για το πόσο ανακριβείς ήταν οι προηγούμενοι αριθμοί. Ο επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας για την Αφρική το ανέφερε ως μια «στατιστική τραγωδία».
Πώς μπορούσαν τα στοιχεία για την ανάπτυξη της Γκάνας να ήταν τόσο λάθος; Η αλήθεια είναι ότι πριν από το 2010, η τελευταία αναθεώρηση στην οποία είχε προβεί η Γκάνα ως προς τις μεθόδους μέτρησης της οικονομικής δραστηριότητας και της ανάπτυξης, ήταν στη δεκαετία του 1990. Οι τεράστιες διαρθρωτικές αλλαγές - η εισαγωγή των κινητών τηλεφώνων, η αύξηση των δαπανών για την ιδιωτική εκπαίδευση, καθώς και μια μικρής κλίμακας έκρηξη στον τομέα των υπηρεσιών - δεν είχαν ποτέ προσμετρηθεί. Επιπλέον, ενώ έκανα έρευνα για το βιβλίο μου «Φτωχοί Αριθμοί» [2], ανακάλυψα ότι η Γκάνα δεν είναι η μόνη τέτοια περίπτωση. Πολλές χώρες ακόμη, συμπεριλαμβανομένων της Ισημερινής Γουινέας, της Γουινέας-Μπισάου, της Νιγηρίας, της Σενεγάλης και της Ζάμπιας, χρησιμοποιούν ξεπερασμένες μεθόδους για τον υπολογισμό τού ΑΕΠ τους. Καθώς αρχίζουν την επικαιροποίηση των μεθόδων τους, οι οικονομίες τους θα φανούν σαν να εκρήγνυνται ξαφνικά, αλλά στην πραγματικότητα οι νέοι αριθμοί θα καταγράψουν απλώς την ανάπτυξη που κανείς δεν συνειδητοποίησε ότι υφίστατο. Πιο πρόσφατα, η Νιγηρία ανακοίνωσε ότι θα αναβαθμίσει τους υπολογισμούς της – οι συντηρητικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι η προς τα πάνω αναθεώρηση θα αυξήσει το ΑΕΠ κατά 100 - 150 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό θα μπορούσε να αυξήσει το συνολικό ΑΕΠ της υποσαχάριας Αφρικής κατά περισσότερο από 15%.
Κι εκεί έγκειται το πρόβλημα για όσους επιθυμούν να κατανοήσουν την οικονομική πορεία της Αφρικής: για να κατανοήσει κανείς το μέλλον της ηπείρου, πρέπει να ξαναγράψει το παρελθόν της. Στην περίπτωση της Γκάνα, κάποια στιγμή μεταξύ 1993 και 2006, το ΑΕΠ τής χώρας ουσιαστικά διπλασιάστηκε χωρίς να το παρατηρήσουν οι στατιστικολόγοι. Αυτό θέτει τα ερωτήματα ως προς το γιατί συνέβη, πόσο ξαφνικά συνέβη και αν η ανάπτυξη, που μπορεί να υπήρχε ήδη, απουσίαζε από τους εθνικούς υπολογισμούς, όταν αναθεωρήθηκαν, στη δεκαετία του 1990.
Είναι σχεδόν αδύνατο να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα. Οι στατιστικές υπηρεσίες και οι τεχνικοί σύμβουλοι έχουν κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσαν, καταλήγοντας να προσθέτουν λίγη ανάπτυξη από εδώ κι από εκεί, προκειμένου να εξισορροπήσουν τις καμπύλες των τάσεων μέσα στον χρόνο. Για να γίνει αυτό, οι ερευνητές πρέπει να κάνουν εικασίες και προβλέψεις. Κάνουν επίσης υποθέσεις για την ανάπτυξη της παραοικονομίας, η οποία, εξ ορισμού, δεν καταγράφεται. Για να το κάνουν αυτό, εξετάζουν την ανάπτυξη που επιβεβαιώνεται πιο εύκολα στους επίσημους τομείς. Το πρόβλημα είναι ότι με τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται τα δεδομένα, φαίνεται σαν η ανάπτυξη να επιταχύνθηκε στη δεκαετία του 1990. Αυτά τα στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν για να εξαχθούν αμφίβολα συμπεράσματα για την ανάπτυξη στην Αφρική. Στην Τανζανία, για παράδειγμα, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η προς τα πάνω αναθεώρηση των υπολογισμών, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, αποδεικνύει ότι υπήρχε έξαρση της ανάπτυξης μετά την απελευθέρωση, νωρίτερα την ίδια δεκαετία. Αλλά αυτό, στην πραγματικότητα, θα μπορούσε να είναι απλά στατιστικό λάθος. Οι χρονοσειρές πολλών χωρών δίνουν την παραπλανητική εντύπωση της επιτάχυνσης της ανάπτυξης στη δεκαετία του 1990, όταν στην πραγματικότητα, αυτή η οικονομική δραστηριότητα υπήρχε ήδη για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά δεν ήταν καταγεγραμμένη.
Βέβαια, η αφρικανική ανάπτυξη δεν είναι μόνο ψέματα και στατιστικές. Μερικές από τις μεγάλες ανοδικές τάσεις που καταγράφονται στην πρόσφατη Παγκόσμια Οικονομική Έκθεση βασίζονται σε μια πραγματική, ευδιάκριτη αλλαγή. Το 2013, για παράδειγμα, η οικονομία του Νοτίου Σουδάν προβλέπεται να αυξηθεί ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη, κατά 69,62%. Το 2012, η οικονομία του αναμενόταν να μειωθεί κατά 54,98% (που ήταν τότε η χειρότερη προβλεπόμενη οικονομική πτώση στον κόσμο). Θα μπορούσε να είναι δελεαστικό να διαγράψει κανείς τις διακυμάνσεις αυτές ως έναν εσφαλμένο υπολογισμό της νεαρότερης εθνικής στατιστικής υπηρεσίας στον κόσμο, αλλά τα στοιχεία είναι πιθανώς πάνω – κάτω σωστά: η οικονομική ανάπτυξη του Νοτίου Σουδάν εξαρτάται σχεδόν εξ ολοκλήρου από την εξόρυξη και την πώληση του πετρελαίου. Το 2012, οι αγωγοί είχαν κλείσει. Το 2013, αναμένεται να ρέουν ανεμπόδιστοι.
Αυτό το είδος της ανάπτυξης είναι πολύ οικείο σε πολλές αφρικανικές οικονομίες, συμπεριλαμβανομένης της Ισημερινής Γουινέας και του Σάο Τομέ & Πρίνσιπε, που βρίσκονται επίσης στην κορυφή των χωρών στην Παγκόσμια Οικονομική Έκθεση. Αμφότερες οι χώρες αυτές έχουν πολύ μικρό πληθυσμό και ΑΕΠ, αλλά ο τεράστιος πλούτος εξαγώγιμων πόρων, που προκαλούν απότομη ανάπτυξη, συνήθως δεν καταγράφεται κάπου. Αλλά αυτές οι εξελίξεις δεν είναι το αποτέλεσμα στατιστικών από σύμπτωση, όπως στην περίπτωση της Γκάνας και της Νιγηρίας. Αντιθέτως, η οικονομική ανάπτυξη της Ισημερινής Γουινέας και του Σάο Τομέ & Πρίνσιπε αντανακλά παρόμοιες ιστορίες επιτυχίας στην Μποτσουάνα, το Καμερούν, το Κονγκό, τη Νιγηρία και την Ζάμπια, των οποίων ο τομέας των ορυκτών αναπτύχθηκε αρκετά ώστε να διατηρήσει την ετήσια οικονομική ανάπτυξη σε διψήφιο νούμερο για αρκετές δεκαετίες.
Η ανάπτυξη στην Αφρική είναι σε ένα βαθμό παλιά ιστορία – η πρόθεσή της να επωφεληθεί από την εξαγωγή των φυσικών της πόρων είναι ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο - αλλά η περιοχή εξαρτάται τώρα περισσότερο από όσο πριν από την εξωτερική ζήτηση για την βιώσιμη οικονομική της ανάπτυξη. Το ΑΕΠ πολλών μικρών χωρών στην Αφρική αυξάνεται, κάτι που εν μέρει αποτελεί μια στατιστική αποκύημα της φαντασίας και εν μέρει μια πραγματική πρόοδο. Παρ’ όλ’ αυτά, οι αριθμοί του ΑΕΠ μάς λένε πολύ λίγα για το τι πραγματικά έχει συμβεί και κατά πόσον οι συνθήκες διαβίωσης στην αφρικανική ήπειρο βελτιώνονται.
* Ο MORTEN JERVEN [1] είναι επίκουρος καθηγητής στην Σχολή Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Simon Fraser και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο: «Φτωχοί αριθμοί: Πώς έχουμε παραπλανηθεί από τις στατιστικές της αφρικανικής ανάπτυξης και τι πρέπει να κάνουμε γι’ αυτό».
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139371/morten-jerven/africas-acci...
Συνδέσεις:
[1] http://mortenjerven.com/
[2] http://www.cornellpress.cornell.edu/book/?GCOI=80140100939320&CFID
