Η στροφή του Πούτιν
Γιατί η Ρωσία κοιτάζει προς την Ανατολή
Fiona Hill και Bobo Lo
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Τον Ιούνιο φέτος, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, μιλώντας στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ στην Αγία Πετρούπολη, διατύπωσε την πρόθεσή του να αντιγράψει κατά τι τις Ηνωμένες Πολιτείες και να στραφεί ανατολικά.
Ανακοίνωσε φιλόδοξα σχέδια για την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης της Ρωσίας δίνοντας έμφαση στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού και όχι στις παραδοσιακές αγορές της στην Ευρώπη. Πρότεινε μαζικές επενδύσεις στις υποδομές, συμπεριλαμβανομένης της αναβάθμισης της διασιβηριακής σιδηροδρομικής γραμμής για την καλύτερη σύνδεση της χώρας του με τον Ειρηνικό. Και εξήρε την κρατική πετρελαϊκή εταιρεία Rosneft για τη σύναψη μιας σημαντικής συμφωνίας εξαγωγών με την Κίνα. Η ομιλία έλαβε χώρα λιγότερο από ένα χρόνο αφότου ο Πούτιν φιλοξένησε την ετήσια συνάντηση των ηγετών τής Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού στο Βλαδιβοστόκ, μια εκδήλωση που αξιολογήθηκε ως το πάρτι της Ρωσίας για την έξοδό της στον κόσμο - ή τη νέα έξοδό της στον κόσμο - μετά από δεκαετίες στρατηγικής και οικονομικής παραμέλησης ακόμη και για την δική της Άπω Ανατολής.
Η μετατόπιση της οικονομικής εστίασης μπορεί να ακούγεται παρόμοια με την στροφή των ΗΠΑ προς την Ασία, και η Ρωσία έχει όντως αρχίσει να επαναβεβαιώνει την στρατιωτική της παρουσία στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού, όπως κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες περιφερειακές δυνάμεις. Αυτό που είναι διαφορετικό, όμως, είναι ότι η Μόσχα έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες για να τονίσει ότι ο πρωταρχικός της στόχος είναι να συνεργαστεί, και όχι να ανταγωνιστεί, με το Πεκίνο. Η Ρωσία αρνείται ότι υπάρχει έστω και το παραμικρό στοιχείο προσπάθειας να αναχαιτίσει την περιφερειακή πολιτική τής Κίνας. Πράγματι, κατά τη διάρκεια συνάντησης με διεθνείς δημοσιογράφους και αναλυτές στην ρωσική πόλη θέρετρο της Μαύρης Θάλασσας, Σότσι, τον Σεπτέμβριο του 2010, ο Πούτιν κατηγόρησε «ξένους ειδικούς» ότι «πάντα προσπαθούν να μας φοβίσουν με την Κίνα». Και συνέχισε, «Δεν είμαστε φοβισμένοι. Η Κίνα δεν μας ανησυχεί. . . Κίνα και Ρωσία θα συνεργαστούν σε πολλά ζητήματα». Ο Πούτιν είπε ότι είναι ικανοποιημένος με την κατάσταση των διμερών σχέσεων, και το Πεκίνο φαίνεται να πήρε μια παρόμοια στάση. Ο πρόεδρος της Κίνας Xi Jinping επέλεξε να πραγματοποιήσει την πρώτη επίσημη επίσκεψή του ως πρόεδρος στην Ρωσία το Μάρτιο. Και τον Ιούλιο, το Πεκίνο και η Μόσχα παγίωσαν την συνεργασία τους με κοινές ναυτικές ασκήσεις στη Θάλασσα της Ιαπωνίας.
Τα κίνητρα της Ρωσίας είναι σχετικά διαφανή. Όπως και οι Ηνωμένες Πολιτείες και πολλοί άλλοι, η Ρωσία συμφωνεί με την σύγχρονη αντίληψη ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια παγκόσμια μετατόπιση ισχύος προς την Ανατολή. Η Ρωσία συμμερίζεται επίσης την τρέχουσα αντίληψη ότι η άνοδος της Κίνας γίνεται σε βάρος των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δύσης. Όμως, σε αντίθεση με εκείνες των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, η στροφή τής Ρωσίας οδηγείται επίσης από την ανησυχία της σχετικά με την ευπάθεια της αραιοκατοικημένης ανατολικής πλευράς της και από την επιθυμία της να προβάλλει επιρροή. Η Ρωσία προσπαθεί ταυτόχρονα να προστατεύσει την ενδοχώρα της, να ενισχύσει την παρουσία της στον Ειρηνικό, να γεφυρώσει το τεράστιο χάσμα μεταξύ των δικών της πολιτικών προς την Ασία και την Ευρώπη, και να βρει έναν τρόπο να συνεργαστεί με την Κίνα και άλλους περιφερειακούς παίκτες.
Δυστυχώς για τον Πούτιν, η Μόσχα έχει περιορισμένη ικανότητα να κάνει πραγματικότητα το όνειρό του περί στροφής. Η φιλοξενία τής συνόδου κορυφής του APEC ήταν περισσότερο μια λαμπερή στιγμή από όσο μια παραδειγματική στροφή. Παρά την πρόσφατη πυρετώδη δραστηριότητα, η Ασία παραμένει στο περιθώριο τής ρωσικής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. Παρ’ όλους τους θεατρινισμούς σχετικά με την ενεργοποίηση της Ρωσίας σε ένα κομβικό σημείο των ενδο-ασιατικών συναλλαγών και της συνεργασίας, η στρατηγική εστίαση της Μόσχας είναι ακόμα κολλημένη με τη Δύση - ο πληθυσμός της είναι ως επί το πλείστον στη Δύση, οι οικονομικοί δεσμοί της είναι κυρίως προς τη Δύση, καθώς και το επίσημο στρατιωτικό της δόγμα παραμένει προσκολλημένο στις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ. Αυτό θα εξακολουθήσει να ισχύει για το προβλέψιμο μέλλον. Τα παλιά σχέδια είναι δύσκολο να καταργηθούν, και ακόμη και οι πιο ελπιδοφόρες από τις νέες προσπάθειες αποδεικνύονται δύσκολο να διατηρηθούν στον χρόνο.
Πάρτε την ενέργεια, για παράδειγμα: Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, η Ρωσία έχει αναπτύξει σημαντικές πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου στη νήσο Σαχαλίνη ώστε να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας από τους γείτονές της στη Βορειοανατολική Ασία. Έχει ολοκληρώσει την κατασκευή ενός μεγάλου αγωγού εξαγωγής πετρελαίου στη Σιβηρία προς την ακτή του Ειρηνικού, που συνδέεται επίσης με την Κίνα. Πιο πρόσφατα, συμφώνησε να εξάγει 365 εκατ. τόνους πετρελαίου προς την Κίνα κατά τα επόμενα 25 χρόνια. Αλλά τα 20 εκατομμύρια τόνοι το 2011 αντιπροσώπευαν μόνο περί το 6% των εισαγωγών πετρελαίου της Κίνας, αρκετά χαμηλότερα από την Σαουδική Αραβία και την Αγκόλα. Ακόμη και αν η τελευταία συμφωνία ισχύσει, είναι δύσκολο να δούμε πώς το μερίδιο της Ρωσίας θα αυξηθεί σημαντικά δεδομένης της γενικής αύξησης των κινεζικών εισαγωγών πετρελαίου. Οι εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Κίνα έχουν αποδειχθεί ακόμα πιο δύσκολες για τη Ρωσία. Μεταξύ του 2004 και του Ιουνίου 2013, οι δύο χώρες έχουν συνάψει τουλάχιστον έξι εμπορικές συμφωνίες για φυσικό αέριο, αλλά ακόμη δεν έχουν καταλήξει σε συμφωνία σχετικά με τις πραγματικές παραδόσεις ποσοτήτων αερίου.
Συνολικά, το οικονομικό αποτύπωμα της Ρωσίας στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού είναι εξαιρετικά περιορισμένο. Της αναλογεί μόνο το 1% του συνολικού περιφερειακού εμπορίου και μόλις πάνω από 2% του εξωτερικού εμπορίου της Κίνας. Ο Πούτιν μπορεί να μιλά για την ενίσχυση των στοιχείων αυτών, αλλά ο εντεινόμενος νεο-αποικιακός χαρακτήρας των εμπορικών σχέσεων της Μόσχας με το Πεκίνο αποτελεί ένα ευαίσθητο σημείο. Το μεγαλύτερο τμήμα του εμπορίου της Ρωσίας με την Κίνα περιλαμβάνει εξαγωγές φυσικού πλούτου με αντάλλαγμα εισαγωγές κινεζικών βιομηχανικών και καταναλωτικών προϊόντων. Το Πεκίνο έχει δείξει μικρό ενδιαφέρον για ρωσικά βιομηχανικά προϊόντα με την εξαίρεση των όπλων, και ακόμη κι αυτή η ζήτηση παρέμεινε στάσιμη τα τελευταία χρόνια. (Δεν υπάρχουν σημαντικές συμβάσεις όπλων από το 2006, αν και αυτό μπορεί να αλλάξει εάν η Κίνα προχωρήσει στην αγορά 24 μαχητικών SU-35 και τεσσάρων υποβρυχίων κλάσης Lada). Η Κίνα είναι επίσης ενοχλημένη: Η Μόσχα έχει επανειλημμένως αρνηθεί να επιτρέψει σε κινεζικές εταιρείες να αποκτήσουν σημαντικά ίδια κεφάλαια σε ρωσικά ενεργειακά έργα. Στην πραγματικότητα, το Κρεμλίνο φαίνεται συχνά να θεωρεί το Πεκίνο ως επενδυτή έσχατης λύσης - το «εταίρος» αναδεικνύεται μόνο όταν όλες οι άλλες δυνατότητες έχουν εξαντληθεί.
Σε ολόκληρη την περιοχή, εξάλλου, η Ρωσία δεν έχει καμία αισθητή επίδραση στην λήψη αποφάσεων σε θέματα ασφάλειας. Αυτό παραμένει σε μεγάλο βαθμό αρμοδιότητα της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Νότιας Κορέας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Ανεξάρτητα από την επίσκεψη του Ιάπωνα πρωθυπουργού Σίνζο Άμπε στη Ρωσία τον Απρίλιο του 2013 - την πρώτη από Ιάπωνα πρωθυπουργό σε μια δεκαετία – οι σχέσεις με την Ιαπωνία παραμένουν τεταμένες. Κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης μαζικής ρωσικής στρατιωτικής άσκησης στη ρωσική Άπω Ανατολή, η Ιαπωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν οι υποτιθέμενες εχθρικές δυνάμεις εισβολής. Η Μόσχα και το Τόκιο δεν έχουν ακόμη υπογράψει μια επίσημη συνθήκη ειρήνης για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και η εδαφική διαφωνία τους για τις νήσους Νότιες Κουρίλες (γνωστές ως Βόρειες Περιοχές στην Ιαπωνία) φαίνεται το ίδιο δυσεπίλυτη όπως πάντα.
Στη χερσόνησο της Κορέας, η Ρωσία είναι ο λιγότερο ισχυρός παίκτης στις λεγόμενες εξαμερείς συνομιλίες στη Βόρεια Κορέα. Πράγματι, η συμβολή της έχει χαρακτηριστεί στο παρελθόν από διπλωμάτες της περιοχής ως «περισσότερο ενόχληση παρά αξιόλογη». Η Ρωσία είναι σχεδόν τελείως περιθωριακή στις προσπάθειες για την επίλυση του αδιεξόδου μεταξύ Βορρά και Νότου. Η Μόσχα δεν ήταν ποτέ σε θέση να μετατρέψει την πολύ γνωστή αγάπη του ηγέτη τής Βόρειας Κορέας Kim Jong Il στα μακρά ταξίδια με ρωσικά τρένα σε επιρροή πάνω στην πολιτική της Βόρειας Κορέας. Και ο Kim Jong Un δεν φαίνεται να έχει κληρονομήσει την προτίμηση του πατέρα του για τα ρωσική τοπία.
Με λίγα λόγια, η στροφή της Ρωσίας δεν είναι τόσο πολιτική όσο απλή συζήτηση. Η χώρα έχει αργήσει να διαφοροποιήσει τις σχέσεις της στην Ασία, και οι ασιατικές ελίτ - συμπεριλαμβανομένων και εκείνων στην Κίνα - θεωρούν τη Ρωσία ούτε ως ασιατική ούτε ως έναν αξιόπιστο παράγοντα στην περιοχή. Πιστεύουν ότι η Ρωσία εξακολουθεί να είναι ριζωμένη στην Ευρώπη, ή, στην καλύτερη περίπτωση, εν μέρει στην Κεντρική Ασία, και ότι έχει λίγα να συμβάλει στην Ανατολή πέρα από τους φυσικούς της πόρους και τα όπλα της. Επιδεινώνοντας το πρόβλημα, ο Πούτιν έχει εφαρμόσει μια ιδιαίτερα αρχηγική προσέγγιση στην εξωτερική πολιτική, με την οποία ο ίδιος και οι ανώτατοι αξιωματούχοι του διαπραγματεύονται προσωπικά με τους ηγέτες των άλλων χωρών. Αυτό το είδος της συμπεριφοράς είναι δύσκολο να πάει μακριά στην Ασία, δεδομένου ότι ο Πούτιν και ο εσωτερικός κύκλος του έχουν λίγες στενές επαφές και μικρή εμπειρία εκεί. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία δεν έχει την παρουσία, τις δυνατότητες, ή ακόμα και τον βαθμό ενδιαφέροντος για να κάνει την στροφή της μια στρατηγική και οικονομική πραγματικότητα.
Τα τελευταία χρόνια, οι διμερείς σχέσεις τής Ρωσίας με την Κίνα απέφεραν σημαντικά κέρδη. Οι ψυχροπολεμικές εντάσεις και οι ένοπλες συγκρούσεις κατά μήκος των σινο-σοβιετικών συνόρων ανήκουν στο παρελθόν, και η προοπτική μιας υπερβολικά ισχυρής Κίνας εξακολουθεί να είναι κάπως θεωρητική. Περαιτέρω, μια γενικά καλοπροαίρετη Κίνα έχει συμβάλει στην ασφάλεια της ρωσικής Άπω Ανατολής, και ως εκ τούτου στην εδαφική ακεραιότητα της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η Κίνα έχει υποστηρίξει την Ρωσία στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Και η συνεργασία των δύο χωρών επέτρεψε στην Μόσχα να απολαύσει εξ αντανακλάσεως δόξα από το Πεκίνο. Οι δεσμοί τους έχουν ενισχύσει επίσης τη διεθνή νομιμοποίηση του καθεστώτος Πούτιν, καθώς η Μόσχα προωθεί την (παλιά) ιδέα ότι η Ρωσία χρησιμεύει ως γεωπολιτικός εξισορροπιστής ή ως πολιτισμική γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Όπως ένας από τους κορυφαίους σχολιαστές της Ρωσίας, ο Vyacheslav Nikonov, δήλωσε όταν η Μόσχα δοκίμασε για πρώτη φορά την ιδέα της στροφής προς τον Ειρηνικό τον Σεπτέμβριο του 2010: Δεδομένων της ιστορικής επέκτασης της Ρωσίας προς ανατολάς, της μοναδικής «Ευρασιατικής» της γεωγραφίας και της συγχώνευσης πολιτισμών, και της αναπόφευκτης δημογραφικής και οικονομικής ανόδου τής περιοχής Ασίας-Ειρηνικού, το μόνο μέλλον της Ρωσίας είναι ως δύναμης «Ευρώπης-Ειρηνικού».
Αυτή η μελλοντική προοπτική θα κάνει τον Πούτιν ευτυχισμένο. Ο στόχος του για την ώρα είναι να δηλώσει ένα πρόωρο αίτημα για τη Ρωσία σε μια νέα παγκόσμια τάξη, μια τάξη όπου οι μεγάλες δυνάμεις θεωρείται ότι είναι πιο ασιατικές και λιγότερο ευρωπαϊκό. Αλλά μακροπρόθεσμα, το οικονομικό και πολιτικό χάσμα ανάμεσα σε μια δυναμική Κίνα και μια μη εκσυγχρονισμένη Ρωσία θα είναι πολύ μεγάλο για να το γεφυρώσει η Μόσχα στην περιοχή τής Ασίας-Ειρηνικού. Νέα προβλήματα, όπως η ανάπτυξη των πόρων της Αρκτικής και οι θαλάσσιες οδοί θα μπορούσαν να προσθέσουν περισσότερη ένταση στις διμερείς σχέσεις. Τελικά, η Ρωσία δεν συμπαθεί περισσότερο μια ηγεμονική Κίνα από όσο τις μονομερείς Ηνωμένες Πολιτείες, ή οποιαδήποτε άλλη ισορροπία που θα μπορούσε να την περιθωριοποιήσει - συμπεριλαμβανομένου του «νέου μοντέλου σχέσεων των μεγάλων δυνάμεων» για το οποίο μίλησε ο Κινέζος πρόεδρος Σι όταν επισκέφθηκε τον πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα τον Ιούνιο. Βλέποντας κανείς πέρα από τη σημερινή στιγμή της «στροφής» της Ρωσίας, είναι πιο πιθανό να την βρει, χωρίς αυταπάτες, για άλλη μια φορά παγιδευμένη ανάμεσα σε μια Ανατολή στην οποία δεν ανήκει και μια Δύση στην οποία δεν μπορεί να ενταχθεί εύκολα.
* Η FIONA HILL είναι βασική συνεργάτις στο Ινστιτούτο Brookings και συν-συγγραφέας, με τον Clifford Gaddy, του βιβλίου με τίτλο Mr. Putin: Operative in the Kremlin [1].
Ο BOBO LO είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Axis of Convenience: Moscow, Beijing, and the New Geopolitics [2] και του επερχόμενου Russia and the New World Disorder.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139617/fiona-hill-and-bobo-lo/put...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.amazon.com/Mr-Putin-Operative-Kremlin-Brookings/dp/0815723768
[2] http://www.amazon.com/Axis-Convenience-Beijing-Geopolitics-ebook/dp/B007... of Convenience: Moscow, Beijing, and the New Geopolitics
