Υπό αμφισβήτηση και πάλι ο ευρωπαϊκός Νότος
Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία, συνεχίζουν να κλυδωνίζονται εν μέσω μιας γενικότερης οικονομικής αστάθειας
Του Γιαννη Παλαιολογου
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Σε ερευνητικό σημείωμα προ ημερών για την ευρωπαϊκή οικονομία, η Goldman Sachs παρατηρεί: «Χώρες με υψηλά επίπεδα χρέους και αδύναμα τραπεζικά συστήματα κινδυνεύουν ιδιαιτέρως, δεδομένης της προοπτικής ανάδυσης ενός φαύλου κύκλου υπερχρέωσης και αποπληθωρισμού.
Σε έναν τέτοιο φαύλο κύκλο, το πραγματικό (μετά πληθωρισμού) βάρος στους οφειλέτες αυξάνεται καθώς οι τιμές αρχίζουν να πέφτουν, οδηγώντας τους να αποταμιεύουν περισσότερο και να δαπανούν περισσότερο. Η εξασθενημένη ζήτηση που προκύπτει, επιδεινώνει την οικονομική διολίσθηση και συνεπώς πιέζει περαιτέρω προς τα κάτω τις τιμές. Οφειλέτες που δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους θα πτωχεύσουν, αποδυναμώνοντας περαιτέρω το τραπεζικό σύστημα, διακόπτοντας τη δημιουργία πιστώσεων και εξασθενίζοντας περαιτέρω τη ζήτηση. Η αποπληθωριστική διαδικασία γίνεται αυτοτροφοδοτούμενη».
Η Ευρωζώνη, όπως σημειώνουν, μάλλον ευγενικά, οι αναλυτές της Goldman, «μοιάζει ευάλωτη» σε μια τέτοια δυναμική. Η οικονομία της συρρικνώθηκε για έκτο συνεχόμενο τρίμηνο στις αρχές του 2013, αρνητικό ρεκόρ στην ιστορία της. Η ανεργία έχει φτάσει στο ιστορικά υψηλό 12,2% - 19,3 εκατομμύρια άτομα δεν βρίσκουν δουλειά στην Ευρωζώνη. Ο τραπεζικός κλάδος παραμένει προβληματικός, το δημόσιο χρέος αυξάνεται και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προχωρούν αργά. Τα δεινά αυτά εμφανίζονται σε υπερθετικό βαθμό στον ευρωπαϊκό Νότο, με πρωτοπόρο της κούρσας προς τον πάτο πάντα τη χώρα μας. Εν τω μεταξύ, οι χώρες του Βορρά, υπό την ηγεσία της Γερμανίας, δεν δείχνουν διάθεση να πάρουν τα μέτρα που θα διασφάλιζαν τη συνοχή και θα ενίσχυαν τις αναπτυξιακές προοπτικές της Ευρώπης. Χαρακτηριστική περίπτωση η τραπεζική ένωση, που από εργαλείο αποτροπής του θανάσιμου εναγκαλισμού χρεοκοπημένων τραπεζών και υπερχρεωμένων κρατών μεταβλήθηκε σε δαμόκλειο σπάθη πάνω από τα κεφάλια των καταθετών στον Νότο. Η «Κ» παρουσιάζει συνοπτικά τις πολιτικοοικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα, την Ισπανία, την Ιταλία και την Πορτογαλία, καθώς συνεχίζουν να κλυδωνίζονται από τη λιτότητα και την ύφεση, σε μια κρίση χωρίς τέλος.
Ελλάδα
Η μόνιμη ύφεση
Η ύφεση συνεχίζεται για έκτο συνεχόμενο έτος στη χώρα μας και οι απόψεις διίστανται για το αν το 2014 θα επιστρέψουμε στην ανάπτυξη. Η ανεργία, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, ανέρχεται στο 26,8% (59,2% για τους νέους ηλικίας 15-24 ετών). Μελέτη του ΟΟΣΑ που δημοσιεύθηκε στα μέσα Ιουλίου προβλέπει αύξηση του ποσοστού των ανέργων στο 28,2% ώς το τέλος του 2014.
Η δυσχερής οικονομική κατάσταση δυσχεραίνει την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων του δεύτερου προγράμματος οικονομικής προσαρμογής, ιδιαίτερα αν επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις του ΙΟΒΕ για ύφεση έως 5% φέτος. Στην τελευταία της έκθεση, παρότι σημειώνει ότι το πρόγραμμα είναι σε γενικές γραμμές εντός στόχων, η τρόικα κάνει λόγο για ελλείψεις -με ειδική αναφορά στις υπερβάσεις δαπανών στον ΕΟΠΥΥ- που δημιουργούσαν ενδεχόμενα δημοσιονομικά κενά τόσο το 2013 όσο και το 2014. Ιδιαίτερα προβληματισμένοι είναι οι επίσημοι δανειστές μας με την πορεία των αποκρατικοποιήσεων και με τους ρυθμούς μεταρρύθμισης και συρρίκνωσης της δημόσιας διοίκησης.
Η κυβέρνηση δεσμεύτηκε να καλύψει τα κενά και τις παραλείψεις που εντόπισε η τρόικα στην τελευταία της επίσκεψη με το πρόσφατο πολυνομοσχέδιο. Παρόλα αυτά, η δημοσιονομική αβεβαιότητα για το 2013-4, σύμφωνα με την τρόικα, δεν έχει εξαλειφθεί, και επικεντρώνεται, για το τρέχον έτος, στην πορεία των φορολογικών εσόδων. Ο πύρρειος αγώνας για τον ισοσκελισμό του πρωτογενούς ισοζυγίου στο τέλος του 2013 συνεχίζεται, ενώ η τμηματική καταβολή της επόμενης δόσης που συμφωνήθηκε στο Eurogroup της 8ης Ιουλίου είναι ενδεικτική της εικόνας των Ευρωπαίων εταίρων για την Ελλάδα και τις μεταρρυθμιστικές της επιδόσεις.
Εν τω μεταξύ, το εκρηκτικό ζήτημα των απολύσεων στο Δημόσιο οδήγησε τον Ιούνιο, μετά την απόφαση για κλείσιμο της ΕΡΤ, στην πρώτη μείζονα κρίση της κυβέρνησης και την αποχώρηση της ΔΗΜΑΡ από τον συνασπισμό. Οι πρόωρες εκλογές αποφεύχθησαν. Η κυβερνητική πλειοψηφία όμως είναι μικρότερη ενώ επίκειται ένα εξαιρετικά θερμό φθινόπωρο και κατ’ επέκταση η πολιτική ρευστότητα είναι εντός του κάδρου. Η συγκατοίκηση στην εξουσία των δύο κομμάτων που διαχειρίστηκαν τις τύχες της χώρας από τη μεταπολίτευση και μετά θα δώσει την ευκαιρία σε ακραίες, αντισυστημικές φωνές να ενισχύσουν την απήχησή τους. Η πιθανότητα ελάφρυνσης του ελληνικού χρέους μετά τις γερμανικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, σε αυτές τις συνθήκες, θα αποτελέσει ανάσα για την κυβέρνηση που θα βρίσκεται σε κατάσταση μόνιμης πίεσης.
Ιταλία
Πάθη του συνασπισμού
Η Τράπεζα της Ιταλίας δημοσίευσε τις αναθεωρημένες προβλέψεις της για την ιταλική οικονομία προ ημερών, βάσει των οποίων η ιταλική οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 1,9% φέτος, σχεδόν δύο φορές περισσότερο από τις προβλέψεις στις αρχές του έτους. Θα είναι η τρίτη συνεχόμενη χρονιά ύφεσης - η μεγαλύτερη σε διάρκεια στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας. Η ανεργία βρίσκεται στο 12,2% (38,5% για τους νέους), και το χρέος αναμένεται να φτάσει το 131,4% του ΑΕΠ στο τέλος του 2013. Οι αναλυτές συμφωνούν ότι η χώρα θα επιστρέψει στην ανάπτυξη το 2014.
Σε ανακοίνωσή του μετά την πρόσφατη αποστολή του στην Ιταλία, το ΔΝΤ παρατηρεί ότι «η επιχειρηματική και η καταναλωτική εμπιστοσύνη έχουν βελτιωθεί, αλλά δεν έχουν ακόμα δώσει ώθηση στην οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση. Και ενώ οι πιέσεις στα κρατικά ομόλογα και ο ρυθμός δημοσιονομικής προσαρμογής έχουν χαλαρώσει φέτος, οι χρηματοοικονομικές συνθήκες παραμένουν σφιχτές».
Οπως παρατηρεί το Ταμείο, «η κρίση στην Ευρωζώνη χτύπησε βαριά την Ιταλία, αλλά τα σπέρματα της χαμηλής ανάπτυξής της προϋπάρχουν της κρίσης και οφείλονται στη στάσιμη παραγωγικότητα, το δύσκολο επιχειρηματικό περιβάλλον και τον υπερχρεωμένο δημόσιο τομέα. Η επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων για την αντιμετώπιση αυτών των διαρθρωτικών αδυναμιών θα είναι κρίσιμη για τον περιορισμό των κινδύνων της μακροπρόθεσμης ανεργίας, ειδικά των νέων».
Οπως και στην Ελλάδα, μεγάλο μέρος του οικονομικού προβλήματος της Ιταλίας έχει τις ρίζες του στο πολιτικό σύστημα. Στις εκλογές του Φεβρουαρίου, στις οποίες αναδείχθηκε πρώτο κόμμα το Κίνημα των Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο, οι ψηφοφόροι έστειλαν ηχηρό μήνυμα κατά της λιτότητας. Ακολούθησε παρατεταμένη περίοδος ακυβερνησίας, που κατέληξε στα τέλη Απριλίου στον σχηματισμό τρικομματικής κυβέρνησης που περιλαμβάνει το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα (PD), το κεντροδεξιό PdL του Σίλβιο Μπερλουσκόνι και την κεντρώα συμμαχία υπό τον τεχνοκράτη πρώην πρωθυπουργό Μάριο Μόντι.
Ο Ενρίκο Λέτα, ο 46χρονος νέος πρωθυπουργός, δείχνει να διαθέτει τις ιδιότητες που απαιτούνται για να εξισορροπήσει τις αντικρουόμενες δυνάμεις που συνυπάρχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό. Οι πιο σύνθετες πολιτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει αφορούν τον κ. Μπερλουσκόνι, η καταδίκη του οποίου σε επταετή φυλάκιση προ ενός μήνα για το Ρούμπιγκεϊτ (έχει ασκήσει έφεση) οδήγησε αρκετούς υποστηρικτές τους να απειλήσουν με απόσυρση στήριξης από την κυβέρνηση.
Ισπανία
Ιβηρικό «success story»
Το σκάνδαλο παράνομης χρηματοδότησης του κυβερνώντος Λαϊκού Κόμματος επανήλθε στα πρωτοσέλιδα με πρόσφατο ρεπορτάζ της εφημερίδας El Mundo, στο οποίο αποκαλύπτεται ότι ο Ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι έστελνε υποστηρικτικά SMS στον προφυλακισμένο Λουίς Μπάρθενας, τον πρώην ταμία του κόμματος, ακόμα και τον περασμένο Μάρτιο, ένα μήνα αφού είχε ξεσπάσει το σκάνδαλο. Ο Μπάρθενας κατέθεσε στις 15 Ιουλίου ότι το Λαϊκό Κόμμα παραβίαζε τη νομοθεσία περί χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων επί δύο δεκαετίες, ότι λάμβανε συνεισφορές σε μετρητά από κατασκευαστικούς κολοσσούς και ότι μέρος των χρημάτων αυτών κατευθυνόταν ανά τρίμηνο στην ηγετική ομάδα του κόμματος, συμπεριλαμβανομένου και του κ. Ραχόι. Ο Ισπανός πρωθυπουργός, προς το παρόν, αρνείται να παραιτηθεί, όπως ζητά μετ’ επιτάσεως η σοσιαλιστική αντιπολίτευση. Αλλά ακόμα κι αν καταφέρει να επιβιώσει του σκανδάλου, το κύρος του έχει πληγεί ανεπανόρθωτα, με προφανείς συνέπειες για την ικανότητά του να προωθήσει ριζοσπαστικές πολιτικές.
Η ισπανική οικονομία δεν έχει περιθώρια για την πολιτική αδράνεια που συνεπάγεται η σκανδαλολογία. Το πρώτο τρίμηνο του 2013 ήταν το έβδομο συνεχόμενο αρνητικής ανάπτυξης. Η ανεργία βρίσκεται στο 26,8%, με τον ΟΟΣΑ να προβλέπει ότι στο τέλος του 2014 θα φτάσει το 27,8%. Παρά τη μείωση των επιτοκίων στα ισπανικά ομόλογα, οι τραπεζικές πιστώσεις προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις ρέουν με στομωμένο σταγονόμετρο και οι πτωχεύσεις εταιρειών, σύμφωνα με τον Economist, κινούνται σε επίπεδα δεκαπλάσια της προ κρίσης εποχής. Ο τραπεζικός κλάδος αποτελεί την πηγή του οικονομικού προβλήματος της Ισπανίας. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να δεχθεί πέρυσι 100 δισ. ευρώ από το EFSF για τη διάσωση των ισπανικών τραπεζών (μέχρι σήμερα έχει κάνει χρήση 41 δισ.). Οι συνέπειες από το σκάσιμο, προ πέντε ετών, της τερατώδους φούσκας στην ισπανική αγορά ακινήτων δεν έχουν κλείσει τον κύκλο τους. Τις τελευταίες εβδομάδες πάντως, ο κ. Ραχόι και οι συνεργάτες του επιχειρούν με τη δική τους εκδοχή του success story να πείσουν τους Ισπανούς ότι τα χειρότερα έχουν περάσει. Η αύξηση των εξαγωγών που παρατηρείται από το 2012 οφείλεται, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, στις περυσινές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα στην αγορά εργασίας, και θα φέρει -όπως διατείνονται- θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης ήδη από το τρίτο τρίμηνο της φετινής χρονιάς. Το ΔΝΤ δεν συμμερίζεται την αισιόδοξη αυτή οπτική: προ ημερών αναθεώρησε προς τα κάτω τις προβλέψεις του για την ανάπτυξη στην Ισπανία το 2014, από το 0,7% στο μηδέν.
Πορτογαλία
Τα όρια της συναίνεσης
Στη Λισσαβώνα, το περασμένο Σαββατοκύριακο κατέρρευσαν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο κομμάτων του κυβερνητικού συνασπισμού και των αντιπολιτευόμενων σοσιαλιστών για ένα σχέδιο εθνικής σωτηρίας, που θα επέτρεπε τη συνεχιζόμενη εφαρμογή του προγράμματος προσαρμογής της χώρας. Η πολιτική κρίση, εξαιτίας της οποίας κατρακύλησε το χρηματιστήριο και εκτοξεύθηκαν τα πορτογαλικά spreads, ξεκίνησε με την παραίτηση του τεχνοκράτη υπουργού Οικονομικών Βίτορ Γκασπάρ την 1η Ιουλίου. Στη συνέχεια, ο Πάολο Πόρτας, υπουργός Εξωτερικών και επικεφαλής του συντηρητικού CDS, του μικρότερου κόμματος της κυβερνητικής συμμαχίας, υπέβαλε κι αυτός την παραίτησή του λόγω διαφωνιών στη διαχείριση του προϋπολογισμού με τον πρωθυπουργό Πέδρο Πάσος Κοέλιο. Η παραίτησή του δεν έγινε δεκτή και αναβαθμίστηκε σε αναπληρωτή πρωθυπουργό με ευθύνη για τις διαπραγματεύσεις με την τρόικα, ώστε να αποφευχθούν οι πρόωρες εκλογές. Ο Πορτογάλος πρόεδρος Ανιμπάλ Καβάκο Σίλβα, ωστόσο, στις 10 Ιουλίου κάλεσε την κυβέρνηση να έλθει σε συνεννόηση με τους σοσιαλιστές, ώστε η εφαρμογή του πορτογαλικού μνημονίου να στηριχθεί σε πιο στέρεες βάσεις ώς την ολοκλήρωσή του τον Ιούνιο του 2014.
Ενας από τους βασικούς λόγους για το ναυάγιο των συνομιλιών ήταν η διαφωνία για τις περικοπές ύψους 4,7 δισ. ευρώ που η κυβέρνηση έχει συμφωνήσει με την τρόικα για το ερχόμενο έτος. Ο ηγέτης των σοσιαλιστών Ζοζέ Αντόνιο Σεγκούρο επέμενε ότι το συγκεκριμένο πακέτο περικοπών έπρεπε να καταργηθεί. Τα δύο κόμματα της συγκυβέρνησης δεν συζητούσαν κατάργηση - μόνο το περιεχόμενο του πακέτου. Μετά την οριστική αποτυχία των διαπραγματεύσεων, ο πρόεδρος Καβάκο Σίλβα σε διάγγελμά του δήλωσε ότι στηρίζει τη συγκυβέρνηση, έστω και χωρίς την προσχώρηση των σοσιαλιστών, και τάχθηκε κατά της διεξαγωγής πρόωρων εκλογών.
Η οικονομία της χώρας, που βρίσκεται σε καθεστώς μνημονίου από τον Μάιο του 2011, θα συρρικνωθεί για τρίτη συνεχόμενη χρονιά φέτος κατά 2%, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες προβλέψεις της Τράπεζας της Πορτογαλίας. Το 2014, η κεντρική τράπεζα προβλέπει οριακά θετική ανάπτυξη 0,3% (τον Μάρτιο ήταν πιο αισιόδοξη, μιλώντας για ανάπτυξη 1,1% του χρόνου). Η ανεργία έχει ήδη σκαρφαλώσει στο 17,6% (42,1% για τους νέους κάτω των 25 ετών). Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόβλεψη της Κομισιόν για ανεργία 18,5% στο τέλος του 2014 ίσως αποδειχθεί υπερβολικά ρόδινη. Το δημόσιο χρέος της χώρας, που το 2009 ήταν «μόλις» 83,7% του ΑΕΠ, αναρριχήθηκε το 2012 στο 123,6%.
