Φτωχοί στην πιο πλούσια ήπειρο του κόσμου
ΡΟΥΜΠΙΝΑ ΣΠΑΘΗ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Μισό και πλέον αιώνα μετά τη δεκαετία του 1960, όταν άρχισε η διαδικασία της αποαποικιοποίησης και της χειραφέτησης των αφρικανικών χωρών, η Αφρική παραμένει μια ήπειρος με ουσιαστικά ανεξάντλητες πλουτοπαραγωγικές πηγές, ταχύτατη ανάπτυξη και ανάλογο επενδυτικό ενδιαφέρον, αλλά και θέατρο αιματηρών εμφύλιων συγκρούσεων και ξένων επεμβάσεων.
Μολονότι στο σύνολό της έχει ΑΕΠ που δεν υπερβαίνει τα 2 τρισ. δολάρια ετησίως, μέγεθος ανάλογο της Ρωσίας ή της Ινδίας, οι οικονομίες της αναπτύσσονται ταχύτατα και αναμένεται πως μέχρι το 2050 η αφρικανική οικονομία θα είναι σχεδόν δεκαπλάσια από το σημερινό μέγεθός της. Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης πολλών αφρικανικών οικονομιών δεν μεταφράζονται, όμως, σε ευημερία για τους λαούς της Αφρικής, οι περισσότεροι από τους οποίους εξακολουθούν να ζουν σε ένδεια αναντίστοιχη με τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της Μαύρης Ηπείρου και απολύτως αδικαιολόγητη σε σχέση με τον πλούτο της.
Στην Αφρική βρίσκεται περίπου το 40% των παγκόσμιων αποθεμάτων πλουτοπαραγωγικών πηγών, το 60% της αρόσιμης γης που δεν έχει ώς τώρα αξιοποιηθεί, αλλά και ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι με αυξανόμενη αγοραστική δύναμη.
Πεδίο ανταγωνισμού
Εχει, έτσι, αναπόφευκτα αποτελέσει πεδίο οικονομικού ανταγωνισμού ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα, καθώς έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του πλανήτη. Δεδομένου ότι στην αναμέτρηση αυτή το Πεκίνο επικράτησε προσφάτως υπερκαλύπτοντας τις ΗΠΑ το 2009, η Ουάσιγκτον έχει επανειλημμένως προσάψει στον ασιατικό οικονομικό γίγαντα ότι παραβλέπει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς συνεργάζεται συχνά με αυταρχικά καθεστώτα. Στην προσπάθειά του να αντλήσει ενέργεια αλλά και πρώτες ύλες για την ενεργοβόρο κινεζική οικονομία, το Πεκίνο έχει πράγματι στραφεί στην Αφρική την οποία έχει επιχειρήσει να κατακτήσει οικονομικά επενδύοντας δισεκατομμύρια δολάρια, κυρίως σε έργα υποδομής.
Οικονομικοί αναλυτές του κέντρου ΙΜΑΝΙ που έχει έδρα στην Γκάνα διαφωνούν με το στερεότυπο του οικονομικού ανταγωνισμού ανάμεσα στη Δύση και την Κίνα και χαρακτηρίζουν υπερβολές τα περί οικονομικής κατάκτησης της Αφρικής από το Πεκίνο. Επισημαίνουν πως οι εμπορικές συναλλαγές της ηπείρου με το Πεκίνο στην πραγματικότητα συρρικνώνονται, καθώς είχαν ανέλθει στα 10,5 δισ. δολάρια το 2000 αλλά το 2011 μειώθηκαν στα 166 εκατομμύρια δολάρια. Στο ίδιο χρονικό διάστημα αυξήθηκαν οι εμπορικές συναλλαγές της Αφρικής με αναδυόμενες οικονομίες όπως της Νότιας Κορέας και της Βραζιλίας, που έφθασαν στα 25 δισ. δολάρια με κάθε μία από τις δύο αυτές χώρες, ενώ το 2000 κυμαίνονταν σε μονοψήφιους αριθμούς. Παράλληλα, αυξάνεται η παρουσία Καναδών, Αμερικανών, Βρετανών, Γάλλων και Αυστραλών, καθώς και σημαντικού αριθμού επενδυτών από τις αναδυόμενες οικονομίες. Ενδεικτική περίπτωση, εκείνη του κορεατικού κολοσσού της Samsung, που το 2012 διοχέτευσε στην Αφρική 150 εκατομμύρια δολάρια σε καταστήματα, τεχνολογία αλλά και θέσεις εργασίας.
Επενδύσεις από αναδυόμενες
Σε ό,τι αφορά την Ινδία, η επενδυτική της παρουσία στην Αφρική παραμένει περιορισμένη. Σύμφωνα, όμως, με έρευνα που εξεπόνησαν το περασμένο έτος συνεργάτες του Trinity College του Δουβλίνου, αυξάνεται με ρυθμό 400% ετησίως. Στην πλέον πολυπληθή χώρα της Αφρικής, τη Νιγηρία, που έχει πληθυσμό 160 εκατ. άτομα, υπάρχουν σειρές σούπερ μάρκετ και καταστημάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών ινδικών συμφερόντων. Οι επενδύσεις των αναδυόμενων οικονομιών (BRICS) στη Μαύρη Ηπειρο διπλασιάσθηκαν από το 2007, με τη Ρωσία και τη Βραζιλία να αυξάνουν διαρκώς την παρουσία τους στη βιομηχανία πετρελαίου της Νιγηρίας, που είναι η μεγαλύτερη της Αφρικής και καταγράφει παραγωγή της τάξης των 2,5 εκατ. βαρελιών πετρελαίου την ημέρα. Παρά την ανεπάρκεια στατιστικών στοιχείων, μελέτη των Ηνωμένων Εθνών φέρει τις επενδύσεις στην Αφρική να σημειώνουν αύξηση 5% το 2013 φθάνοντας στα 50 δισ. δολάρια όταν συρρικνώνονταν σχεδόν σε κάθε άλλη περιοχή του πλανήτη.
Πετρέλαιο
Αντανακλώντας μια πάγια τακτική των ξένων ομίλων, οι μεγάλες πετρελαϊκές στόχευαν στην εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Αφρικής και δεν αντιμετώπιζαν τη Μαύρη Ηπειρο ως αγορά στην οποία μπορούσαν να διοχετεύσουν προϊόντα διύλισης. Το 2011 οι Chevron Corp και Royal Dutch Shell πούλησαν σε εγχώριες επιχειρήσεις το μεγαλύτερο μέρος των τερματικών σταθμών φυσικού αερίου που είχαν στην Αφρική καθώς τους απέφεραν πενιχρά κέρδη. Ωστόσο, η επανάσταση του σχιστολιθικού αερίου στη Βόρεια Αμερική έχει αλλάξει τα δεδομένα και η προσοχή στρέφεται εκ νέου στη Μαύρη Ηπειρο, όπου αυξάνεται ραγδαία η κατανάλωση υδρογονανθράκων. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Υπηρεσία Ενέργειας (ΙΕΑ), η Αφρική αντιπροσωπεύει ακόμη μόνον το 4% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου αλλά το ποσοστό αυτό αυξάνεται ραγδαία. Μέχρι το 2018 η ήπειρος αναμένεται να καταναλώνει περίπου 4,5 εκατ. βαρέλια πετρελαίου την ημέρα, σύμφωνα πάντα με την ΙΕΑ, καταγράφοντας αύξηση 29% σε σύγκριση με τα σημερινά επίπεδα. Οπως αναφέρει η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, τα τελευταία χρόνια στην Γκάνα αυξήθηκε η κατοχή αυτοκινήτων κατά περισσότερο από 80%.
Ραγδαία ανάπτυξη, εκρηκτική ανεργία
Το παράδοξο που χαρακτηρίζει τις περισσότερες χώρες της Αφρικής -φυσικός πλούτος, υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης και πολύ υψηλότερα ποσοστά φτώχειας- σκιαγραφεί ίσως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα της ηπείρου η Νιγηρία.
Πρώτη σε παραγωγή πετρελαίου στη Μαύρη Ηπειρο, άλλαξε προ διμήνου τη μεθοδολογία υπολογισμού του ΑΕΠ της με αποτέλεσμα την προς τα πάνω αναθεώρησή του κατά 89% για το 2013. Το αναθεωρημένο ΑΕΠ φθάνει έτσι στα 510 δισ. δολάρια, με αποτέλεσμα να αποτελεί πλέον τη μεγαλύτερη οικονομία της Αφρικής, έχοντας υπερβεί την ώς τώρα δεσπόζουσα Νότια Αφρική, της οποίας το ΑΕΠ υπολογίζεται σε 397,72 δισ. δολάρια.
Οπως, όμως, τονίζουν τόσο το Bloomberg όσο και ο Economist, η εντυπωσιακή αυτή αναρρίχηση της νιγηριανής οικονομίας συγκαλύπτει τη ζοφερή πραγματικότητα των Νιγηριανών, το 61% των οποίων ζει με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα. Θλιβερή λεπτομέρεια είναι, όμως, πως το ποσοστό αυτό της ένδειας οδεύει στην αντίθετη κατεύθυνση από το ΑΕΠ της χώρας καθώς αυξάνεται διαρκώς: το αντίστοιχο ποσοστό το 2004 ήταν 52%. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της CIA, η ανεργία στη χώρα φθάνει επισήμως στο 23,9% και το πρόβλημα είναι οξύτατο μεταξύ των νέων της χώρας, που αντιπροσωπεύουν το 62% ενός πληθυσμού περίπου 177 εκατ. ατόμων. Την ίδια στιγμή το υπουργείο Οικονομικών της Νιγηρίας εκτιμά πως τα έσοδα της χώρας από το πετρέλαιο θα φθάσουν φέτος τα 44 δισ. δολ. Αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 95% των ξένων κεφαλαίων που εισρέουν στη χώρα.
Αναλυτές επενδύσεων στη Silk Invest του Λονδίνου, που ειδικεύεται σε αγορές του αναπτυσσόμενου κόσμου, αποδίδουν τη φτώχεια και την ανεργία που μαστίζουν τη χώρα στην άνιση κατανομή του πλούτου από το πετρέλαιο. Και όπως τονίζει ο Τζον Λίβακ, οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη Νιγηρία, η ανεργία των νέων αποτελεί βόμβα στα θεμέλια της χώρας και μπορεί να υπονομεύσει την ανάπτυξη.
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, στο σύνολό της η υποσαχάρια Αφρική θα σημειώσει συνολικά ανάπτυξη 6,1% το τρέχον έτος, όταν στον υπόλοιπο κόσμο ο αντίστοιχος ρυθμός εκτιμάται να μην υπερβεί το 3,7%. Πίσω από αυτήν την ανάπτυξη που αρχίζει να εγγίζει τους ρυθμούς της Κίνας, βρίσκεται η πώληση των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου των χωρών αυτών καθώς και των πολύτιμων μετάλλων τους. Αλλά τα οφέλη μοιράζονται ανάμεσα σε μια ολιγομελή αριστοκρατία της ηπείρου και ορισμένους ξένους επιχειρηματικούς ομίλους.
Η εξαίρεση της Ρουάντας
Στον αντίποδα της Νιγηρίας και των χωρών με το ίδιο πρόβλημα βρίσκεται η Ρουάντα, η οποία, 20 χρόνια μετά τον αδερφοκτόνο εμφύλιο ανάμεσα στους Τούτσι και τους Χούτου, γνωρίζει μια περίοδο σταθερότητας και ηρεμίας έστω κι αν αυτή συμπίπτει με την αυταρχική διακυβέρνηση του Πολ Καγκάμε. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια ο μέσος όρος οικονομικής ανάπτυξης της χώρας φθάνει στο 8% αλλά βασίζεται κυρίως στην αύξηση της παραγωγικότητας στον αγροτικό τομέα, στον τουρισμό καθώς και στις δημόσιες επενδύσεις σε έργα υποδομής και στέγασης.
Το αποτέλεσμα είναι να έχει απασχόληση το 90% του μη αστικού πληθυσμού που απασχολείται στη γεωργία. Η χώρα εξακολουθεί, βέβαια, να εξαρτάται και από την ξένη βοήθεια και τον δανεισμό, αλλά βελτιώνει σταδιακά το βιοτικό επίπεδο των πολιτών της.
Στο χρονικό διάστημα 2001-2011 το ποσοστό της φτώχειας μειώθηκε από το 59% στο 45% του πληθυσμού, ενώ βελτιώνονται διαρκώς οι δείκτες ευημερίας όπως το προσδόκιμο ζωής, οι δαπάνες για την υγεία και η συμμετοχή στη βασική εκπαίδευση.
Κολοσσιαία έργα με κινεζικά κεφάλαια
Η ισχυρή παρουσία της Κίνας στην Αφρική αποτελεί αντικείμενο αντιπαραθέσεων στο εσωτερικό αφρικανικών χωρών. Συμβαίνει κάποιοι Αφρικανοί να εκφράζονται θετικά για τις κινεζικές επιχειρήσεις που έχουν οικοδομήσει οδικούς άξονες, γέφυρες και γενικώς υποδομές αναγκαίες για την ανάπτυξη των αφρικανικών χωρών. Την ίδια στιγμή, όμως, άλλοι επισημαίνουν πως οι κινεζικές αυτές επενδύσεις δεν μεταφράζονται σε θέσεις εργασίας, ούτε σε βελτίωση της ζωής των εγχώριων πληθυσμών, καθώς οι κινεζικές επιχειρήσεις τείνουν να τους εκμεταλλεύονται, παρέχοντας πενιχρά ημερομίσθια για πολλές ώρες εργασίας, τις οποίες οι Νιγηριανοί αποκαλούν «ώρες σκλαβιάς». Ακόμη περισσότερη δυσφορία προκαλεί στους εγχώριους πληθυσμούς το γεγονός ότι οι κινεζικές εταιρείες φέρνουν μαζί τους το δικό τους προσωπικό και δεν προσλαμβάνουν εργάτες από τη χώρα στην οποία δραστηριοποιούνται, ούτε και εκπαιδεύουν ντόπιο εργατικό δυναμικό στις απαιτούμενες τεχνογνωσίες.
Ωστόσο, ο ρόλος της Κίνας στην ανάπτυξη της Αφρικής δεν μπορεί να υποτιμηθεί καθώς το Πεκίνο έχει χρηματοδοτήσει κολοσσιαία έργα συμβολικής σημασίας, όπως ο αυτοκινητόδρομος που διασχίζει τη Νιγηρία και τα καινούργια κεντρικά γραφεία της Αφρικανικής Ενωσης στην Αντίς Αμπέμπα που κόστισαν στην Κίνα 200 εκατ. δολάρια. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι, στην πρώτη περιοδεία στο εξωτερικό μόλις ανέλαβε καθήκοντα πέρυσι, ο σημερινός πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ επισκέφθηκε τη Μόσχα και αμέσως μετά την Αφρική...
