Φόβοι ανώμαλης προσγείωσης στις αναδυόμενες οικονομίες
ΡΟΥΜΠΙΝΑ ΣΠΑΘΗ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Πολύ πριν από την προειδοποίηση στην οποία προέβη την περασμένη εβδομάδα ο οικονομολόγος Νουριέλ Ρουμπινί για τους κινδύνους που εγκυμονεί η επιβράδυνση των αναδυόμενων οικονομιών και η χρηματοπιστωτική κρίση ορισμένων εξ αυτών, ήταν σαφές πως μέσα στο τελευταίο έτος έχει αλλάξει το σκηνικό στην παγκόσμια οικονομία σε ό,τι αφορά τον ρόλο τους.
Ο λόγος έχει να κάνει όχι μόνο με όσες έγιναν γνωστές ως BRICS, αλλά και με πολλές άλλες αναδυόμενες, όπως τη γειτονική Τουρκία. Με την αυτονόητη ιδιαιτερότητα της Κίνας, που εκτός από δεύτερη οικονομία στον κόσμο αποτελεί ειδική περίπτωση ως προς τον μακρόπνοο σχεδιασμό της και τις εγγενείς αδυναμίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος, οι αναδυόμενες οικονομίες Ρωσία, Ινδία, Βραζιλία και Νότια Αφρική αντιμετωπίζουν τώρα τη δική τους οικονομική κρίση.
Οχι μόνο δεν φαίνεται να λειτουργούν πλέον ως στυλοβάτες της παγκόσμιας οικονομίας, όπως συνέβη στην αρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης, αλλά πληρώνουν το τίμημα της εξάρτησής τους από το ξένο κεφάλαιο, εμφανίζουν επιβράδυνση της ανάπτυξής τους και προβλήματα που εγκυμονούν δυνητικά περαιτέρω αποσταθεροποίηση τόσο για τις ίδιες όσο και για την παγκόσμια οικονομία.
Παράλληλα, έχουν υποστεί κυριολεκτική αιμορραγία κεφαλαίων στον ένα χρόνο που έχει παρέλθει μετά την πρώτη ανακοίνωση της αμερικανικής ομοσπονδιακής τράπεζας, της Federal Reserve –τότε ακόμη υπό τον Μπεν Μπερνάνκι– ότι προτίθεται να προχωρήσει σε μείωση της ρευστότητας που παρείχε μέσω των αγορών ομολόγων. Η αρχική βουτιά που έκαναν τα νομίσματά τους μετά την ανακοίνωση της Fed αναχαιτίστηκε σε αρκετές εξ αυτών, αλλά τελευταία δέχονται νέα πλήγματα, ίσως λιγότερο προσωρινά και περισσότερο καίρια.
Πτώση Ρωσίας
Από την αρχή της κρίσης στην Ουκρανία, η Ρωσία βλέπει το ρούβλι να υποχωρεί αδιάκοπα, με το ευρώ να αντιστοιχεί σήμερα σε περίπου 47,40 ρούβλια ενώ έχει προηγηθεί υποχώρηση του ρωσικού νομίσματος στα 50 ρούβλια έναντι ενός ευρώ. Η οικονομία της βρίσκεται, άλλωστε, στα πρόθυρα ύφεσης, με τον ρυθμό ανάπτυξης να έχει επιβραδυνθεί στο 1,3% ήδη από το περασμένο έτος και να φλερτάρει με το αρνητικό πρόσημο από την αρχή του έτους. Και ήταν η ρωσική οικονομία που εν μέρει χάρη στα έσοδα του πετρελαίου είχε επιδείξει αξιοζήλευτη αντοχή στη διάρκεια της παγκόσμιας κρίσης, με τους ρυθμούς ανάπτυξης τη διετία 2011-2012 να έχουν κυμανθεί από 3,4% έως 4,3% επιβραδυνόμενοι από την αύξηση ΑΕΠ 8% που είχε γνωρίσει η χώρα την περίοδο 2006-2007.
Κραδασμοί στην Τουρκία
Την ίδια στιγμή, οι νέοι πολιτικοί κραδασμοί που γνωρίζει η Τουρκία μετά το ατύχημα στο τουρκικό ανθρακωρυχείο ενδέχεται να της κοστίσουν τις προσδοκίες της για οικονομική ανάπτυξη στο 3% μέσα στο τρέχον έτος και 4% το επόμενο. Η προειδοποίηση του ΟΟΣΑ τον περασμένο μήνα ήταν σαφής, καθώς τόνισε πως η γειτονική χώρα αντιμετωπίζει δύο μείζονες κινδύνους: «Αφενός την περαιτέρω αναστάτωση στις χρηματαγορές καθώς θα αλλάζει η νομισματική πολιτική των ΗΠΑ και αφετέρου την όξυνση των εσωτερικών πολιτικών εντάσεων στη χώρα». Στο μεταξύ, η τουρκική λίρα έχει χάσει περισσότερο από το 30% της αξίας της έναντι του δολαρίου, ενώ στο σύνολο του περασμένου έτους το εμπορικό έλλειμμα της χώρας έφθασε στα 99,78 δισ. δολάρια, σημειώνοντας αύξηση κατά 18,7% σε σύγκριση με το 2012.
Παράλληλα, όμως, και υπό το βάρος αστάθμητων πολιτικών παραγόντων και απρόβλεπτων εξελίξεων, οι αναδυόμενες αγορές δείχνουν να προχωρούν πιο αποφασιστικά σε διαφοροποίηση της στάσης τους απέναντι στη Δύση και σε περαιτέρω σύσφιγξη των μεταξύ τους δεσμών συνεργασίας. Μην έχοντας κατορθώσει να διασφαλίσουν την αναβάθμιση της θέσης τους στους κόλπους του ΔΝΤ, την οποία είχαν με αξιώσεις διεκδικήσει στην αρχή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αντιδρούν, με εμπροσθοφυλακή την Κίνα και την Ινδία.
Νέοι συσχετισμοί δυνάμεων
Οι δύο ισχυρές ασιατικές οικονομίες, που σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας θα είναι σύντομα πρώτη και τρίτη οικονομία του κόσμου αντιστοίχως, αρνήθηκαν τον Απρίλιο να παρευρεθούν σε συνάντηση του ΟΟΣΑ επικαλούμενες την αρνητική στάση του διεθνούς οργανισμού απέναντι στις σχέσεις συνεργασίας ανάμεσα στις χώρες του Νότου. Την ίδια στιγμή, ο κυοφορούμενος νέος «ψυχρός πόλεμος» με αιχμή την Ουκρανία έχει εξωθήσει τη Ρωσία σε προσέγγιση της Κίνας.
Στο μεταξύ, το 2014 είναι έτος εκλογών για τρεις από τις αναδυόμενες οικονομίες, με την Ινδία να γνωρίζει έναν πολιτικό σεισμό από την πολιτική ήττα του Κόμματος του Κογκρέσου και τη Βραζιλία να οδεύει προς τις εκλογές του Οκτωβρίου ενώ πλήττεται από πολιτική κρίση και ταραχές. Σε ό,τι αφορά το τι μπορεί να συνεπάγονται όλα αυτά για την παγκόσμια οικονομία, είναι ενδεικτικό πως Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Βραζιλία, Ινδονησία και Μεξικό αντιπροσωπεύουν το 32,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ, προσεγγίζοντας δηλαδή το άθροισμα των μεγαλύτερων δυτικών οικονομιών, ΗΠΑ, Ιαπωνίας, Γερμανίας, Γαλλίας, Βρετανίας και Ιταλίας.
Στροφή της Κίνας σε ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο
Κάθε άλλο παρά σαφές είναι σε ποιο βαθμό ο Ξι Ζινπίνγκ προσπαθούσε προ ημερών να προϊδεάσει τους Κινέζους για τους χαλεπούς καιρούς που έρχονται ή να τους διαβεβαιώσει πως δεν θα είναι και τόσο χαλεποί. Οταν, πάντως, ο Κινέζος ηγέτης καλεί τον λαό του να προσαρμοσθεί στη «νέα κανονική» κατάσταση, όπως αποκάλεσε τους σαφώς χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, και «να διατηρήσει την ψυχραιμία του» εν μέσω της επιβράδυνσης, είναι βέβαιο ότι έχουν αλλάξει άρδην τα δεδομένα για τη δεύτερη οικονομία του κόσμου.
Επιβραδύνονται σημαντικά οι ρυθμοί ανάπτυξης της Κίνας, μολονότι πρόσφατη μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας εκτιμά πως η ασιατική οικονομία ενδέχεται να αναδειχθεί στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου πολύ νωρίτερα από όσο είχε αρχικά εκτιμηθεί: ακόμη και μέσα στο τρέχον έτος. Η ηγεσία της αχανούς χώρας δείχνει να προβληματίζεται για τη δυνατότητά της να προσφέρει τις θέσεις εργασίας που απαιτούνται για την κοινωνική ειρήνη, ενώ την ίδια στιγμή κυοφορεί κινδύνους τόσο το χρηματοπιστωτικό της σύστημα όσο και η «φούσκα» της αγοράς στέγης.
Ο ασιατικός οικονομικός γίγαντας, καίρια αγορά για τις γερμανικές εξαγωγές, που όπως και άλλες αναδυόμενες οικονομίες απορροφά γερμανικά προϊόντα όσο αδυνατούν να το κάνουν οι υπό αυστηρή λιτότητα χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, ενδέχεται φέτος να μην επιτύχει τον στόχο για την ανάπτυξη της οικονομίας της για πρώτη φορά μετά 15 χρόνια. Ακόμη κι αν επιτευχθεί ο στόχος για το 2014, το 7,5% θα είναι ο χαμηλότερος ρυθμός που έχει σημειώσει η κινεζική οικονομία από το 1990. Αν δεν επιτευχθεί, θα είναι η πρώτη φορά που θα συμβεί κάτι τέτοιο από το 1999, οπότε το κινεζικό ΑΕΠ είχε αυξηθεί κατά 7,6%, ενώ ο στόχος που είχε θέσει η κινεζική ηγεσία ήταν 8,0%. Ηδη το πρώτο τρίμηνο του έτους ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν 7,4% και αναμένεται επιβράδυνσή του στο 7,1% το δεύτερο τρίμηνο.
Αλλαγή προσανατολισμού
Οι κινεζικές αρχές δεν φαίνεται να έχουν την πρόθεση να προχωρήσουν στη λήψη μέτρων για την τόνωση της οικονομίας πέραν των κινήσεων στις οποίες έχουν προχωρήσει τους τελευταίους μήνες, όπως την παραχώρηση φοροαπαλλαγών σε μικρές επιχειρήσεις και την επίσπευση των έργων υποδομής κυρίως στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Καθιστώντας, άλλωστε, σαφή την αλλαγή προσανατολισμού της Κίνας, ο πρωθυπουργός δήλωσε προσφάτως πως εφεξής στόχος της κυβέρνησης θα είναι ένα ποιοτικό είδος ανάπτυξης και η αναμόρφωση του οικονομικού μοντέλου.
Εχει, άλλωστε, προηγηθεί ένα πακέτο μέτρων που υιοθέτησε τον Νοέμβριο, οπότε και δεσμεύθηκε να δώσει καθοριστικό ρόλο στην αγορά σε ό,τι αφορά την τιμολόγηση βασικών εμπορευμάτων και τον καθορισμό των επιτοκίων, να δώσει ώθηση στις ιδιωτικές και ξένες επενδύσεις και να προωθήσει την αναδιανομή της γης και την αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος.
Την ίδια στιγμή όμως, οι κινεζικές αρχές καταβάλλουν προσπάθειες για να τιθασεύσουν την ιλιγγιώδη αύξηση των πιστώσεων που διαβλέπουν πως μπορεί να απειλήσει το, ούτως ή άλλως, προβληματικό χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας. Κι ενώ η βόμβα στα θεμέλια του χρηματοπιστωτικού της συστήματος είναι το σκιώδες παρατραπεζικό σύστημα, άγνωστο είναι το μέγεθος της ζημιάς που μπορεί να προκαλέσει το ιλιγγιώδες ύψος των επισφαλών δανείων. Μετά πέντε χρόνια θεαματικής πιστωτικής επέκτασης στη χώρα ενδέχεται τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια να ανέρχονται σήμερα κάπου ανάμεσα στο 10% και το 20% του κινεζικού ΑΕΠ. Αυτό εκτιμά τουλάχιστον η συμβουλευτική Oxford Economics που υπολογίζει το σύνολο των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην Κίνα από 6 έως 12 τρισ. γουάν, δηλαδή ένα ποσό κυμαινόμενο από 1 έως 1,9 τρισ. δολάρια.
Πτώση στα ακίνητα
Οι προσπάθειες του Πεκίνου να διαχειριστεί την επιβράδυνση της οικονομίας υπονομεύονται, άλλωστε, από τη ραγδαία επιβράδυνση της αγοράς ακινήτων. Η αγορά στέγης υπήρξε από τα ισχυρά χαρτιά της κινεζικής οικονομίας και στο πρώτο τρίμηνο του έτους οι επενδύσεις σε ακίνητα ανέρχονται περίπου στο 12% του κινεζικού ΑΕΠ. Ο κλάδος άρχισε, όμως, να επιβραδύνεται πέρυσι όταν οι κινεζικές αρχές αποφάσισαν να επιβάλουν αυστηρότερους ελέγχους στα στεγαστικά δάνεια, προσπαθώντας να ανακόψουν την κερδοσκοπία στην αγορά ακινήτων. Εχοντας σημειώσει σημαντική επιβράδυνση, οδήγησαν σε μείωση του συνόλου των επενδύσεων στα επίπεδα του Δεκεμβρίου του 2002. Η κρισιμότητα της εξέλιξης συνίσταται στο ότι η οικοδομική δραστηριότητα στην Κίνα στηρίζει κάπου 40 βιομηχανικούς κλάδους από τη βιομηχανία τσιμέντου μέχρι τις επιπλώσεις. Και οι εργολάβοι έχουν μειώσει τις τιμές των κατοικιών σε πολλές μεγάλες πόλεις και διαφαίνεται προοπτική συνεχούς περαιτέρω υποχώρησης των τιμών.
Ενας... Μόντι θέλει να αλλάξει την Ινδία
Η οικονομία βρίσκεται πίσω από τη σαρωτική νίκη που κατέγραψε προ ημερών στην Ινδία ο Ναρέντρα Μόντι, ο χαρισματικός αλλά αμφιλεγόμενος ηγέτης του ινδουιστικού εθνικιστικού κόμματος Μπαρατίγια Τζανάτα, και τη ταπεινωτική ήττα του Κόμματος του Κογκρέσου, του ιστορικου κόμματος των Νεχρού-Γκάντι. Ο Μόντι έχει να επιδείξει μεγάλες επιτυχίες στον τομέα της οικονομίας από τη θητεία του ως πρωθυπουργός του δυτικού κρατιδίου του Γκουτζαράτ. Επί των ημερών του το Γκουτζαράτ, που αντιπροσωπεύει το 1/4 των εξαγωγών της Ινδίας, προσείλκυσε μαζικές ξένες επενδύσεις από εταιρείες όπως η Ford Motor και γνώρισε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης σημαντικά υψηλότερους από εκείνους της υπόλοιπης χώρας. Η ινδική οικονομία, που σημείωνε διψήφιους ρυθμούς ανάπτυξης στην αρχή της παγκόσμιας κρίσης και ακόμη και πριν από δύο χρόνια το ινδικό ΑΕΠ αυξανόταν ετησίως 8%, έχει τώρα τους χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης της τελευταίας δεκαετίας. Οι πλέον αισιόδοξες προβλέψεις για το 2014 δεν υπερβαίνουν το 5% με 5,5% καθώς τα πέντε προηγούμενα τρίμηνα ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν σταθερά κάτω από 5%. Καίριο πλήγμα έχει δεχθεί ένας από τους σημαντικότερους κλάδους σε ό,τι αφορά τις θέσεις εργασίας, ο τομέας της μεταποίησης, που το τελευταίο τρίμηνο του 2013 σημείωσε συρρίκνωση 1,9% σε ετήσια βάση. Ετσι, ενώ το Κόμμα του Κογκρέσου ήταν εκείνο που είχε υποσχεθεί να αποκαταστήσει τους ρυθμούς ανάπτυξης και να διασφαλίσει στο 1,2 δισεκατομμύριο φτωχών της χώρας πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και στέγη, επικράτησε ο Μόντι ως ο ηγέτης που μπορεί να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών περικόπτοντας, μεταξύ άλλων, τις επιδοτήσεις στα φτωχά στρώματα οι οποίες έχουν θεωρηθεί υπεύθυνες για την επιτάχυνση του πληθωρισμού στο 10%.
