Φρ.Ντε Κλερκ: Είμαι πολύ αισιόδοξος για το μέλλον της Αφρικής
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Ο Φρεντερίκ Γ. Ντε Κλερκ, ο τελευταίος λευκός πρόεδρος της Νότιας Αφρικής και κάτοχος του βραβείου Νομπέλ Ειρήνης, είναι συνεπής στο ραντεβού του με την «Κ».
Φθάνει στο ρετιρέ του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» ντυμένος επίσημα, αλλά είναι προσιτός και χαλαρός. Δείχνει ιδιαίτερα ακμαίος στα 78 του χρόνια. Τις προηγούμενες ημέρες έχει μιλήσει σε φιλανθρωπική εκδήλωση της Ενωσης «Μαζί για το Παιδί», ενώ έχει «πεταχτεί» στην Κέρκυρα για μια παρτίδα γκολφ. Η γυναίκα του, Ελίτα, είναι Ελληνίδα. Το ζεύγος επισκέπτεται τακτικά τη χώρα μας. Η συζήτηση ξεκινά, ωστόσο, από τη δική του χώρα, τη μακρινή, πολύπαθη Νότια Αφρική. Εχουν περάσει είκοσι χρόνια από τις πρώτες πολυφυλετικές δημοκρατικές εκλογές του 1994, όταν ηττήθηκε από τον Νέλσον Μαντέλα στη μάχη για την προεδρία. Ηταν η λιγότερο πολύπλοκη αναμέτρηση μεταξύ τους. Είχαν προηγηθεί η σταδιακή εκθεμελίωση του καθεστώτος του απαρτχάιντ από τον κ. Ντε Κλερκ αλλά και οι σκληρές διαπραγματεύσεις μεταξύ του λευκού Εθνικού Κόμματος και του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC) για τη μετάβαση στη Δημοκρατία, οι οποίες βρέθηκαν πολλές φορές στα πρόθυρα του εκτροχιασμού.
Σήμερα, δύο δεκαετίες μετά, με το ANC να έχει μόλις επικρατήσει ξανά στις εκλογές με άνω του 60% των ψήφων, πώς βλέπει τα πράγματα στη Νότια Αφρική; «Τα θετικά υπερτερούν των αρνητικών» απαντά. «Το καλά ισορροπημένο Σύνταγμα στο οποίο συμφωνήσαμε τότε, ακόμα τηρείται, με τη συνδρομή του συνταγματικού δικαστηρίου. Μόλις διεξαγάγαμε τις πέμπτες ελεύθερες, δημοκρατικές εκλογές, ενώ το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ μας κατατάσσει στην κορυφή ή κοντά στην κορυφή παγκοσμίως για το τραπεζικό μας σύστημα και την εταιρική διακυβέρνηση. Πάνω απ’ όλα, παρά τις φυλετικές εντάσεις που υποδαυλίζονται από ανεύθυνους πολιτικούς στα σχολεία και τις συνοικίες, όπου δεν υπάρχουν πλέον φυλετικοί διαχωρισμοί, είναι αξιοσημείωτο το επίπεδο καλής θέλησης μεταξύ λευκών και μαύρων».
Ποια είναι η μεγαλύτερη απογοήτευσή του; «Τα τελευταία πέντε χρόνια, το καθεστώς του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου έχει επιδείξει τάσεις υπονόμευσης του Συντάγματος, σε θέματα όπως η προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας και η “μαύρη οικονομική ενδυνάμωση" (το πρόγραμμα των πρόσφατων κυβερνήσεων για την άμβλυνση των οικονομικών ανισοτήτων που προέκυψαν από το απαρτχάιντ). Είμαι υπέρ της “μαύρης οικονομικής ενδυνάμωσης” αλλά εάν εφαρμόζεται με τρόπο που να μην αναγνωρίζεται η εμπειρία και η αξία, τότε οδηγεί σε επιδείνωση της ποιότητας των υπηρεσιών και στον διορισμό ανθρώπων χωρίς τις απαραίτητες ικανότητες», τονίζει ο κ. Ντε Κλερκ, φέρνοντας ως παράδειγμα τη νυν αρχηγό της Αστυνομίας της Νότιας Αφρικής, που δεν είχε υπηρετήσει ποτέ στο αστυνομικό σώμα πριν από τον διορισμό της.
Υψηλή ανεργία
O πρώην πρόεδρος της χώρας σημειώνει επίσης ότι η μεγάλη μάζα του πληθυσμού –το 80% του οποίου, όπως λέει, δεν έχει πρόσβαση σε επαρκή παιδεία– δεν έχει ωφεληθεί από το πρόγραμμα της «μαύρης ενδυνάμωσης». Μνημονεύει ειδικότερα τα πολύ υψηλά επίπεδα ανεργίας στη χώρα – ο ανεπίσημος αριθμός φθάνει το 36%. Αυτό, σε συνδυασμό με την υποβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών και τη διάσπαση του Aφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου που θεωρεί επικείμενη, θα οδηγήσει σε «ολοκληρωτική αλλαγή του πολιτικού σκηνικού στο δεύτερο μισό αυτής της δεκαετίας». Και εξηγεί: «Το ANC αυτοχαρακτηρίζεται “τριμερής συμμαχία”, μεταξύ του ίδιου του Κογκρέσου, του Κομμουνιστικού Κόμματος της Νότιας Αφρικής και του COSATU, της μεγαλύτερης συνομοσπονδίας συνδικάτων στη χώρα. Το μεγαλύτερο συνδικάτο που υπάγεται στο COSATU, ωστόσο, έχει δηλώσει την πρόθεσή του να αποχωρήσει και να ιδρύσει ένα νέο κόμμα εργατών. Πρόκειται για ακροαριστερούς, που θέλουν εθνικοποιήσεις – τα ίδια που θέλει και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Το νέο κόμμα εργατών πιστεύω ότι θα απορροφήσει το EFF του Τζούλιους Μαλέμα (τρίτο στις πρόσφατες εκλογές με 6,35%), που κι αυτός πρεσβεύει τα ίδια πράγματα. Το ανοιχτό ερώτημα είναι: Θα κινηθεί το ANC προς τα αριστερά, για να μη χάσει ψήφους απ’ όλους αυτούς ή θα ορθώσει το ανάστημά του, λέγοντας ότι αυτά που προτείνουν είναι τρελά και έχουν αποτύχει όπου έχουν δοκιμαστεί;» Σε κάθε περίπτωση, ο κ. Ντε Κλερκ θεωρεί ότι η «τριμερής συμμαχία» θα καταρρεύσει και στις επόμενες εκλογές «θα έχουμε μια πολύ πιο φυσιολογική κομματική-πολιτική κατάσταση, με κυβερνητικούς συνασπισμούς στις επαρχίες αλλά ίσως και σε εθνικό επίπεδο».
Χωρίς τη συναίνεση όλων, το ευρώ θα έχει προβλήματα
Στην ομιλία του για την εκδήλωση «Μαζί για το Παιδί», ο κ. Ντε Κλερκ αναφέρθηκε ξεχωριστά για τις προϋποθέσεις που οφείλει να πληροί ένας πετυχημένος ηγέτης, αλλά και χαρακτηριστικές περιπτώσεις ελλείμματος ηγεσίας. Μεταξύ άλλων, τόνισε ότι «η προοπτική της επικείμενης καταστροφής δεν έχει πείσει πάντα αυτούς που είναι στο τιμόνι να αλλάξουν πορεία» και ότι πολλοί ηγέτες «μέσω αναποφασιστικότητας και αδράνειας άφησαν τις χώρες τους να παρασυρθούν ακυβέρνητες στα βράχια».
Η «Κ» παρατηρεί ότι όλα αυτά ηχούν οδυνηρά γνώριμα στα αυτιά. «Σε τι βαθμό» ρωτάμε τον κ. Ντε Κλερκ, «εκτιμάτε ότι η οικονομική πτώση της Ελλάδας οφείλεται σε απουσία πολιτικής ηγεσίας; Και έχει κάνει αρκετά, τέσσερα χρόνια αργότερα, για να επανέλθει στην τροχιά της βιώσιμης ανάπτυξης;» Απαντά άμεσα:
«Ειλικρινά δεν γνωρίζω αρκετά για να σας δώσω μία απολύτως έγκυρη απάντηση. Η αίσθησή μου, όμως, από τα τελευταία 15 χρόνια που έχω γνωρίσει καλά τη χώρα, είναι ότι η πολιτική ηγεσία δεν στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, σε εποχές που, αν λαμβάνονταν έγκαιρα πρωτοβουλίες, τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Εχω επίσης την εντύπωση, όμως, ότι ο σημερινός πρωθυπουργός έχει πετύχει πρόοδο σε μια σειρά από ζητήματα. Κατ’ αρχάς, έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη των εταίρων του στην Ευρώπη – κάτι το οποίο δεν απολάμβαναν οι προκάτοχοί του. Αυτό είναι ένα απολύτως αναγκαίο βήμα. Επιπλέον, παρότι ηγείται συνασπισμού και δεν έχει μία ξεκάθαρη πλειοψηφία, έχει δείξει ότι είναι διατεθειμένος να πάρει ρίσκα. Κι αυτό διότι γνωρίζει την πραγματικότητα, ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να γυρίσει στην προηγούμενη κατάσταση, και πρέπει να λάβει επώδυνες αποφάσεις για να εξυγιάνει την οικονομία της».
Στην ίδια ομιλία, ο κ. Ντε Κλερκ είχε εντοπίσει, ως ένα από τα αίτια της κακοδαιμονίας της Ε.Ε., τον περιορισμό της εθνικής κυριαρχίας των μελών της, στον οποίο κατατείνει. Ωστόσο, είναι κοινός τόπος μεταξύ των οικονομολόγων ότι χωρίς περαιτέρω ενοποίηση –δημοσιονομική, τραπεζική, πολιτική– το ευρώ δεν θα επιβιώσει μακροπρόθεσμα. Είναι, λοιπόν, οι όροι επιβίωσης του ευρώ πολιτικά ανέφικτοι; «Το ευρώ απαιτεί κάποιες θεμελιώδεις αλλαγές. Δεν είμαι σίγουρος ότι αν ήμουν πρωθυπουργός σε κράτος-μέλος της Ευρωζώνης θα ήμουν ευτυχής με αυτές τις αλλαγές. Αν δεν υπάρξει συναίνεση όλων, θα συνεχισθούν τα προβλήματα».
Οι μυστικές συνομιλίες με τον Μαντέλα και οι «συνεδριάσεις της ζούγκλας»
Η συζήτησή μας... ενδυναμωμένη από μπαρμπούνι και πένες και από το λευκό κρασί στρέφεται από το παρόν στο «κοσμοϊστορικό» παρελθόν. Ρωτάω τον κ. Ντε Κλερκ «πότε κατάλαβε ο τελευταίος πρόεδρος του απαρτχάιντ ότι το καθεστώς δεν επιδεχόταν βελτιώσεις και έπρεπε να καταργηθεί. Και πότε κατάλαβε ότι ο άνθρωπος με τον οποίο θα έπρεπε να συνεργαστεί γι’ αυτόν τον μεγάλο σκοπό ήταν ο Νέλσον Μαντέλα».
«Δεν είχα στιγμή επιφοίτησης, όπως ο Παύλος στον δρόμο για τη Δαμασκό» απαντά ο κ. Ντε Κλερκ. «Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ο προκάτοχός μου, Π. Γ. Μπόθα, σε μία από τις πρώτες του ομιλίες ως πρωθυπουργός είπε ότι “είτε θα προσαρμοστούμε είτε θα πεθάνουμε”. Στη συνέχεια έκανε κάποιες θετικές μεταρρυθμίσεις, που οδήγησαν σε ένα πιο ήπιο καθεστώς. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, οδήγησαν στην απόσχιση της δεξιάς πτέρυγας του Εθνικού Κόμματος και την ίδρυση του Συντηρητικού Κόμματος. Αυτό μας απελευθέρωσε. Εγώ, σε αυτή τη φάση αποφάσισα ότι χρειάζονται θεμελιώδεις αλλαγές και ότι έπρεπε να εγκαταλείψουμε το καθεστώς πολιτικού ελέγχου από τους λευκούς».
Στα επόμενα τρία χρόνια, όπως τονίζει ο ίδιος, και άλλα μέλη της λεγόμενης «συνταγματικής επιτροπής» του υπουργικού συμβουλίου προετοιμάζουν τις προτάσεις τους, τις οποίες καταθέτουν σε συνέδριο του κόμματος το 1986. Παράλληλα, χωρίς ο ίδιος να είναι ενήμερος και σε εποχές κατάστασης «εκτάκτου ανάγκης» και βίαιης καταστολής του κινήματος κατά του απαρτχάιντ, η κυβέρνηση Μπόθα έχει ξεκινήσει επαφές με το απόλυτο σύμβολο του αγώνα των μαύρων, τον Νέλσον Μαντέλα, που διανύει την τρίτη δεκαετία του στη φυλακή.
Στην ηγεσία
Στις αρχές του 1989, ο Μπόθα –που «δίστασε» ενώπιον των μεγάλων αλλαγών, σύμφωνα με τον κ. Ντε Κλερκ– υπέστη ένα ελαφρύ εγκεφαλικό, το οποίο τον ανάγκασε να παραιτηθεί από την ηγεσία του κόμματος. Τον Φεβρουάριο, μάλλον απροσδόκητα, ο κ. Ντε Κλερκ, που θεωρείτο η πιο συντηρητική επιλογή, εκλέγεται αρχηγός του Εθνικού Κόμματος και τον Αύγουστο διαδέχεται τον Μπόθα στην προεδρία.
Ηδη, με την ανάληψη της ηγεσίας του κόμματος έχει ενημερωθεί για τις «συνομιλίες» με τον φυλακισμένο ηγέτη του ANC. «Από την αρχή κατάλαβα ότι το να απελευθερώσω τον Μαντέλα από μόνο του δεν θα αποτελούσε λύση. Αποφάσισα, λοιπόν, να χρησιμοποιήσω την περίοδο έως τον Φεβρουάριο, που θα συνεδρίαζε ξανά το Κοινοβούλιο, για να καταλήξουμε με το υπουργικό μου συμβούλιο σε ένα πλαίσιο για την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Συχνά φεύγαμε από την πόλη και πηγαίναμε στη ζούγκλα. Ηταν οι λεγόμενες “συνεδριάσεις της ζούγκλας” (bush conference), όπου δεν έπιαναν τα κινητά...».
Τον Δεκέμβριο του 1989 λαμβάνει χώρα η πρώτη συνάντηση μεταξύ των δύο ανδρών. Ο Μαντέλα μεταφέρεται μυστικά από τη φυλακή στο γραφείο του προέδρου, όπως είχε συμβεί λίγους μήνες νωρίτερα, όταν διέμενε ακόμα στο προεδρικό μέγαρο ο Μπόθα. «Δεν μιλήσαμε για κανένα θέμα ουσίας», θυμάται ο κ. Ντε Κλερκ. «Απλά μετρήσαμε ο έναν τον άλλον. Εκείνος αναφέρθηκε εκτενώς στον θαυμασμό του για τους στρατηγούς των Μπόερς που είχαν πολεμήσει τους Βρετανούς. Και οι δύο γράψαμε στις αυτοβιογραφίες μας ότι μετά τη συνάντηση αυτή, μπορούσαμε να απευθυνθούμε στους συνεργάτες μας και να πούμε ο ένας για τον άλλον: μπορώ να συνεννοηθώ με αυτόν τον άνθρωπο».
Η δεύτερη συνάντηση διεξήχθη λίγες μέρες μετά τις δραματικές ανακοινώσεις της 2ας Φεβρουαρίου, που σηματοδοτούσαν την αρχή του τέλους του απαρτχάιντ. «Του είπα “κύριε Μαντέλα, θα ανακοινώσω αύριο ότι θα αφεθείτε ελεύθερος στις 11 Φεβρουαρίου”. Και μου είπε “όχι, είναι πολύ νωρίς, δεν έχουμε προετοιμαστεί”!» Οπως αφηγείται όμως ο κ. Ντε Κλερκ, επέμεινε ότι ο διάδοχός του είχε μείνει αρκετά στη φυλακή και ότι είχαν πολλά να διαπραγματευτούν, αλλά η ημερομηνία αυτή ήταν αδιαπραγμάτευτη. «Του είπα ωστόσο ότι μπορεί να επιλέξει την ώρα και το μέρος. Χαμογέλασε και απάντησε: “Ο.Κ. Κέιπ Τάουν, 12 το μεσημέρι”». Τα υπόλοιπα ανήκουν στην Ιστορία.
Αναδυόμενη Αφρική
Η πρόοδος, τα τελευταία 20 χρόνια, εκτείνεται πέραν της Νότιας Αφρικής. Πριν από 13 μήνες, το Economist δημοσίευσε ειδική έκθεση με τίτλο «Africa rising». Στις 29 Μαΐου, η Κριστίν Λαγκάρντ, επικεφαλής του ΔΝΤ, εκφώνησε ομιλία στη Μοζαμβίκη με τον ίδιο τίτλο.
Ο κ. Ντε Κλερκ, ο οποίος μέσω του Global Leadership Foundation που έχει ιδρύσει ασχολείται ποικιλοτρόπως με το μέλλον της Αφρικής, συμμερίζεται την αισιοδοξία. «Αν συγκρίνετε τον αριθμό των λειτουργικών Δημοκρατιών, των ημι-λειτουργικών Δημοκρατιών και των απολύτως μη δημοκρατικών χωρών σε σχέση με 20 χρόνια πριν, θα βρείτε σημαντική αύξηση στις δύο πρώτες κατηγορίες και δραστική μείωση της τρίτης». Κάνει μάλιστα μία ενδιαφέρουσα παρατήρηση για τη διαφθορά, η οποία, όπως λέει, είναι «πρόβλημα», αλλά «όχι μόνο στην Αφρική: απλά η διαφθορά στις ανεπτυγμένες χώρες είναι πολύ πιο εξελιγμένη και ξέρει να κρύβεται καλύτερα».
Η συνάντηση
Συναντηθήκαμε στο GB Roof Garden Restaurant, στον όγδοο όροφο του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία». Επιλέξαμε ψάρι ημέρας (μπαρμπούνι), συνοδευόμενο από λευκό κρασί, και πένες με λαχανικά. Ο λογαριασμός ήταν 75 ευρώ.
Oι σταθμοί του
1936
Γεννιέται στο Γιοχάνεσμπουργκ
1958
Αποφοιτά από τη Νομική Σχολή του πανεπιστήμιου του Potschefstroom.
1972
Πρώτη φορά βουλευτής.
1989
Εκλέγεται ηγέτης του Εθνικού Κόμματος και κερδίζει τις εκλογές. Τον Δεκέμβριο συναντάται για πρώτη φορά με τον Νέλσον Μαντέλα.
1990
Αίρει την απαγόρευση του ANC και του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ν. Αφρικής. Απελευθερώνει τον Μαντέλα.
1993
Βραβεύεται από κοινού με τον Μαντέλα με το Νομπέλ Ειρήνης.
1994
Ηττάται στις εθνικές εκλογές αλλά αναλαμβάνει τη θέση ενός εκ των δύο αντιπροέδρων της χώρας, υπό τον πρόεδρο Μαντέλα.
1997
Αποχωρεί από την ενεργό πολιτική.
1999
Εκδίδει την αυτοβιογραφία του και ιδρύει το Ιδρυμα F.W. De Klerk, αφιερωμένο στην προώθηση της ειρήνης σε πολυφυλετικές κοινωνίες.
2004
Ιδρύει το Global Leadership Foundation, μία οργάνωση που παρέχει τεχνογνωσία σε θέματα ηγεσίας σε κυβερνήσεις ανά τον κόσμο.
