Γεωπολιτικά παιχνίδια στο Ιράκ - Η μυστική συνάντηση Πούτιν και ο ρόλος της Τουρκίας
(Πηγή: Stratfor - Μετάφραση/Επιμέλεια: OnAlert, http://www.onalert.gr/stories/geopolitika-paixnidia-sto-irak)
Τα πρόσφατα γεγονότα στο Ιράκ αποκρυσταλλώνονται, με τον καλύτερο ίσως τρόπο, μέσα από μια σειρά φωτογραφιών που απαθανάτισε μια ομάδα τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους για το Ιράκ και την Λεβάντε (ΙΚΙΛ).
Η σειρά αυτή τιτλοφορήθηκε ως “Η Καταστροφή της Συμφωνίας Σάικς-Πίκοτ” (Sykes-Picot Agreement) και επιβεβαιώνει την πρόθεση της ομάδας ΙΚΙΛ να αναστρέψει τις σφαίρες επιρροής της Μέσης Ανατολής, όπως αυτές είχαν παγιωθεί εδώ και έναν αιώνα.
Η σειρά αυτή τιτλοφορήθηκε ως “Η Καταστροφή της Συμφωνίας Σάικς-Πίκοτ” (Sykes-Picot Agreement) και επιβεβαιώνει την πρόθεση της ομάδας ΙΚΙΛ να αναστρέψει τις σφαίρες επιρροής της Μέσης Ανατολής, όπως αυτές είχαν παγιωθεί εδώ και έναν αιώνα.
Η σειρά αυτή απεικονίζει την ισοπέδωση ενός συνοριακού αναχώματος στα βόρεια σύνορα της Συρίας με το Ιράκ. Οι αντάρτες, καλυμμένοι με τις κουφίγια, κάτω από τον καυτό ήλιο, παρατηρούν την πρόοδο των εργασιών. Το άνοιγμα που θα δημιουργήσουν είναι αρκετά μεγάλο ώστε, να διέρχονται, σε μονή φάλαγγα, τα πρώην αμερικανικά τζιπ Humvee του Ιρακινού στρατού, που τώρα έχουν περάσει στην κυριότητα των τζιχαντιστών. Ενώ ένας χάρτης που περιγράφει μια απαρχαιωμένη ερμηνεία της Σαρία έχει διαδοθεί στη Μοσούλη, οι φωτογραφίες με το χάσταγκ #SykesPicotOver έχουν διακινηθεί ευρέως μέσω του κοινωνικού δικτύου twitter. Κατά την άποψη των τζιχαντιστών τα σύνορα του 1916, που καθορίστηκαν μυστικά από Γάλλους και Βρετανούς ιμπεριαλιστές εκπροσωπούμενοι από τον Sir Μαρκ Σάικς και τον Φρανσουά-Ζορζ Πάικοτ, χωρίζουν αυθαίρετα την Μεσοποταμία και μπορούν να αμφισβητηθούν.
Επί του παρόντος, οι πιο θερμοί υποστηρικτές αυτών των αποικιακών συνόρων βρίσκονται στη Βαγδάτη, τη Δαμασκό, την Άγκυρα, την Τεχεράνη και το Ριάντ, ενώ οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί, που ήδη αισθάνονται την κόπωση που συνεπάγεται μια δεκαετία πολέμου σε αυτήν την πλευρά του κόσμου, θέλουν με κάθε τρόπο να μείνουν εκτός κρίσης. Το βάρος πέφτει στους ώμους των τοπικών παραγόντων, οι οποίοι καλούνται να αποτρέψουν την εγκαθίδρυση ενός μίνι- ισλαμικού εμιράτου της τζιχάντ, και στο παρασκήνιο αυτού του κοινού σκοπού, συνυπάρχει αρκετό περιθώριο δολοπλοκιών.
Η Τουρκία σε αναζήτηση στρατηγικής
Ενώ η τζιχαντιστική απειλή πνέει πάνω από το Ιράκ και τη Συρία, η Τουρκία παλεύει να απομονώσει τη βία εκτός συνόρων της και να ακολουθήσει μια στρατηγική ατζέντα στο ιρακινό Κουρδιστάν. Η Τουρκία έχει συμμαχήσει με την ιρακινή κουρδική ηγεσία, προκαλώντας ανοιχτά την κεντρική εξουσία της Βαγδάτης. Την ώρα που κλιμακώνονταν οι επιθέσεις του ΙΚΙΛ, στην Τουρκία, με τη συγκατάθεση του υπουργού ενέργειας της Τουρκίας, κατέπλευσαν δύο δεξαμενόπλοια στο τουρκικό λιμάνι του Τσεϊχάν, μεταφέροντας εκατομμύρια βαρέλια κουρδικού αργού πετρελαίου σε αναζήτηση αγοραστή, γεγονός που εξόργισε τον ιρακινό πρωθυπουργό Νούρι αλ-Μαλίκι. Στις 16 Ιουνίου, ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Τανέρ Γιλντίζ, ανεβάζοντας ακόμη περισσότερο την ένταση, ανακοίνωσε ότι ένα ακόμη δεξαμενόπλοιο, το τρίτο στη σειρά, θα ετοιμαστεί εντός της εβδομάδας. Με τον αλ-Μαλίκι τώρα να στηρίζεται σε κουρδικές δυνάμεις για να αποκρούσουν τζιχαντιστές στον βορρά, τα κέντρα Άγκυρα και Ερμπίλ έχουν το πάνω χέρι, στην τρέχουσα διαφωνία τους με τη Βαγδάτη σχετικά με τη διανομή των πετροδολαρίων.
Όμως, η στήριξη της Τουρκίας στους Κούρδους του Ιράκ έχει τα όρια της.
Η Άγκυρα υπολόγιζε ότι η στενότερη σχέση με την Κουρδική Αυτοδιοίκηση θα εξυπηρετούσε στην εκμετάλλευση των ενεργειακών αποθεμάτων του βορείου Ιράκ αλλά και στον έλεγχο των κουρδικών ταραχών εντός των συνόρων της Τουρκίας. Παρ' όλα αυτά, η Τουρκία σίγουρα δεν είχε την πρόθεση να υποβοηθήσει την ανεξαρτησία των Κούρδων. Και τώρα, όπου το Κιρκούκ βρίσκεται υπό κουρδικό έλεγχο, μετά από το ξαφνικό κύμα των τζιχαντιστών, το μεγαλύτερο κοίτασμα πετρελαίου στο Βόρειο Ιράκ βάζει “καύσιμο” στους μηχανισμούς των αποσχιστικών τάσεων των Κούρδων. Προς μεγάλη ανησυχία της Τουρκίας, Κούρδοι μαχητές από το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν και μονάδες Παλλαϊκής Άμυνας έχουν ήδη ενισχύσει τις θέσεις των πεσμεργκά (Κούρδων μαχητών) στο βόρειο Ιράκ. Την ίδια ώρα, το ΙΚΙΛ και άλλοι τζιχαντιστές συνεργάτες τους, κρατούν ομήρους 80 Τούρκους πολίτες.
Η Τουρκία επομένως έχει βάλει πόδι στην Μεσοποταμία, όχι όμως υπό τους δικούς της όρους. Μια τούρκικη δύναμη 1500-2000 στρατιωτών έχει πάρει σιωπηρά θέση στο ιρακινό Κουρδιστάν. Αυτή η δύναμη μάλλον θα διευρυνθεί, τώρα που η Τουρκία μπορεί να επικαλεστεί μια σειρά απειλών και μια αυξανόμενη ανάγκη περιορισμού των φιλοδοξιών των Κούρδων, για να δικαιολογήσει την παρουσία της εκεί. Η Κουρδική ηγεσία βρίσκεται ανάμεσα σε συμπληγάδες πέτρες, από τη μια έχει κατά νου τις βαθιές ρίζες της κουρδικής δυσπιστίας απέναντι στην Τουρκία, από την άλλη όμως πρέπει να αντιμετωπίσει τις δικές της προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένου της απειλής από το Ιράν, που αποτελεί κοινό αντίπαλο στην περιοχή, τόσο των ιδίων όσο και της Τουρκίας.
(Φωτογραφία της σειράς που διακίνησαν αντάρτες της ΙΚΙΛ στο κοινωνικό δίκτυο twitter, με τίτλο “Η Καταστροφή της Συμφωνίας Σάικς-Πίκοτ”, όπου απεικονίζει την ισοπέδωση ενός συνοριακού αναχώματος στα βόρεια σύνορα της Συρίας με το Ιράκ)
Το Ιράν σε θέση Άμυνας
Το Ιράν, ανήσυχο από τη διαρκώς αυξανόμενη διεισδυτική πολιτική της Τουρκίας στο Κουρδιστάν και το ενδεχόμενο εξαγωγής της τζιχαντιστικής απειλής, αναπτύσσει τους τελευταίους μήνες την στρατιωτική του παρουσία κατά μήκος των βορίων συνόρων του με το Ιράκ. Η Τεχεράνη επί του παρόντος βρίσκεται στην άβολη θέση να είναι υποχρεωμένη να ενισχύσει τους Σιίτες συμμάχους της στον ιρακινό στρατό. Αν και το Ιράν είναι μάλλον σε καλύτερη επιχειρησιακή ετοιμότητα για να χειριστεί μόνο του την κατάσταση, μια τέτοια στρατηγική θα εγκυμονούσε τεράστιους κινδύνους.
Το Ιράν έχει περάσει τα τελευταία χρόνια, προσπαθώντας κοπιωδώς να εδραιώσει την επιρροή των Σιιτών στο Ιράκ, υπό μια κεντρική εξουσία στην Βαγδάτη. Η Τεχεράνη δεν είναι δεσμευμένη ειδικότερα με τον αλ-Μαλίκι, αλλά εντούτοις είναι επιβεβλημένο να διατηρήσει μια στενή υποστήριξη με την Βαγδάτη που θα διαχειριζόταν το εκ φύσης ρευστό τοπίο των ατίθασων Σιιτών στο Ιράκ. Η χρήση Σιιτών πολιτοφυλάκων, επιτρέπει μεν στο Ιράν να ενισχύσει τον Ιρακινό στρατό σε αυτήν την κρίσιμη κατάσταση, αλλά υπονομεύει την μακροπρόθεσμη πρόθεση του Ιράν να ελέγχει το Ιράκ έχοντας το πάνω χέρι στη Βαγδάτη. Όσο περισσότερο ενισχυθούν οι πολιτοφυλακές και καταστεί συγκριτικά η Βαγδάτη πιο αδύναμη, τόσο περισσότερο θα πρέπει μελλοντικά το Ιράν να κοπιάσει ώστε να περιορίσει τις αποσχιστικές τάσεις των Σιιτών στο Νότιο Ιράκ.
Η έξαρση των μαχών στις ελεγχόμενες από Σουνίτες περιοχές του Ιράκ επιφέρει την εν δυνάμει μεγαλύτερη ιρανική συμμετοχή σε αυτήν τη δυναμική συγκρούσεων. Ένα κάλεσμα των σουνιτών να στρέψουν τα όπλα ενάντια στους Πέρσες, του ιστορικού εχθρού τους, και στους συμμάχους των Περσών, τους Άραβες Σιίτες, αποτελεί εξαιρετικό κίνητρο για τους Άραβες σουνίτες μαχητές, παρακάμπτοντας τι όποιες ιδεολογικές διαφορές που έχουν μεταξύ τους.
Μια επανάκαμψη των φανατικών συγγενικών φέουδων θα δυσκολέψει ακόμη περισσότερο την σιιτική κυβέρνηση του Ιράκ να στρατολογήσει αρκετούς συμμάχους μεταξύ του πληθυσμού των σουνιτών του Ιράκ, ώστε να πολεμήσουν εναντίων των τζιχαντιστών.
Εντούτοις, το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της Λεβάντε (ΙΚΙΛ) δεν θα είχε καταφέρει την αστραπιαία εξάπλωση του κατά μήκος του Ιράκ, αν δεν είχε την ουσιαστική υποστήριξη των τοπικών σουνιτικών φυλετικών ομάδων, οι οποίες απολαμβάνουν σε αντάλλαγμα σημαντικές επιχορηγήσεις υποστηρικτών που προέρχονται από τον Περσικό Κόλπο. Η προσοχή μας επομένως πρέπει να στραφεί και προς τα μέλη της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας, οι οποίοι φαινομενικά παρακολουθούν τις εξελίξεις από το “ήσυχο” Ριάντ.
Ο ρόλος της Σαουδικής Αραβίας
Ομολογουμένως, αυτή δεν ήταν μια καλή χρονιά για τους Σαουδάραβες. Μια περσο-αμερικανική προσέγγιση θα ήταν ένας εφιάλτης για το σουνιτικό βασίλειο των Σαούντ, όπως και η προοπτική των ΗΠΑ να απεξαρτηθούν ενεργειακά. Η Σαουδική Αραβία δεν έχει τα μέσα να σαμποτάρει ευθέως τις διαπραγματεύσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν. Μάλιστα, οι Σαουδάραβες χρειάστηκε να καταπιούν το “πικρό” χάπι και να ξεκινήσουν και αυτοί διάλογο με το Ιράν. Παρ' όλα αυτά, οι Σαουδάραβες μπορούν και θα κάνουν δύσκολη τη ζωή στους Ιρανούς, και αν είναι να κληθούν τελικά να διαπραγματευτούν, θα προχωρήσουν κάτω από τους δικούς τους όρους.
Η Συρία και ο Λίβανος σταθερά εξυπηρετούν ως θερμές εστίες μαχών αποσταθεροποίησης της περιοχής, αν και η εξέγερση των Σουνιτών έχει λίγες πιθανότητες να ανατρέψει το καθεστώς στην Δαμασκό-που στηρίζεται από το Ιράν- και ο Λίβανος είναι τόσο κατακερματισμένος ώστε κανένας τοπικός παράγοντας δεν μπορεί να διεκδικήσει ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Το παιχνίδι επιρροής έχει μετατοπιστεί επομένως στην Μεσοποταμία, με το Ιράν να μην θέλει να χάσει τα οφέλη από την άνοδο των Σιιτών στην περιοχή και η Σαουδική Αραβία -είτε επίσημα, είτε ιδιωτικά- έχει αναπτύξει στενούς δεσμούς με αρκετές φυλετικές ομάδες Σουνιτών στις περιοχές της Ανμπάρ και της Μοσούλης που ενίσχυσαν την σουνιτική εξέγερση.
Οι Σαουδάραβες δεν έχουν καλές σχέσεις με το ΙΚΙΛ. Μάλιστα, το έχουν αποκηρύξει ως τρομοκρατική οργάνωση και αφού τμήματα της οργάνωσης σε Σαουδαραβικό έδαφος συνωμοτούσαν εναντίον του βασιλείου.
Αλλά το ΙΚΙΛ δεν είναι η μόνη οργάνωση που συμμετέχει στις επιθέσεις στην περιοχή. Πρώην μαχητές του Μπαάθ από την Naqshabandiyya, μαζί με Μουτζαχεντίν και Σουνάχ παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στις εξελισσόμενες μάχες. Οι περισσότερες από τις παραστρατιωτικές ομάδες σουνιτών και ο αυξανόμενος αριθμός αποστατών του Συμβουλίου Αφύπνισης (που αποτελείται από σουνίτες μαχητές που στρατολογήθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες για να πολεμήσουν την Αλ Κάιντα στο Ιράκ) που ενώνονται πλέον με αυτές τις παραστρατιωτικές ομάδες, συντονίζονται άμεσα από την αντάρτικη ομάδα Ανμπάρ, η οποία με τη σειρά της συντονίζεται με το ΙΚΙΛ σε μια επιλεκτική βάση συνεργασίας. Ο αρχηγός των Μυστικών Υπηρεσιών της Σαουδικής Αραβίας, ο Yousef bin Ali al Idrisis, πιστεύεται ότι βρίσκεται σε άμεση επικοινωνία με την ομάδα Ανμπάρ, δίνοντας την δυνατότητα στο Ριάντ να επηρεάσει την εξέλιξη των μαχών και επομένως να φέρει το Ιράν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.
Το μπόνους για τη Σαουδική Αραβία, αν και η εξέγερση των Σουνιτών, ακόμη σε μεγάλο βαθμό περιορίζεται στις σουνιτικές ζώνες εντός Ιράκ, και επομένως δεν αναμένεται να επηρεάσει την παραγωγή και εξαγωγή ιρακινού πετρελαίου από τον σιιτικό νότο, το μπόνους είναι οι τιμές του Αργού, που έχουν εκτιναχθεί στα $113 δολάρια το βαρέλι για πρώτη φορά εφέτος. Η Σαουδική Αραβία όμως δεν είναι η μόνη που επωφελείται και επιθυμεί αυτό το γκέλ στις τιμές του πετρελαίου. Η Ρωσία θεωρείται ότι είναι και αυτή αρκετά ικανοποιημένη από τις επιπτώσεις της κρίσης στο Ιράκ.
Επαναξιολόγηση μιας μυστηριώδους συνάντησης στο Σότσι
Στις 3 Ιουνίου, λίγες μόλις μέρες προτού το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και την Λεβάντε (ΙΚΙΛ) επιτεθεί στο Ιράκ, μια μυστική συνάντηση έλαβε χώρα στο παραθεριστικό θέρετρο του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στο Σότσι. Ο Πούτιν προσκάλεσε τον Σαουδάραβα πρωθυπουργό Σαούντ αλ-Φεϊζάλ και τον Ρώσο υπουργό εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, οποίος συντόμευσε μια δέσμευση που είχε στη Μόσχα ώστε να φθάσει εγκαίρως. Λεπτομέρειες για το περιεχόμενο της συνάντησης είναι λιγοστές.
Οι δημοσιογραφικές έρευνες του Geopolitical Weekly για τη συλλογή πληροφοριών για το περιεχόμενο της συνάντησης απέβησαν άκαρπες, καθώς το μόνο που δημοσιοποιήθηκε συνοπτικά ήταν ότι η Σαουδική Αραβία και η Ρωσία συζήτησαν ένα ενδεχόμενο ψήφισμα για τον καταμερισμό της εξουσίας στην Συρία. Το κρατικό Πρακτορείο Ειδήσεων της Σαουδικής Αραβίας ανακοίνωσε στις 10 Ιουνίου ότι ο Λαβρόφ και ο αλ-Φαϊζάλ είχαν μια τηλεφωνική επικοινωνία ακολούθως, συζητώντας τη διευθέτηση της κρίσης στη Συρία. Ναι μεν η Συρία βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα και η Ρωσία έχει συμφέρον να προστατέψει την επιρροή της στην Δαμασκό μέσω μιας συμφωνίας που θα κρατούσε τον Σύριο Πρόεδρο Μπασάρ αλ- Άσαντ στην εξουσία, αλλά υπάρχουν υπόνοιες ότι εμπεριέχεται μεγαλύτερο υπόβαθρο από αυτές τις δεσμεύσεις.
Τόσο η Σαουδική Αραβία όσο και η Ρωσία μοιράζονται δυο αμοιβαίους στόχους: να υπονομεύσουν τη διαπραγματευτική γραμμή μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ και να διατηρήσουν τις τιμές του πετρελαίου σε ένα ικανοποιητικό, για αυτούς, επίπεδο, πάνω από τα $100 δολάρια το βαρέλι.
Ελάχιστα μπορούν να κάνουν ώστε να αποτρέψουν την διαπραγμάτευση μιας διευθέτησης μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, τα γεγονότα στο Ιράκ και η τζιχαντιστική απειλή προσθέτει ένα ακόμη λόγο συνεργασίας μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν. Η Ουάσινγκτον αντιμετωπίζει μια ακόμη μεγάλη δίνη στην Μέση Ανατολή, την ίδια ώρα που με αγωνία προσπαθεί να δείξει τόσο εσωτερικά όσο και στους εταίρους της, ότι το ενδιαφέρον της στρέφεται κυρίως σε άλλα σημαντικότερα ζητήματα σε άλλα μέρη του κόσμου, και πιο συγκεκριμένα στην όμορη περιοχή της Ρωσίας, την Ουκρανία. Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία δεν έχουν κοινή άποψη για το πώς να διαχειριστούν το θέμα του Ιράκ, σε μια φάση όπου η Ουάσιγκτον χρειάζεται τη συνεργασία της Άγκυρας έναντι της Ρωσίας.
Εάν μια κρίση του μεγέθους της πολεμικής ανάφλεξης στο Ιράκ, δώσει το χρόνο που χρειάζεται η Μόσχα να διαχειριστεί τα περιφερειακά της θέματα με την όσο το λιγότερη παρέμβαση των ΗΠΑ, τόσο το καλύτερο για τον Πούτιν. Εν τω μεταξύ, η Σαουδική Αραβία επιχειρεί να αποδυναμώσει το Ιράν και να τεστάρει την αμερικανο-ιρανική συνεργασία, και σε αυτή την κατεύθυνση το Ριάντ πιστεύει ότι αξίζει να προσπαθήσει να κινηθεί, τουλάχιστον για την ώρα.
Μάθημα Ιστορίας
Είτε από απλή σύμπτωση, είτε κατόπιν προσεκτικού στρατηγικού σχεδιασμού, ή ενός συνδυασμού και των δύο, υπάρχουν πολλοί νικητές, καθώς και πολλοί χαμένοι στο παιχνίδι με το Ιράκ. Η Ρωσία γνωρίζει καλά αυτό το παιχνίδι. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, διάδοχη δύναμη στις αποικιακές σφαίρες επιρροής του χάρτη Sykes-Picot, θα αναγκαστεί με τη σειρά της, να αντιληφθεί γρήγορα τους όρους του παιχνιδιού.
Όταν η Γάλλοι και οι Βρετανοί συνωμοτούσαν το 1916 πάνω στο μετά-Οθωμανικό χάρτη, η τσαρική Ρωσία σιωπηρά συναινούσε ώστε το Παρίσι και το Λονδίνο να μοιράσουν τα εδάφη. Ακριβώς ένα χρόνο αργότερα, το 1917, οι Σοβιετικοί έριξαν ένα στρατηγικό υπομόχλιο στην ατζέντα των Δυτικών, δημοσιεύοντας τη συμφωνία Sykes-Picot, φυτεύοντας έτσι τους σπόρους για τις επερχόμενες αραβικές εξεγέρσεις και υποδαυλίζοντας την ιμπεριαλιστική κυριαρχία στην Ευρώπη και την Μέση Ανατολή. Τώρα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναγνωρίζει την παγίδα που την περιμένει. Έχοντας όμως επίγνωση της ιστορίας, αυτήν τη φορά, η Ουάσινγκτον αναμένεται να αφήσει τους τοπικούς παράγοντες να απορροφήσουν το μεγαλύτερο μέρος των κινδύνων.
