Η κρίση αποπληθωρισμού του ευρώ
Η Ευρώπη, η Ιαπωνία και η χαμένη δεκαετία…
Petr Polak
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη - το φάντασμα του αποπληθωρισμού. Χώρες σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση αγωνίζονται τα τελευταία αρκετά χρόνια με την στασιμότητα ή την πτώση των τιμών.
Στην Ουγγαρία, ο πληθωρισμός έχει πέσει στο χαμηλότερο επίπεδο από το 1974. Στην Βουλγαρία, την Κύπρο, την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Λετονία, οι σε ετήσια βάση τιμές καταναλωτή μειώθηκαν το 2013. Κατά την ίδια περίοδο, οι τιμές καταναλωτή παρέμειναν στάσιμες στην Πορτογαλία και την Ισπανία, και αυξήθηκαν κατά το στατιστικά ασήμαντο ποσοστό τής τάξης του 0,5% στην Δανία, την Λιθουανία, την Σλοβακία και την Σουηδία. Ο συνολικός πληθωρισμός στην ΕΕ μειώθηκε στο χαμηλότερο επίπεδο της πενταετίας, στο 0,5%, ποσοστό πολύ χαμηλότερο από τον στόχο τού 2% που έθεσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ).
Όσο τα εισοδήματα παραμένουν σταθερά, ο αποπληθωρισμός έχει θετικό αντίκτυπο στην αγοραστική δύναμη των καταναλωτών: μπορούν να αγοράσουν περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες, καθώς οι τιμές πέφτουν. Οι αποταμιεύσεις τους επίσης αυξάνουν την αξία τους σε τιμές αγοράς, εκτός αν οι τράπεζες αρχίσουν να χρεώνουν αρνητικά επιτόκια - δηλαδή, μια αμοιβή για να φυλάσσουν τα χρήματα. Αλλά ο αποπληθωρισμός μπορεί να είναι καταστροφικός για τους πολίτες που έχουν πάρει δάνεια: καθώς η αξία των χρημάτων τους παραμένει στάσιμη ή ακόμη και μειώνεται, θα πρέπει να συνεχίσουν να ανταποκρίνονται στην εξυπηρέτηση του χρέους τους, η ονομαστική αξία του οποίου δεν αλλάζει. Την ίδια στιγμή, ανεξάρτητα από τα περιουσιακά στοιχεία που έχουν δώσει ως εγγύηση δανείου, καθώς η αξία τους πέφτει οι δανειστές απαιτούν περαιτέρω εξασφαλίσεις για το δάνειο. Ο αποπληθωρισμός αποτελεί επίσης κακή είδηση για τα άτομα και τις εταιρείες που ασκούν διεθνείς οικονομικές δραστηριότητες. Οι εισαγωγές ίσως γίνουν πιο ακριβές και οι εξαγωγές μπορεί να φέρνουν χαμηλότερα έσοδα. Ο αποπληθωρισμός απειλεί επίσης τους πολίτες και τις επιχειρήσεις με δάνεια και άλλες πιστωτικές διευκολύνσεις.
Για να βρει αποδείξεις των αρνητικών συνεπειών τού αποπληθωρισμού, αρκεί να μελετήσει κανείς την Ιαπωνία τής δεκαετίας τού 1990, η οποία μοιάζει πολύ με την σημερινή Ευρώπη. Εκεί, ο χρηματοπιστωτικός τομέας αγωνιζόταν επίσης κάτω από ένα μεγάλο βάρος επισφαλών δανείων. Όπως και η Ευρώπη, η Ιαπωνία αντιμετωπίζει γηράσκοντα πληθυσμό που καταναλώνει λιγότερο. Μια άλλη ανησυχητική ομοιότητα είναι ότι η ΕΚΤ, όπως και η ιαπωνική αντίστοιχή της, φαίνεται απρόθυμη να αντισταθμίσει αυτές τις δραματικά δυσοίωνες νομισματικές τάσεις. Η ΕΚΤ έχει μερικές αιτίες για την απροθυμία της - αλλά δεν είναι αρκετά καλές.
ΧΑΜΕΝΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ
Η ΕΚΤ έχει ήδη χάσει την καλύτερη ευκαιρία της για να χαλαρώσει αποτελεσματικά την προσφορά χρήματος στην Ευρώπη ώστε να αντιμετωπίσει τον αποπληθωρισμό. Πριν από δύο χρόνια, ο πληθωρισμός στην Ευρώπη βυθίστηκε κάτω από τον στόχο 2% που είχε θέσει η Κεντρική Τράπεζα, και η ευρωπαϊκή οικονομία ήταν στο χαμηλότερο σημείο τής τετραετούς ύφεσής της. Αλλά η ΕΚΤ επηρεαζόταν έντονα από την γερμανική Bundesbank, η οποία ιστορικά ανησυχει πολύ περισσότερο για τον πληθωρισμό παρά για τον αποπληθωρισμό. Τώρα που η οικονομία έχει αρχίσει να ανακάμπτει και ο πληθωρισμός είναι πιθανόν να έχει φτάσει στο χαμηλότερο σημείο του, η νομισματική επέκταση δεν θα έχει μεγάλο θετικό αντίκτυπο, τουλάχιστον όχι για τις κορυφαίες οικονομίες τής Ευρώπης.
Για τις μικρότερες οικονομίες τής Ευρώπης, η νομισματική επέκταση ίσως να μπορεί ακόμα να διευκολύνει την ανάκαμψη. Αν η ΕΚΤ υιοθετούσε ένα πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης που περιλαμβάνει την απευθείας αγορά εθνικών ομολόγων και ενυπόθηκων δανείων, η Ισπανία, η οποία έχει ένα τεράστιο απόθεμα τέτοιου χρέους, θα μπορούσε να βγει στην επιφάνεια. Όμως, η εφαρμογή μιας τέτοιας στρατηγικής θα ήταν πολύ πιο δύσκολη στην Ευρώπη, από όσο στις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ιαπωνία, λόγω των διαρθρωτικών προβλημάτων στο εσωτερικό τού ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εντός τού κατακερματισμένου τραπεζικού τομέα στην Ευρώπη εξακολουθούν να κρατούν αποταμιεύσεις εντός των εθνικών τους συνόρων.
Είναι επίσης ασαφές κατά πόσον η ποσοτική χαλάρωση είναι πιθανό να έχει σημαντικές επιπτώσεις σε όλη την Ευρώπη αυτή τη στιγμή. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ποσοτική χαλάρωση φάνηκε να βοηθά περισσότερο κατά την διάρκεια και αμέσως μετά την χρηματοπιστωτική κρίση, γιατί έφερε την επιθυμητή σταθερότητα τιμών στα περιουσιακά στοιχεία και στον χρηματοπιστωτικό τομέα γενικότερα. Πέρα από τον άμεσο έλεγχο της ζημιάς, όμως, η ποσοτική χαλάρωση είχε μια σχετικά μικρή επίδραση στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η πρόσφατη πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης τής Ιαπωνίας, η οποία ήταν πολύ πιο φιλόδοξη από εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών είχε τον μεγαλύτερο αντίκτυπό της πέρσι, αυξάνοντας το ΑΕΠ, τουλάχιστον προσωρινά, και ενισχύοντας τον πληθωρισμό στο 1,5% σε ετήσια βάση, το υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων ετών. Ωστόσο, παρά τα επιτεύγματα αυτά, η ποσοτική χαλάρωση δεν ήταν αρκετή για να φέρει ένα τέλος στην μακροχρόνια στασιμότητα της Ιαπωνίας.
Η ΕΚΤ, επιπλέον, έχει ήδη επιδιώξει ένα είδος ποσοτικής χαλάρωσης που θα μπορούσε να έχει πετύχει όλα όσα ήλπιζε η ΕΕ μέσω τέτοιων πολιτικών. Το πιο αποτελεσματικό μέτρο τής ΕΚΤ μέχρι σήμερα ήταν το πρόγραμμα των μακροπρόθεσμων αναχρηματοδοτήσεων, το οποίο βελτίωσε σημαντικά την ρευστότητα του τραπεζικού τομέα στις μικρότερες οικονομίες τής Ευρώπης, ενώ μείωσε τον κίνδυνο που συνδέεται με τα κρατικά ομόλογα τους. Για αυτά τα αποτελέσματα και μόνο, η πολιτική αποτέλεσε μια επιτυχία. Αλλά είχε μόνο μικρή επίπτωση στον πληθωρισμό και την αύξηση του ΑΕΠ. Περαιτέρω γύροι ποσοτικής χαλάρωσης, λοιπόν, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αποτελέσματα παρόμοια με εκείνα στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ιαπωνία. Ίσως να συνέβαλλαν στην κατά μερικές ποσοστιαίες μονάδες αύξηση του ΑΕΠ και του πληθωρισμού, αλλά δεν θα είχαν διαρκείς επιπτώσεις στην οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης.
ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΑΡΓΑ ΠΑΡΑ ΠΟΤΕ
Παρ’ όλα αυτά, η περαιτέρω ποσοτική χαλάρωση από την ΕΚΤ θα αξίζει τον κόπο. Πρώτον, για τις ασθενέστερες οικονομίες τής Ευρώπης, η επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης ακόμη και κατά μερικά δέκατα της ποσοστιαίας μονάδας θα κάνει τεράστια διαφορά. Δεύτερον, μια περαιτέρω ποσοτική χαλάρωση θα επιτρέψει στην ΕΚΤ να βελτιώσει την εφαρμογή των έκτακτων νομισματικών μέτρων. Θα μπορούσε να προσδιορίσει ποια στοιχεία ενεργητικού είναι η πιο αποτελεσματικά για να τα αγοράσει και σε ποια ποσότητα. Εάν η ΕΚΤ χρειαστεί ποτέ να προχωρήσει και πάλι σε ποσοτική χαλάρωση, οι πληροφορίες αυτές θα αποδειχθούν πολύ χρήσιμες.
Όμως, η ΕΚΤ θα πρέπει να είναι προσεκτική. Σε αντίθεση με την αμερικανική Federal Reserve, η ΕΚΤ δεν έχει τη νομική εξουσία να αγοράζει από ευρύτερες κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων, όπως είναι τα κρατικά ομόλογα και τα ενυπόθηκα χρεόγραφα. Αντ’ αυτού, θα πρέπει μάλλον να επικεντρώνεται σε πιο συγκεκριμένα μέσα, όπως είναι τα εταιρικά ομόλογα. Και αυτό θα αυξήσει την πολιτική πίεση στην Κεντρική Τράπεζα για να επιλέγει στοιχεία ενεργητικού με βάση πολιτικές σκοπιμότητες, παρά με όρους χρηστής δημοσιονομικής και οικονομικής λογικής.
Επιπλέον, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα το βρουν δύσκολο να συσπειρώσουν τους πολίτες γύρω από τις αποπληθωριστικές πολιτικές. Κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες ή και περισσότερο, οι Ευρωπαίοι έχουν ακούσει από τις κυβερνήσεις τους ότι ο πληθωρισμός οδηγεί σε αρνητικές συνέπειες, όπως σε αύξηση των τιμών, υποτίμηση των αποταμιεύσεων, καθώς και επιβράδυνση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Τώρα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να τους πείσουν ότι, αντί να πολεμούν τον πληθωρισμό, η ΕΕ πρέπει να ελπίζει σε αυτόν.
ΕΚΤΑΚΤΑ ΜΕΤΡΑ
Η ΕΚΤ τονίζει συνεχώς τις διαφορές μεταξύ της Ιαπωνίας και της ευρωζώνης. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να αρνείται τις πολύ σαφείς ομοιότητες. Δημογραφικά, η Ευρώπη και η Ιαπωνία έχουν γηράσκοντες πληθυσμούς που καταναλώνουν λιγότερο, κάτι που οδηγεί σε επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης. Η Ευρώπη και η Ιαπωνία είναι αμφότερες ιδιαίτερα υπερχρεωμένες, γεγονός που αυξάνει τις αρνητικές συνέπειες του αποπληθωρισμού.
Παρότι η ΕΚΤ δεν ανέφερε τον αποπληθωρισμό στην οικονομική έκθεσή της για το 2013, οι τρέχουσες συνθήκες δημιουργούν μια πραγματική πιθανότητα να κάνει. Ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως οι χώρες τής Βαλτικής, έχουν ήδη δει την μείωση των μισθών και των τιμών ως μια αναπόφευκτη μορφή τής εσωτερικής υποτίμησης που είναι αναγκαία για την διόρθωση των οικονομικών ανισορροπιών σε σχέση με τις άλλες χώρες τής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εν τω μεταξύ, ο ευρωπαϊκός τραπεζικός τομέας παραμένει εύθραυστος. Μόλις ο πληθωρισμός φτάσει στο 0% - κάτι που μπορεί να συμβεί σύντομα - η ΕΚΤ θα αναγκαστεί να αναγνωρίσει τον κίνδυνο του αποπληθωρισμού. Μέχρι τότε, ωστόσο, μπορεί να είναι πάρα πολύ αργά.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ΕΚΤ θα πρέπει να πάρει μέτρα τώρα για να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο του αποπληθωρισμού. Θα πρέπει να ξεκινήσει με το να ασκήσει πτωτική πίεση στα επιτόκια μέχρι να πέσουν λίγο κάτω από το μηδέν. Αυτό θα ενθαρρύνει τους καταναλωτές να ξοδεύουν αντί να αποταμιεύουν τα χρήματά τους, πράγμα που θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη και μείωση της ανεργίας. Η ΕΚΤ θα πρέπει επίσης να συνεχίσει να αγοράζει κρατικά ομόλογα στο πλαίσιο του Προγράμματος Αγοράς Τίτλων (Securities Markets Programme, SMP), χωρίς να «αποστειρώνει» αυτές τις αγορές αφαιρώντας ίσα ποσά από τις τράπεζες των χωρών αυτών. Όμως, δεδομένου ότι τα μέτρα αυτά από μόνα τους δεν θα αντιστρέψουν την διολίσθηση προς τον αποπληθωρισμό, η ΕΚΤ πρέπει να προχωρήσει άμεσα σε έναν ακόμα γύρο ποσοτικής χαλάρωσης.
* Ο PETR POLAK είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μπρουνέι Darussalam.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141468/petr-polak/the-euro-deflat...
