Οι κλέφτες της Βοσνίας
Η πολύπλοκη κληρονομιά των Ειρηνευτικών Συμφωνιών τού Ντέιτον
Milada Vachudova
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Οι Βόσνιοι ξεκίνησαν πρόσφατα τις πιο σκληρές πολιτικές διαδηλώσεις μετά το τέλος τού πολέμου τής Βοσνίας το 1995, για καλό λόγο. Η διόγκωση του μίσους προς τις προνομιακές πολιτικές ελίτ τής χώρας [1] είναι εύκολα κατανοητή:
Για δύο δεκαετίες, αυτές οι ελίτ [2] προήδρευσαν στην οικονομική εξαθλίωση και την άθλια διακυβέρνηση, διαβιώντας μακράν των κρατικών προϋπολογισμών. Σε μια χώρα όπου η ανεργία κυμαίνεται στο 45%, έχουν συλλέξει χρήματα με μυριάδες τρόπους, συμπεριλαμβανομένων των φουσκωμένων μισθών, των πληθωρικών κρατικών συμβάσεων, των διεφθαρμένων συμφωνιών ιδιωτικοποίησης και των παγίων στοιχείων που έχουν αφαιρεθεί από κλειστά εργοστάσια.
Η συμφωνία τού Ντέιτον βοήθησε τις βοσνιακές πολιτικές ελίτ να διατηρήσουν αυτή την ληστρική διευθέτηση. Με την δημιουργία περίπλοκων θεσμών σε πολλά επίπεδα της κυβέρνησης, επικαλυπτόμενη από διεθνή εποπτεία, η συμφωνία έληξε τον πόλεμο της Βοσνίας, αλλά κατέστησε επίσης εύκολο για τους Βόσνιους ηγέτες να αποφύγουν την ευθύνη μιας κακής διακυβέρνησης. Υπάρχει τώρα ένα διεστραμμένο μείγμα ανταγωνισμού και συμπαιγνίας μεταξύ των πολιτικών που εκπροσωπούν τις τρεις βασικές εθνικές ομάδες τής Βοσνίας. Κατά την διάρκεια του πολέμου, οι Σέρβοι τής Βοσνίας, καθώς και οι Βόσνιοι Κροάτες ξεκίνησαν μια βίαιη εκστρατεία εθνοκάθαρσης εναντίον των Βόσνιων Μουσουλμάνων (επίσης αποκαλούμενων ως Βοσνιακών, Bosniacs), οι οποίοι επίσης διέπραξαν εγκλήματα πολέμου εναντίον Σέρβων και Κροατών, αν και σε πολύ μικρότερη κλίμακα. Σήμερα, οι πολιτικοί που εκπροσωπούν τις τρεις εθνοτικές ομάδες απολαμβάνουν τα θεσμικά λάφυρα του Ντέιτον - και συνεργάζονται πλήρως για την διατήρηση του status quo που τους επιτρέπει να κλέβουν από τον πληθυσμό.
Ως εκ τούτου, η πολιτική στην Βοσνία έχει διολισθήσει σε μονο-εθνοτικές προεκλογικές πλατφόρμες για τις κάμερες, και συμφωνίες μεταξύ των ηγετών των κομμάτων στο παρασκήνιο. Τα κόμματα διοικούνται σαν αυταρχικά φέουδα, εξυπηρετώντας τις προσωπικές φιλοδοξίες των ηγετών τους. Εν τω μεταξύ, οι πολιτικοί από όλες τις πλευρές κυνικά διαιωνίζουν και εκμεταλλεύονται τα τραύματα του πολέμου για να νομιμοποιήσουν διαμάχες εξουσίας επί κρατικών θεσμών και να εκτρέψουν την προσοχή από την οικονομική δυσπραγία και την κακή διακυβέρνηση. Αυτός είναι ο λόγος που οι διαδηλώσεις και οι παρεπόμενες συνελεύσεις των πολιτών έχουν αποφύγει εθνοτικές εκκλήσεις ή απαιτήσεις, μπερδεύοντας πολλούς διεθνείς παρατηρητές [3]. Οργισμένοι πολίτες τής Βοσνίας δεν συμπαρατάσσονται με ένα εθνοτικό-εθνικιστικό πολιτικό κόμμα εναντίον ενός άλλου. Είναι αηδιασμένοι με όλους αυτούς.
Αν είναι λάθος να βλέπει κανείς την βοσνιακή πολιτική μόνο μέσω ενός εθνοτικού φακού, είναι επίσης πολύ απλοϊκό να κατηγορήσει για το πολιτικό τέλμα τής Βοσνίας τα θεσμικά όργανα του Ντέιτον και την πολυετή διεθνή επιτήρηση. Πολλά κράτη σε όλη την Ανατολική και Νότια Ευρώπη, με όλα τα είδη των διαφορετικών και χωρίς επίβλεψη θεσμών, επίσης χρησιμεύουν ως προνομιακό πεδίο για τις ελίτ που λυμαίνονται το κράτος.
Οι θεσμοί τής Βοσνίας, ωστόσο, κάνουν την αλλαγή πολύ δύσκολη. Με την μεσολάβηση των Ηνωμένων Πολιτειών μεταξύ των ηγετών τού πολέμου Βοσνιακών, Κροατών και Σέρβων, η συμφωνία του Ντέιτον εγκαθίδρυσε δύο «οντότητες» στην Βοσνία. Η μια οντότητα ονομάζεται Δημοκρατία Σέρπσκα (Republika Srpska, RS) και διοικείται από Σερβοβόσνιους. Περιλαμβάνει πολλές πόλεις και χωριά, συμπεριλαμβανομένης της Σρεμπρένιτσα [4], που υπέστη εθνοκάθαρση των Βοσνιακών κατά την διάρκεια του πολέμου. Η άλλη ονομάζεται «η Ομοσπονδία», και ενώνει κυρίως Βοσνιακούς και Βόσνιους Κροάτες σε ένα δαιδαλώδες πολιτικό σύστημα με 11 κοινοβούλια και υπουργικά γραφεία - ένα σε επίπεδο Ομοσπονδίας και δέκα σε επίπεδο καντονιών.
Υπάρχει, επίσης, η κεντρική κυβέρνηση σε κρατικό επίπεδο που συνδέει την RS και την Ομοσπονδία. Η RS, υπό την ηγεσία τού Μίλοραντ Ντόντικ, εμποδίζει κάθε προσπάθεια για την ενίσχυση αυτού του πρωταρχικού επιπέδου διακυβέρνησης και με συνέπεια καλεί για μια ανεξάρτητη RS ή μια συνομοσπονδία με την Σερβία. Η Ομοσπονδία είναι χωρισμένη μεταξύ Βοσνιακών, που θέλουν την κυβέρνηση στο κρατικό επίπεδο να είναι πολύ ισχυρότερη, ώστε να αποδυναμώσει την RS και τους Βόσνιους Κροάτες, οι οποίοι θα προτιμούσαν πολύ την δική τους οντότητα, αλλά βλέπουν τα καντόνια τής Ομοσπονδίας ως την ελάχιστη διασφάλιση των συμφερόντων τους. Οι διαμαρτυρίες και οι συνελεύσεις των πολιτών έχουν μέχρι στιγμής διεξαχθεί κυρίως στην Ομοσπονδία, εν μέρει επειδή το σύστημα των καντονιών τής Ομοσπονδίας έχει εκθρέψει μια τόσο μεγάλη πολιτική τάξη και εν μέρει επειδή ο Ντόντικ έχει κρατήσει μια αυστηρότερη στάση στον δημόσιο διάλογο χαρακτηρίζοντας τις διαδηλώσεις ως απειλή για την RS [5].
Μετά από χρόνια παθητικότητας, οι Βόσνιοι προσπαθούν να φέρουν τους πολιτικούς τους σε λογαριασμό. Οι συνελεύσεις των πολιτών [6] διατυπώνουν απαιτήσεις [7] για την βελτίωση της διακυβέρνησης και για μεγαλύτερη οικονομική δικαιοσύνη - και μερικά καντόνια έχουν ήδη δεχθεί αιτήματα να περιορίσουν ορισμένα προνόμια των κυβερνητικών αξιωματούχων. Ένας από τους συμμετέχοντες, ο καθηγητής Ασίμ Μουίκιτς (Asim Mujkić) από το Πανεπιστήμιο του Σεράγεβο, παρατηρεί [8] ότι οι Βόσνιοι «έχουν δείξει ότι ωριμάζουν ως δημοκρατικοί πολίτες, ότι γίνονται υποκείμενα της αλλαγής και δεν είναι πλέον τα απλά αντικείμενα του σαδισμού που απευθύνεται σε αυτούς από τις κομματικές ολιγαρχίες». Αξίζουν την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας, όπως ζητήθηκε με ανοιχτή επιστολή τους [9] από μελετητές και διανοούμενους της περιοχής.
Δυστυχώς, το κατεστημένο είναι πιθανό να επικρατήσει. Υπάρχουν τρεις λόγοι για τους οποίους μπορεί να συμβεί αυτό. Κατ’ αρχάς, οι διαδηλωτές στην Ομοσπονδία δεν υποστηρίζουν ένα εναλλακτικό πολιτικό κόμμα. Όπως έχουν τα πράγματα, δεν μπορούν να «πετάξουν έξω τους αλήτες [10]» επειδή δεν υπάρχει κανείς άλλος για να εκλέξουνί [11]. Είναι τα πολιτικά κόμματα και όχι οι πρωτοβουλίες των πολιτών που κατεβαίνουν στις εκλογές, που σχηματίζουν κυβερνήσεις και ψηφίζουν νομοθετήματα. Στην δημοκρατική πολιτική, τα λαϊκά κινήματα πάντα υφίστανται εκμετάλλευση ή χειρισμό από τα πολιτικά κόμματα. Αυτή ήταν η εμπειρία σε αμέτρητες άλλες πρωτοβουλίες πολιτών σε όλη την μετα-κομμουνιστική περιοχή, και πιο πρόσφατα στην Βουλγαρία [12]. Αν η Βοσνία πρόκειται να αλλάξει, τα προσφάτως πολιτικά δραστήρια άτομα πρέπει να βρουν έναν τρόπο για να σχηματίσουν νέα κόμματα [13] - ή να αναλάβουν τα ήδη υπάρχοντα. Αυτό δεν θα είναι εύκολο, γιατί ο δημόσιος τομέας που δημιουργήθηκε από το Ντέιτον είναι τεράστιος [14] και τα πολιτικά κόμματα ελέγχουν άμεσα έναν μεγάλο αριθμό θέσεων εργασίας. Ως αποτέλεσμα, πολλοί ψηφοφόροι επενδύουν στο status quo.
Δεύτερον, οποιαδήποτε σημαντική μεταρρύθμιση των θεσμικών οργάνων τού Ντέιτον είναι εύκολα (και συχνά σωστά) απεικονισμένη στην Βοσνία με εθνοτικούς όρους, ως μια ώθηση να μεταβιβαστεί η εξουσία μακριά είτε από την RS είτε τους Κροάτες τής Βοσνίας εντός τής Ομοσπονδίας. Θεμελιώδη συμφέροντα βασισμένα στην εθνοτική ταυτότητα παραμένουν - και το ίδιο κάνουν και τα ωφελήματα από την οικοδόμηση του ανταγωνισμού των κομμάτων γύρω από εθνοτικές εκκλήσεις. Στο παρελθόν, ακόμα και όταν η πολιτική αλλαγή είχε πραγματοποιηθεί, τα νέα κυβερνώντα κόμματα έκαναν εθνοτικές-εθνικιστικές εκκλήσεις (καθώς και εκφοβισμό και κλοπές) με τον ίδιο ζήλο, όπως οι προκάτοχοί τους. Πράγματι, τα δύο πιο ισχυρά πολιτικά κόμματα στην Βοσνία σήμερα - το κυρίως Βοσνιακικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SDP) [15], με επικεφαλής τον Ζλάτκο Λαγκουμντζία, και την Σερβοβόσνια Συμμαχία Ανεξάρτητων Σοσιαλδημοκρατών, υπό τον Ντόντικ - ήταν κάποτε τα λιγότερο εθνικιστικά , φιλομεταρρυθμιστικά νέα κόμματα που προκαλούσαν την ισχυρή υποστήριξη και τις υψηλές προσδοκίες τής διεθνούς κοινότητας.
Τρίτον, οι αρχηγοί των κομμάτων τής Βοσνίας έχουν παραπλανήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν πρόκειται για την προετοιμασία ενός κράτους για ένταξη στην ΕΕ, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση άλλη από τις μεταρρυθμίσεις που πρέπει να εφαρμόσουν οι ελίτ. Αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν κατόρθωσε να κάνει την πολιτική ηγεσία τής Βοσνίας να συνεργαστεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ένα αρκετά εντυπωσιακό ιστορικό χρήσης της μόχλευσής της [16] για περαιτέρω νομικές, θεσμικές και οικονομικές αλλαγές. Αλλά αυτό λειτουργεί μόνο όταν οι αρχηγοί των κομμάτων αισθάνονται ότι πρέπει να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις τής ΕΕ, προκειμένου να ικανοποιούν τα εγχώρια εκλογικά τους σώματα και να κερδίζουν τις εκλογές [17]. Αυτή δεν είναι η περίπτωση της Βοσνίας, οπότε η πολιτική ελίτ της δεν είναι διατεθειμένη να διακινδυνεύσει τις ταλαιπωρίες των μεταρρυθμίσεων που παρακολουθούνται από την ΕΕ.
Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δώσει στους αρχηγούς των κομμάτων τής Βοσνίας μια εύκολη διέξοδο. Ως προϋπόθεση για την Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΣΣΣ), η οποία θα φέρει την Βοσνία πιο κοντά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ΕΕ επέμεινε ότι οι πολιτικοί ηγέτες τής Βοσνίας πρέπει να συμφωνήσουν να αλλάξει η συμφωνία του Ντέιτον για να ικανοποιήσει την απόφαση του 2009 του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων τού Ανθρώπου (ΕΔΑΔ) «Sejdić και Finci κατά της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης», καθιστώντας εφικτό για τους Βόσνιους πολίτες που δεν προσδιορίζονται ως Βοσνιακοί, Κροάτες ή Σέρβοι να κατέβουν στις εκλογές για ανώτατα αξιώματα. Περισσότερα από τέσσερα χρόνια αργότερα, δεν υπάρχει συμφωνία [18]. Ενώ το θέμα είναι σημαντικό, πολλά κράτη-μέλη τής ΕΕ δεν έχουν, επίσης, συμμορφωθεί με τις αποφάσεις του ΕΔΑΔ, και πολλές εθνοτικά πολύπλοκες πολιτείες έχουν παρόμοια διλήμματα, όπως υποστηρίχθηκε σε πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Σταθερότητας [19], επιμένοντας ότι η απόφαση Sejdić-Finci ήταν λανθασμένη. Μια λειτουργική ΣΣΣ θα έδινε στην Ευρωπαϊκή Ένωση περισσότερους τρόπους για να πιέσει υπέρ τής λογοδοσίας και των μεταρρυθμίσεων, και θα έδινε μεγαλύτερο μερίδιο στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στους Βόσνιους πολίτες και τις οργανώσεις τους.
Εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση υποχωρήσει τώρα από την απόφαση Sejdić-Finci, θα χάσει κάποια αξιοπιστία, και αυτό είναι λυπηρό. Ωστόσο, το να έρθει η Βοσνία πιο κοντά στην ένταξή της στην ΕΕ θα μπορούσε να βοηθήσει να ταρακουνηθεί το status quo και να υποστηριχθεί το κράτος δικαίου. Με πολλή βοήθεια από τους ψηφοφόρους τής Βοσνίας, οι εγχώριες ομάδες και τα νέα κόμματα, θα μπορούσαν να ασκήσουν κάποια πίεση στην ληστρική πολιτική τάξη τής Βοσνίας να κλέβει λιγότερο και να κυβερνά καλύτερα.
* Η MILADA VACHUDOVA είναι καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140966/milada-vachudova/the-thiev...
Συνδέσεις:
[1] https://fbieber.wordpress.com/2014/02/09/is-change-coming-finally-though...
[2] http://eastethnia.wordpress.com/2014/02/08/on-protests-in-bh-quickly-and...
[3] https://fbieber.wordpress.com/2014/02/15/not-making-sense-of-the-bosnian...
[4] http://en.wikipedia.org/wiki/Srebrenica_massacre
[5] http://bhprotestfiles.wordpress.com/2014/02/12/those-who-complain-here-a...
[6] http://www.balkaninsight.com/en/blog/plenums-are-teaching-bosnians-real-...
[7] http://bhprotestfiles.wordpress.com/2014/02/23/members-of-the-plenum-dem...
[8] https://bhprotestfiles.wordpress.com/2014/02/14/asim-mujkic-on-sarajevos...
[9] http://balkanist.net/an-open-letter-to-the-international-community-in-th...
[10] https://www.princeton.edu/~gpop/Throwing_out_the_Bums WP 2010.pdf
[11] http://balkansgroup.org/bosnia-on-fire/
[12] http://www.nytimes.com/2013/11/16/world/europe/students-try-to-occupy-bu...
[13] http://www.jutarnji.hr/bolja-buducnost-bih-ogranicava-se-starim-strahovi...
[14] http://www.balkaninsight.com.libproxy.lib.unc.edu/en/article/bosnia-s-bl...
[15] http://edi-dc.org/fourpointpolicyforbih/
[16] http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jcms.12081/abstract
[17] http://www.eui.eu/Personal/Researchers/cecchi/documents/Vachudova_2013.pdf
[18] http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-14-117_en.htm
[19] http://www.esiweb.org/pdf/esi_document_id_143.pdf
