Sir Richard Dearlove: Μόνο με ήττα του ISIS θα λυθεί το προσφυγικό
ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
«Πάντα ήθελα να παίξω έναν κατάσκοπο, διότι είναι η ύψιστη εξάσκηση της υποκριτικής τέχνης. Δεν είσαι ποτέ αυτό που δείχνεις» είχε δηλώσει πρόσφατα ο Ντέιβιντ Κάμπερμπατς, ο διάσημος Βρετανός ηθοποιός που ενσάρκωσε ιδανικά τον τηλεοπτικό Σέρλοκ Χολμς.
Πράγματι, αν παρατηρήσεις προσεκτικά τον Sir Richard Dearlove, τον τέως επικεφαλής της Βρετανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΜΙ6), απολύτως τίποτα στην εμφάνισή του δεν προδίδει την πολυσύνθετή του καριέρα. Οπως κάθεται απέναντί μου στο εστιατόριο ενός αθηναϊκού ξενοδοχείου και απολαμβάνει τη μεσημεριανή του μπίρα, μοιάζει με έναν συμπαθή κύριο, ιδανικό για να πιάσεις κουβέντα σε μια παμπ. Το μόνο που χτυπά περίεργα στο βλέμμα είναι οι κάλτσες του σε έντονο μοβ χρώμα. Είναι μια μικρή απροσδόκητη νότα εκκεντρικότητας, που αποκλείεται όμως να σε βάλει σε υποψίες ότι επρόκειτο για τον «C», που ενσαρκώνεται στις πρόσφατες ταινίες του Τζέιμς Μποντ από την Τζούντι Ντεντς, η οποία υποδύεται τη «Μ».
Ο Sir Richard Dearlove ήρθε στην Ελλάδα στα μέσα Σεπτεμβρίου για να πάρει μέρος ως ομιλητής στο Athens Democracy Forum, το συνέδριο που διοργάνωσε η διεθνής έκδοση των New York Times, σε συνεργασία με την «Κ», τον Δήμο Αθηναίων και το Democracy Fund του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Μετά την αφυπηρέτησή του, έχει αναλάβει Master Pembroke College στο Κέιμπριτζ και εργάζεται ως σύμβουλος σε διεθνείς εταιρείες. Για τα 70 του χρόνια το «σκαρί» του παραμένει εμφανώς δυνατό. Το κληρονόμησε από τον πατέρα του, τον Jack Dearlove, ο οποίος παρότι είχε χάσει το ένα του πόδι παιδί, κατάφερε το 1948 να κερδίσει αργυρό μετάλλιο ως πηδαλιούχος στην κωπηλασία κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Λονδίνο, σε μια περίοδο που ήταν σχεδόν αδιανόητο ένας ανάπηρος αθλητής να πάρει μέρος σε τέτοια διοργάνωση.
«Ηταν ένας πολύ αυτοπειθαρχημένος χαρακτήρας, σκληρός και ανθεκτικός μιας και κατάφερε να ξεπεράσει αυτό το δύσκολο γεγονός που του συνέβη στην παιδική του ηλικία. Τον θυμάμαι πάντα με τις πατερίτσες, οι οποίες δεν τον εμπόδιζαν καθόλου από το να είναι αθλητικός» λέει ο γιος, που τον είχε πάντα ως πρότυπο. «Τόσο εκείνος όσο και η μητέρα μου είχαν όνειρο να σπουδάσουν τα τρία τους παιδιά στο πανεπιστήμιο, κάτι που δεν είχαν κάνει οι ίδιοι. Ετσι ήταν πολύ υπερήφανοι όταν πήρα υποτροφία για να σπουδάσω ιστορία στο Κέιμπριτζ. Εκεί με προσέγγισε η Υπηρεσία Πληροφοριών. Μόλις αποφοίτησα μου είπαν να κάνω αίτηση. Εκείνη την εποχή έτσι γινόταν η στρατολόγηση, με τον εντοπισμό των ταλέντων ανάμεσα στους φοιτητές που συγκέντρωναν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Εκτός από την απόδοση στις ακαδημαϊκές απαιτήσεις γινόταν και μια κρίση που αφορούσε βέβαια και τον χαρακτήρα» λέει ο Sir Richard Dearlove που ήταν στη γραμμή του πυρός από το 1966 ώς και το 1991 όταν και μετατέθηκε στην Ουάσιγκτον.
Προέχει ο άνθρωπος
Μπαίνω στον πειρασμό να τον ρωτήσω εάν οι αρετές που εκτιμούσαν τότε οι υπεύθυνοι της Υπηρεσίας σε έναν υποψήφιο παραμένουν οι ίδιες και σήμερα: «Νομίζω ότι τα βασικά χαρακτηριστικά είναι απαράλλαχτα. Μπορεί η τεχνολογία να έχει εξελιχθεί πολύ αλλά η ανθρώπινη διάσταση παραμένει κατά τη γνώμη μου πρωτεύουσα. Πρόκειται για άτομα που έχουν την ικανότητα να αντιμετωπίζουν με τρόπο εποικοδομητικό διαφορετικούς χαρακτήρες και ανθρώπους που προέρχονται από διαφορετικά περιβάλλοντα. Πρέπει να είναι καλοί ακροατές, να έχουν μια φυσική πίστη στον εαυτό τους ώστε να μην επηρεάζονται εύκολα από τους άλλους, να διαθέτουν ομαδικό πνεύμα ώστε να μπορούν να εργαστούν για μια υπηρεσία που δεν έχει σταρ, υπάρχουν πολλές πλευρές αν καταλαβαίνετε τι εννοώ...».
Και ο πατριωτισμός; Δεν είναι αναγκαίος; «Νομίζω ότι είναι σημαντικό να πιστεύεις ότι υπηρετείς τη χώρα σου και ότι είσαι στην πρώτη γραμμή σε θέματα που αφορούν την εθνική κυριαρχία. Το ήθος που διαπνέει την υπηρεσία και τους υπαλλήλους της είναι καίριας σημασίας. Οταν είσαι πολίτης σε μια χώρα σαν τη Βρετανία, μπορεί να μη συμφωνείς πάντα με τις αποφάσεις της κυβέρνησης αλλά δεν είναι δύσκολο να εργάζεσαι γι’ αυτήν. Σε γενικές γραμμές υπάρχει ο σεβασμός για τους νόμους και για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Νιώθω ότι πέρασα την καριέρα μου στην υπηρεσία του καλού» λέει ο Sir Richard Dearlove που είχε περάσει από πόστα όπως στο Ναϊρόμπι στην Κένυα, στην Τσεχία του Ανατολικού Μπλοκ, στο Παρίσι και τη Γενεύη, έχοντας συσσωρεύσει μεγάλη εμπειρία, σε μια περίοδο όπου... μεγαλουργούσαν οι κατάσκοποι.
Κατασκοπεία βάσει κανόνων ακόμη και στον Ψυχρό Πόλεμο
Αλήθεια, τι θυμάται από τον Ψυχρό Πόλεμο; (Ή τουλάχιστον τι μπορεί να μας κοινοποιήσει από τις αναμνήσεις του;). Και κατά πόσο αυτή η εικόνα που είχαμε για το επάγγελμά του ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα; «Ο Ψυχρός Πόλεμος παρήγαγε μια ολόκληρη κουλτούρα περί της κατασκοπείας και στις δύο πλευρές, η οποία ήταν απότοκος της ιδεολογικής και πολιτικής διαίρεσης του κόσμου σε Ανατολή και Δύση. Σε κάποια βιβλία και ταινίες, υπάρχουν ορισμένα στοιχεία αυθεντικότητας και σε άλλα είναι αποκυήματα φαντασίας. Δεν μπορώ να μπω σε λεπτομέρειες για τη δουλειά μου αλλά μπορώ να σας πω ότι ήμουν στο προσκήνιο κάνοντας κλασική κατασκοπεία εναντίον της Σοβιετικής Ενωσης και των Συμμάχων της, με το να βρίσκω πληροφοριοδότες και να καθοδηγώ κατασκόπους, έχοντας διπλωματική κάλυψη. Υπήρχαν πολλά άτομα τότε που ήταν διατεθειμένα να κατασκοπεύσουν για λογαριασμό της Δύσης και να μας περάσουν τη γνώση τους για τα πράγματα. Για πολύ καιρό το καθήκον μου ήταν να καταπιάνομαι με τέτοιες περιπτώσεις και η υπηρεσία μου είχε κριθεί επιτυχής».
Προσπαθώ να φανταστώ τον Sir Richard Dearlove στα νιάτα του μιας και διαθέτει ακόμα σφρίγος. Κινδύνευσε ποτέ η ζωή του; «Σίγουρα υπήρχαν καταστάσεις που ανέβαινε η αδρεναλίνη. Η ειρωνεία του Ψυχρού Πολέμου ήταν ότι η κατασκοπεία διεξαγόταν βάσει ορισμένων κανόνων. Το δικό μου πόστο επιχειρησιακά είχε μικρότερους κινδύνους από αυτά που θα μπορούσε να πάθει ένας πράκτορας ή ο κατάσκοπος. Οσοι είχαμε διπλωματική κάλυψη μπορεί να περνούσαμε ορισμένες ζόρικες στιγμές αλλά δεν διατρέχαμε τόσο μεγάλους κινδύνους. Οπωσδήποτε είναι ένας τρόπος ζωής που οι σημερινοί άνθρωποι θα δυσκολεύονταν να κατανοήσουν. Οταν ζούσα στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία με παρακολουθούσαν, με παρενοχλούσαν ενίοτε, όλα αυτά ήταν μέρος της δουλειάς. Φανταστείτε ότι είχα μαζί μου τη γυναίκα μου και τα παιδιά μου» λέει ο Βρετανός που έχει τρία παιδιά.
Ανέλαβε την ηγεσία της MI6 το 1999. Του έλειψαν ποτέ οι «παλιές καλές ημέρες της κατασκοπείας»; «Οπωσδήποτε. Θυμάμαι την πρώτη περίοδο σαν τις Αλκυονίδες ημέρες μου όπου δεν είχα πολιτικές πιέσεις και τις επαγγελματικές προκλήσεις, τις οποίες αντιμετώπισα όταν έγινα επικεφαλής, ειδικά στη φάση μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Ηταν μια πολύ δύσκολη εποχή. Αν παλαιότερα είχαμε απέναντί μας μια μόνο απειλή, μετά υπήρξε κατακερματισμός με κινδύνους να ξεπηδούν από πολλές πλευρές. Η κυριότερη πρόκληση ήταν εξέλιξη της τεχνολογίας με χημικά, βιολογικά και πυρηνικά όπλα από το Ιράν και άλλες χώρες. Προέκυψε η απειλή της τρομοκρατίας».
Στη Βρετανία η περίπτωση Σνόουντεν δεν θα είχε συμβεί ποτέ...
Ο Βρετανός έκανε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα τοποθέτηση στο αθηναϊκό συνέδριο που αφορούσε το ISIS. Ποια είναι η γνώμη του; «Δεν νομίζω ότι υπάρχουν η ηγεσία στην παγκόσμια κοινότητα για να παράξει το κίνητρο και η θετική δυναμική που θα οδηγούσε σε μια διευρυμένη συμμαχία συμφερόντων για την κοινή επέμβαση. Αν κοιτάξουμε πίσω στον χρόνο στον πρώτο Πόλεμο του Ιράκ, οι ΗΠΑ έφτιαξαν μια συμμαχία 26 χωρών, η οποία είχε χρονική διάρκεια και εν τέλει υπηρέτησε τον σκοπό της. Κάτι αντίστοιχο θα έπρεπε να συμβεί και σήμερα. Οπως είπα και από το βήμα του Athens Democracy Forum δεν νομίζω ότι υπάρχει αυτή τη στιγμή μια χώρα που να έχει ως πρώτη προτεραιότητα την αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους. Συντρέχουν μάλιστα λόγοι για να είναι κανείς διστακτικός στη δράση. Μέχρι να κινητοποιηθεί η διεθνής κοινότητα, θα υπάρξει αδράνεια. Ισως το θέμα των προσφύγων να λειτουργήσει ως θρυαλλίδα» επιμένει ο τέως επικεφαλής της ΜΙ6 που πιστεύει ότι το κλειδί είναι οι εμφύλιοι πόλεμοι που εξελίσσονται στις χώρες, των οποίων ο πληθυσμός αναγκάζεται να αναζητήσει καταφύγιο στην Ευρώπη, με κάθε μέσο, από ξηρά και από θάλασσα. Αν δεν σταματήσουν οι εχθροπραξίες, δεν πρόκειται να σταματήσει και το μεταναστευτικό ρεύμα των απελπισμένων, λέει ο πεπειραμένος Βρετανός.
«Κάποιος θα περίμενε ότι οι ΗΠΑ θα ξανάπαιρναν τον ηγετικό ρόλο όπως και στο παρελθόν. Ομως απέτυχαν να το πράξουν» συνεχίζει. «Η εξωτερική πολιτική υπαγορεύεται από τις προτεραιότητες και τις ανησυχίες στο εσωτερικό της χώρας, οι οποίες έχουν να κάνουν με τη δημοφιλία ή την αντιδημοφιλία μιας νέας επέμβασης στη Μέση Ανατολή. Η γνώμη μου είναι ότι η Αμερική πρέπει να παραμερίσει αυτήν την παράμετρο. Ισως η Γερμανία που έχει επιρροή και σε άλλες χώρες, ίσως η Γαλλία, ίσως η Βρετανία θα έπρεπε να κάνουν κάτι για μια κοινή προσπάθεια. Προς το παρόν δεν είμαι πολύ αισιόδοξος. Για να προκύψει μια λύση πρέπει να αλλάξει η φιλοσοφία της αντιμετώπισης. Φοβάμαι ότι το ISIS πρέπει πρώτα να ηττηθεί στρατιωτικά. Και αυτό πρέπει να γίνει μέσα σε ένα πλαίσιο που θα φέρει όμως και πρόοδο σε διάφορα πολιτικά ζητήματα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής» υποστηρίζει ο Sir Richard Dearlove που ξέρει καλά ότι δεν αρκεί μόνο μια επέμβαση με τα όπλα αλλά ένας ολόκληρος ανασχεδιασμός του μέλλοντος για να ριζώσουν οι θετικές αλλαγές.
Εχοντας εμπειρία από τις χώρες αυτές, ο Sir Richard Dearlove υποστηρίζει ότι αντιθέτως με ό,τι μπορεί να πιστεύει κάποιος που δεν έχει γνώση από πρώτο χέρι, οι εξτρεμιστές και οι ακραίοι ισλαμιστές δεν είναι η πλειονότητα, έχουν όμως τη δύναμη να επιβάλουν την άποψή τους. Διαφωνεί μάλιστα και με το βιβλίο του Χάντιγκτον για τη Σύγκρουση των Πολιτισμών, λέγοντας ότι θα μπορούσε να υπάρξει συμβίωση μεταξύ των Χριστιανών και του Ισλάμ, όπως βλέπει κανείς και από τις κοινότητες των θρησκευτικών μειονοτήτων σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και το Ηνωμένο Βασίλειο. «Χρειαζόμαστε ένα νέο αφήγημα για τη Μέση Ανατολή έτσι ώστε να σταθεί απέναντι σε αυτό που έχουν φτιάξει οι μαχητές του Ισλαμικού Μετώπου» λέει ο Βρετανός που έχει γράψει τον δικό του απολογισμό των γεγονότων για την περίοδο που έγινε ο πόλεμος εναντίον του Ιράκ επί τη βάσει του ισχυρισμού ότι υπήρξαν όπλα μαζικής καταστροφής. Μας λέει όμως ότι το υλικό αυτό δεν θα είναι προσβάσιμο ούτε προς δημοσίευση παρά μόνο όταν εκείνος φύγει από τη ζωή και πάλι μόνο για ερευνητές που θα γράψουν για την ταραγμένη αυτή περίοδο.
Οι διαρροές απορρήτων
Η τελευταία ερώτηση της κουβέντας μας δεν θα μπορούσε παρά να είναι για τον Εντουαρτ Σνόουντεν, τον Τζούλιαν Ασάνζ και όλες τις διαρροές που εξέθεσαν τα απόρρητα: «Το Wikileaks ήταν μια τεράστια αποτυχία στον τομέα της ασφάλειας, δηλαδή το να μπορεί να έχει κανείς πρόσβαση και να κατεβάσει τόσα έγγραφα. Η πλειονότητα των εγγράφων έχει να κάνει με το State Department. Και δεν σχετίζονται με σπουδαία κρατικά μυστικά αλλά με περιστατικά που μπορεί να φέρουν τις αρχές και τους διπλωμάτες σε δύσκολη θέση. Δεν ξέρω αν ήταν τόσο μεγάλη η ζημιά που έγινε. Ο Σνόουντεν είναι μια άλλη υπόθεση, πολύ πιο σοβαρή και δεν έπρεπε ούτε και αυτός να έχει πρόσβαση σε τόσα έγγραφα. Στη Βρετανία η περίπτωση Σνόουντεν δεν θα είχε συμβεί ποτέ, διότι δεν θα υπήρχε η τεχνική δυνατότητα να κατεβάσει τα έγγραφα.
Αυτό που βρίσκεται πίσω από τα δύο αυτά γεγονότα είναι τα ατομικά δικαιώματα και η ανάγκη της κυβέρνησης για ασφάλεια. Κατά τη γνώμη μου η κυβέρνηση πρέπει να έχει πρόσβαση σε κάθε τύπο επικοινωνίας αλλά θα πρέπει πρώτα να έχει προηγηθεί αυστηρό νομικό πλαίσιο και δημόσιος διάλογος για το θέμα. Στη Βρετανία αυτό έγινε με συζήτηση στο Κοινοβούλιο, στις ΗΠΑ όχι. Ο Σνόουντεν κατέβασε 1,7 εκατ. έγγραφα, υλικό που δεν μπορούσε να διαβάσει. Δεν είναι κάποιος που προσπαθεί να προειδοποιήσει τον κόσμο αλλά ένας κλέφτης. Δεν θεωρώ ούτε αυτόν ούτε τον Ασάνζ ως ανθρώπους με ευγενείς σκοπούς».
Η συνάντηση
Η πίεση του χρόνου δεν μας επέτρεψε εν τέλει να φάμε. Οπότε ο Sir Richard περιορίστηκε σε μια μπίρα και εγώ σε έναν τοματοχυμό, στο φιλόξενο περιβάλλον του εστιατορίου στο ισόγειο του ξενοδοχείου της «Μεγάλης Βρεταννίας». Ο λογαριασμός ήρθε 13 ευρώ.
Oι σταθμοί του
1945
Γεννιέται στη Βρετανία.
1966
Στρατολογείται από τη ΜΙ6.
1991
Μετατίθεται στην Ουάσιγκτον έπειτα από διάφορα πόστα στην Ευρώπη και την Αφρική.
1999
Αναλαμβάνει επικεφαλής της Υπηρεσίας.
2001
Είναι στην ηγεσία κατά τη δύσκολη περίοδο που αρχίζει με την 11η Σεπτεμβρίου.
2004
Αφυπηρετεί από τη ΜΙ6. Την ίδια χρονιά αναλαμβάνει Master στο Pembroke College.
