Πότε θα αυξηθούν οι συντάξεις;
Γιώργος Στρατόπουλος
(Πηγή : http://www.protagon.gr)
Το 2007 ήταν η τελευταία χρονιά ανάπτυξης. Ακολούθησαν 7 χρόνια ύφεσης, 5 χρόνια μνημονιακών περικοπών στις συντάξεις, 26% μείωση του ΑΕΠ κι όμως το 2014 δαπανήσαμε για συντάξεις 2 δισ. περισσότερα (+7%) από το 2007.
Σήμερα έρχεται νέο κύμα μειώσεων και όλοι θεωρούν αναγκαία τη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού. Ας απαντήσουμε μερικές Συχνές Ερωτήσεις, με ξεκάθαρο τρόπο.
Γιατί μειώθηκαν οι συντάξεις;
Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Επικρατείας οι συντάξεις πρέπει να είναι τέτοιες, που να εξασφαλίζουν ικανοποιητικό επίπεδο διαβιώσεως, όσο το δυνατόν εγγύτερο εκείνου που είχε κατακτηθεί κατά τη διάρκεια του εργασιακού βίου.
Ποιο είναι όμως «το δυνατόν εγγύτερο», όταν φτωχαίνει η χώρα, όταν οι εργαζόμενοι δεν μπορούν πλέον να εξασφαλίσουν επίπεδο διαβίωσης αντίστοιχο εκείνου προ της κρίσης; Είναι δυνατόν να φτωχαίνουν οι άλλοι πολίτες και να παραμένουν αλώβητοι οι συνταξιούχοι; Είναι εφικτό να αποσυνδέσουμε το ύψος των συντάξεων από την κατάσταση της χώρας;
Με δυο λόγια, οι συντάξεις μειώθηκαν διότι επί 7 χρόνια η χώρα είναι σε ύφεση και το ΑΕΠ υποχώρησε κατά 26%. Οι συνταξιούχοι φτώχυναν, όπως και όλοι οι άλλοι πολίτες της χώρας.
Γιατί δεν μειώθηκε ανάλογα και η συνταξιοδοτική δαπάνη;
Όπως φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί με στοιχεία της Eurostat (εδώ), η συνταξιοδοτική δαπάνη δεν ακολούθησε την πτωτική πορεία των συντάξεων. Μέχρι και το 2012 η δαπάνη αυξανόταν. Πέντε χρόνια μνημονιακών περικοπών μείωσαν τη δαπάνη μόνο κατά 6% (2009 vs 2014).
Αν συγκρίνουμε τα μεγέθη της χώρας προ και κατά τη διάρκεια της κρίσης, δηλαδή το 2007 με το 2014, θα δούμε πως η συνταξιοδοτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 2 δισ. ή 7%, ενώ στο ίδιο διάστημα οι δαπάνες του κράτους μειώθηκαν κατά 16% και το ΑΕΠ κατά 26%. (Σημείωση: Πολλοί επιλέγουν να συγκρίνουν τα μεγέθη της χώρας με αφετηρία το 2009, την τελευταία προ μνημονίων χρονιά. Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι λάθος και συγκαλύπτει το γεγονός ότι τη διετία 2008-2009, ενώ το ΑΕΠ της χώρας υποχωρούσε (-4,8%), το κράτος έδινε αυξήσεις και μάλιστα διψήφιες σε μισθούς και σε συντάξεις (+14%).)
Πώς εξηγείται η άνοδος της συνταξιοδοτικής δαπάνης, παρά τις μεγάλες μειώσεις που υπέστησαν οι ασφαλισμένοι;
Α) Στην α΄ φάση των μειώσεων ακυρώθηκαν οι γενναίες αυξήσεις της διετίας 2008-2009, που δεν έπρεπε να είχαν δοθεί, δεδομένης της πτωτικής τροχιάς της οικονομίας μας.
Β) Η β΄ φάση των μειώσεων δεν επέφερε μείωση της συνολικής συνταξιοδοτικής δαπάνης, διότι την 7ετία 2008-2014 το πλήθος των συνταξιούχων αυξήθηκε κατά 20%.
Γιατί εξακολουθούν να μειώνονται οι συντάξεις;
Α) Επειδή ακόμα και φέτος, 2015, το ΑΕΠ της χώρας θα μειωθεί.
Β) Επειδή το πλήθος των συνταξιούχων συνεχίζει να αυξάνεται. Οι 150 χιλιάδες εγκλωβισμένοι στα γρανάζια της γραφειοκρατίας που περιμένουν 2 χρόνια να καταχωρισθούν ως συνταξιούχοι, κάποια στιγμή θα ενταχθούν στο σύστημα. Περισσότεροι δικαιούχοι θα μοιράζονται το ίδιο ποσόν, γεγονός που παραπέμπει σε νέες μειώσεις.
Γ) Κυρίως, επειδή ακόμα και σήμερα, σε σχέση με τις δυνατότητες της οικονομίας η συνταξιοδοτική δαπάνη είναι υψηλή και πιθανότατα θα μειωθεί κι άλλο!
Γιατί η συνταξιοδοτική δαπάνη θεωρείται υψηλή;
Το 2012, την τελευταία χρονιά που υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία στη Eurostat (εδώ), είχαμε την υψηλότερη συνταξιοδοτική δαπάνη ως % του ΑΕΠ σε όλη την Ευρώπη (17,5%). Γι΄ αυτό οποιαδήποτε σκέψη πως τάχα το ελληνικό κράτος υπήρξε άδικο και αχάριστο προς τους συνταξιούχους είναι ψευδής και αβάσιμη.
Η συζήτηση για το ύψος των συντάξεων και της συνταξιοδοτικής δαπάνης δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τις δυνατότητες της οικονομίας. Η πρωταρχική ερώτηση είναι ποιο μερίδιο του πλούτου της χώρας θα κατευθύνεται στις συντάξεις. Και η απάντηση που θα δοθεί πρέπει να διασφαλίζει τη διαγενεακή ισότητα και την ίση κατανομή των θυσιών: ούτε οι συνταξιούχοι αλλά ούτε οι εργαζόμενοι να αναλάβουν δυσανάλογο βάρος της δημοσιονομικής προσαρμογής.
Ο δείκτης που καταγράφει τη δαπάνη (της Γενικής Κυβέρνησης) ενός κράτους για συντάξεις ως % του ΑΕΠ ποσοτικοποιεί ακριβώς αυτή τη συζήτηση και αποτυπώνει με ακρίβεια το μέρος του παραγόμενου πλούτου που αποδίδει η κοινωνία και η οικονομία στους συνταξιούχους.
Η επιλογή του δείκτη δεν είναι τυχαία. Η Γενική Κυβέρνηση ενοποιεί στους λογαριασμούς της τα ασφαλιστικά ταμεία. Τα έσοδα από τις εισφορές των ασφαλισμένων ή οι πρόσοδοι των αποθεματικών των Ταμείων είναι έσοδα της ΓΚ και, αντίστοιχα, όλες οι δαπάνες για συντάξεις είναι έξοδα της ΓΚ.
Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει τη σύγκριση των συνταξιοδοτικών δαπανών μεταξύ κρατών που έχουν διαφορετική δομή και προβλήματα στα ασφαλιστικά τους συστήματα. Για παράδειγμα η χώρα Α έχει πλήρη απασχόληση και υγιή αποθεματικά, και στα έσοδα της ΓΚ καταγράφονται ασφαλιστικές εισφορές 12% του ΑΕΠ, πρόσοδοι από τα αποθεματικά 2% του ΑΕΠ και με 1% επιχορήγηση από τον προϋπολογισμό δαπανά το 15% του ΑΕΠ για συντάξεις. Η χώρα Β, με τεράστια ανεργία και ρημαγμένα αποθεματικά, έχει μόνο 9% του ΑΕΠ από εισφορές και 0,5% από προσόδους των αποθεματικών, προσθέτει όμως 5,5% επιχορήγηση από τον προϋπολογισμό και τελικά δαπανά, επίσης, 15% του ΑΕΠ για συντάξεις. Αυτό που διαφοροποιείται στο παράδειγμα είναι η πηγή χρηματοδότησης των δαπανών. Με λίγα λόγια το ύψος της ανεργίας, το μέγεθος της εισφοροδιαφυγής και το ύψος των αποθεματικών δεν επηρεάζει τη συζήτηση για το ενδεδειγμένο ύψος των συνταξιοδοτικών δαπανών ενός κράτους.
Πώς γίνεται να δαπανούμε τα πιο πολλά στην Ευρώπη;
Δεν ήταν πάντα έτσι. Μόλις δέκα χρόνια πριν βρισκόμασταν στα ίδια επίπεδα με τον μέσο όρο της Ευρωζώνης και λίγο χαμηλότερα. Αλλά στη διάρκεια της κρίσης, ειδικά τη 2ετία 2011-2012, η δαπάνη εκτοξεύτηκε.
Αιτία της αύξησης ήταν οι μαζικές συνταξιοδοτήσεις. Αν το 2012 οι δικαιούχοι ήταν 2,2 εκατ., όσοι δηλαδή και το 2007 και όχι 2,7 εκατ. Όπως πραγματικά ήταν, καταβάλλοντας τις ίδιες συντάξεις η σχετική δαπάνη ως % του ΑΕΠ αντί για 17,5% θα ήταν 14,3%, ποσοστό χαμηλότερο από Γαλλία, Ιταλία και Πορτογαλία.
Ειδικά την περίοδο 2011-2012 το πλήθος των συνταξιούχων αυξήθηκε κατά 12% και ασκήθηκε ακόμα μεγαλύτερη πίεση στα ταμεία των ασφαλιστικών οργανισμών, δεδομένου ότι το μείγμα των νέων συνταξιούχων είχε υψηλότερες μέσες απολαβές από τους παλαιότερους. Έτσι, και παρά τις μειώσεις στις ονομαστικές συντάξεις, τη 2ετία 2011-2012 η συνταξιοδοτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 9,3%(!) σε σχέση με το 2010, ενώ την ίδια περίοδο το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 14,9% σε σταθερές και 14,1% σε τρέχουσες τιμές.
Μπορεί να αυξηθεί η συνταξιοδοτική δαπάνη;
Όχι, αν δεν αυξηθεί το ΑΕΠ. Δεν είναι ρεαλιστικό και εφικτό να ανέλθει η συνταξιοδοτική δαπάνη στο 20% ή 25% του ΑΕΠ. Ήδη σήμερα η δαπάνη για κοινωνικές παροχές (κυρίως συντάξεις και δαπάνες υγείας) αποτελεί το 47% των εσόδων της Γενικής Κυβέρνησης. Υψώνεται στο 73% προσθέτοντας και τους μισθούς. Δηλαδή τα 3 από τα 4 ευρώ εσόδων του κράτους ξοδεύονται για μισθούς, συντάξεις και Υγεία, ενώ απομένει μόλις 1 στα 4 ευρώ για όλα τα υπόλοιπα λειτουργικά έξοδα του κράτους. (Πηγή Eurostat εδώ).
Οι ευθύνες της Κυβέρνησης
Είναι άδικο να κατηγορηθεί η παρούσα κυβέρνηση για τις μειώσεις στις συντάξεις. Είναι αναπόφευκτες, ήταν εδώ και καιρό. Πιθανότατα θα ακολουθήσουν κι άλλες. Αν θέλει κανείς να αποδώσει ευθύνες στην κυβέρνηση, ας το κάνει για τους σωστούς λόγους:
α) Γιατί με την πολιτική που άσκησε επί 8 μήνες, με την συντήρηση της κινδυνολογίας, της σύγκρουσης με την Ευρώπη, της πολύμηνης αδιέξοδης «μη διαπραγμάτευσης» και τα capital controls προξένησε μεγάλη ζημιά στην οικονομία και το ΑΕΠ, με όλα τα παρελκόμενα.
β) Γιατί η μείωση των συντάξεων μέσω της αύξησης των εισφορών υπέρ υγειονομικής περίθαλψης το καλοκαίρι ήταν οριζόντια περικοπή, a priori άδικη για τους χαμηλοσυνταξιούχους και ουδόλως «αριστερή».
γ) Γιατί στη διαπραγμάτευση δεν εξασφάλισε ούτε το αυτονόητο για τους τεχνοκράτες των Βρυξελλών: να συνομολογηθεί το πάγωμα των επιχορηγήσεων των Ταμείων από τον Κρατικό Προϋπολογισμό ως ποσοστό του ΑΕΠ και όχι σε απόλυτα μεγέθη. Γνωρίζοντας την εμμονή των τεχνοκρατών των Βρυξελλών να αναλύουν τη συνταξιοδοτική δαπάνη σε όρους ΑΕΠ, εκτιμώ πως η παραπάνω τροποποίηση ήταν και είναι απολύτως μαχητή ακόμα και τώρα. Πρόκειται για ουσιαστική βελτίωση, καθώς έτσι διασφαλίζουμε πως, αν μέχρι το 2021 αυξηθεί το ΑΕΠ– κι αλίμονό μας αν δεν συμβεί- αυτόματα θα μπορεί να αυξηθεί και η επιχορήγηση του κράτους προς τα Ταμεία, άρα και η δυνατότητα καταβολής υψηλότερων συντάξεων.
δ) Γιατί ο τραυματισμένος ΣΥΡΙΖΑ αποφάσισε με ανέμελη πλην αβάσιμη αυτοπεποίθηση να υλοποιήσει μόνος το 3ο Μνημόνιο, ενώ με ευρύτερες συναινέσεις η χώρα θα ανακτούσε πολύ γρηγορότερα και πιο αξιόπιστα την εμπιστοσύνη επενδυτών και πολιτών στις δυνατότητες της οικονομίας. Εμπιστοσύνη, που συνιστά προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για έξοδο απ΄ την κρίση, κι όμως είναι πολλαπλά τραυματισμένη από τις αλλεπάλληλες παλινωδίες και τη λαϊκιστική ρητορεία των κομμάτων που εναλλάσσονται στην εξουσία.
Το θέμα της κυβερνητικής αξιοπιστίας και της εμπιστοσύνης των επενδυτών στην ελληνική κυβέρνηση είναι κομβικό και για την αύξηση των συντάξεων, γιατί μόνον η αύξηση του ΑΕΠ θα επιτρέψει την αύξηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης. Αντί λοιπόν να κρύβουμε το κεφάλι στην άμμο, ας αντιμετωπίσουμε τους φόβους μας: οι συντάξεις Βουλγαρίας -ο φόβος όλων από το ξεκίνημα των περικοπών των συντάξεων- θα γίνουν πραγματικότητα, αν καταλήξουμε σε ΑΕΠ Βουλγαρίας. Για την ώρα το ΑΕΠ της Ελλάδας ανά κάτοικο είναι κατά 64% υψηλότερο της Βουλγαρίας. Αν όμως η κυβέρνηση συνεχίσει να πετροβολά την επιχειρηματικότητα, να κάνει πόλεμο με διεθνείς επενδύσεις για μικροκομματικές σκοπιμότητες ενώ η κοινωνία μαστίζεται από την ανεργία, και να κλείνει ελαφρά τη καρδία τις Τράπεζες για μικροκομματικούς τακτικισμούς, οι ανησυχίες δεν είναι αβάσιμες.
Πότε θα αυξηθούν οι συντάξεις;
Η σύνδεση της συνταξιοδοτικής δαπάνης με το ΑΕΠ δίνει την απάντηση. Όπως η συρρίκνωση της οικονομίας περιόρισε δραματικά το διαθέσιμο κεφάλαιο και τη δυνατότητα της Πολιτείας να υποστηρίξει το εισόδημα των συνταξιούχων, έτσι θα πρέπει και στη μελλοντική ανάκαμψη της οικονομίας οι συνταξιούχοι να λάβουν μέρισμα ανάπτυξης.
Σήμερα όλοι γνωρίζουν ότι όσες υποσχέσεις κι αν δόθηκαν στο θέμα των συντάξεων, όποιοι κι αν τις έδωσαν, ήταν ψεύτικες. Λεφτά δεν υπάρχουν, ούτε Ζάππεια ούτε Θεσσαλονίκες. Οι συντάξεις θα αυξηθούν ξανά, όταν μεγαλώσει η πίτα, όταν αυξηθεί ουσιαστικά το ΑΕΠ της χώρας. Οι τύχες των συνταξιούχων είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τις τύχες των υπόλοιπων πολιτών της χώρας και με την εξέλιξη της οικονομίας. Γι΄ αυτό οι συνταξιούχοι πρέπει να στηρίξουν τις ελπίδες τους, όπως και οι άνεργοι, όχι στα ωραία λόγια, αλλά στις πολιτικές που μπορούν αποτελεσματικά να φέρουν την ανάπτυξη.
Μια ευοίωνη λεπτομέρεια: αφού ολοκληρωθεί η ένταξη στο σύστημα των 150.000 ασφαλισμένων που περιμένουν στην ουρά για σύνταξη, μετά και για περίπου μια 10ετία η αύξηση του πλήθους των συνταξιούχων δεν θα αποτελεί παράγοντα πίεσης στις συντάξεις. Το κύμα των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων της τελευταίας 5ετίας μαζί με την αυστηροποίηση των όρων συνταξιοδότησης θα έχουν ως αποτέλεσμα λιγότερες συνταξιοδοτήσεις στο μέλλον, γιατί πολλές από αυτές μεταφέρθηκαν μπροστά.
Και αφού ολοκληρωθεί και το τελευταίο κύμα των πρόωρα συνταξιοδοτούμενων συμπολιτών μας, όλοι μαζί, άνεργοι, φτωχοί εργαζόμενοι και φτωχοί συνταξιούχοι, θα προσδοκούμε την πολυπόθητη ανάπτυξη για να δούμε καλύτερες μέρες.
