Οι πατέντες σκοτώνουν
Πάσχος Μανδραβέλης
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Ο Αμερικανός ιολόγος Τζόνας Εντουαρντ Σολκ δούλεψε σκληρά επί επτά χρόνια για να φτιάξει το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας. Μεταπολεμικά η ασθένεια αυτή ήταν ο υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνος για τη δημόσια υγεία. Μόνο στις ΗΠΑ το 1952 καταγράφτηκαν 58.000 περιστατικά· τα περισσότερα παιδιά. Χάθηκαν 3.145 άτομα και 21.269 έμειναν ανάπηρα. Η ανακάλυψη του εμβολίου, το 1955, ήταν μια τεράστια ανακούφιση για ολόκληρο τον κόσμο. Τα οφέλη περισσότερα: εκατομμύρια σώθηκαν από τον θάνατο ή την παράλυση. Δισεκατομμύρια θα μπορούσαν να κερδηθούν, αν κάποιος είχε την πατέντα του εμβολίου, που το κάνουν όλα τα παιδιά σε όλο τον κόσμο. Και όμως, όταν ο Τζόνας Εντουαρντ Σολκ ρωτήθηκε μετά την ανακάλυψη ποιος στην πραγματικότητα θα έχει στην ιδιοκτησία του το νέο φάρμακο, απάντησε χαρακτηριστικά: «Θα έλεγα ο κόσμος. Δεν υπάρχει πατέντα. Μπορείς να πατεντάρεις τον ήλιο;».
Εξήντα χρόνια μετά, μία είδηση για ένα άλλο φάρμακο συγκλονίζει την ανθρωπότητα. Η εταιρεία Turing Pharmaceutical αποφάσισε να αυξήσει κατά 5.000% την τιμή πώλησης του φαρμάκου Daraprim. Είναι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται ως ανθελονοσιακό αλλά και για την αντιμετώπιση συλλοιμώξεων ασθενών, το ανοσοποιητικό σύστημα των οποίων έχει εξασθενήσει λόγω του έιτζ. Η τιμή του φαρμάκου αυξήθηκε από τα 13,50 δολάρια στα 750 δολάρια το χάπι μέσα σε μία ημέρα. Ο 32χρονος Μάρτιν Σκρέλι, πρώην αφεντικό ενός κερδοσκοπικού επενδυτικού ταμείου –ο οποίος σημειωτέον δεν δούλεψε ποτέ για την παραγωγή του, αλλά απλώς αγόρασε την πατέντα–, δήλωσε ότι η τιμή του Daraprim, το οποίο διατίθεται εμπορικά επί 62 χρόνια, δεν έφερνε επαρκές κέρδος.
Εξωφρενικές τιμές
Ο καθηγητής Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ Αντριου Χιλ ανακοίνωσε ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες στις ΗΠΑ χρεώνουν έως και 600 φορές το κόστος παραγωγής των σκευασμάτων τους. Σύμφωνα με μελέτη που παρουσίασε στη Βιέννη, η τιμή πώλησης του αντικαρκινικού φαρμάκου Tarceva που πωλεί ο ελβετικός όμιλος Roche, μαζί με ένα υποθετικό κέρδος 50%, θα ανερχόταν σε 236 δολάρια για έναν ασθενή τον χρόνο. Το σκεύασμα όμως στοιχίζει στην πραγματικότητα σε έναν Αμερικανό ασθενή 79.000 δολάρια ετησίως και σε έναν Ευρωπαίο περίπου 40.000 δολάρια. Το Glivec της ελβετικής Novartis, που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της λευχαιμίας, με κόστος παραγωγής 159 δολάρια τον χρόνο ανά ασθενή, έχει κόστος 106.000 στις ΗΠΑ και από 29.000 έως 35.000 δολάρια στην Ευρώπη.
Οι φαρμακευτικές βιομηχανίες δικαιολογούν τις εξωφρενικές αυτές τιμές προβάλλοντάς τες ως αναγκαίες για τη χρηματοδότηση της έρευνας και την ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Αλλά, όπως δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο καθηγητής Χιλ, οι φαρμακευτικές εταιρείες δαπανούν περισσότερα για την προώθηση και το μάρκετινγκ από ό,τι για την έρευνα· να σημειώσουμε εδώ ότι όταν λέμε μάρκετινγκ εννοούμε και τα «λαδώματα» σε χρήμα ή ταξίδια των γιατρών για να προωθούν τα σκευάσματά τους. Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί: τα ετήσια κέρδη των μεγαλύτερων εκ των φαρμακευτικών εταιρειών είναι 71 δισ. δολάρια· μόλις 8 δισεκατομμύρια δολάρια πάνε στην έρευνα και 17,5 δισεκατομμύρια διατίθενται για την προώθηση των προϊόντων τους.
Δεν είναι η πρώτη φορά που οι φαρμακευτικές εταιρείες βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα για τις τιμολογιακές πολιτικές που ακολουθούν σε ζητήματα ζωής και θανάτου. Το 2001, σαράντα φαρμακευτικές εταιρείες μήνυσαν την κυβέρνηση της Nοτίου Aφρικής γιατί έκανε τα στραβά μάτια στην καταπάτηση των πατεντών τους σε φάρμακα που καταπολεμούν το έιτζ. Σε αυτήν τη χώρα τότε το 10% του πληθυσμού της, περί τα 4 εκατομμύρια άνθρωποι, είχαν μολυνθεί από τον ιό HIV και το προσδόκιμο ζωής είχε καταρρεύσει στα 27 έτη! Η κυβέρνηση αποφάσισε να μην ελέγχονται στα τελωνεία εάν τα εισαγόμενα φάρμακα είναι αυθεντικά ή γενόσημα που κατασκευάζονταν «παρανόμως» σε τρίτες χώρες, ήταν δηλαδή «πειρατικά». Ετσι το ετήσιο κόστος αντιμετώπισης της ασθένειας από 10.000-12.000 δολάρια ετησίως έπεφτε στα 60 δολάρια ανά ασθενή.
Η δικαστική διαμάχη που ξεκίνησε ήταν ένας εφιάλτης δημοσίων σχέσεων για τις εταιρείες, αλλά και για την αμερικανική κυβέρνηση που τις υποστήριζε, λόγω της τεράστιας επιρροής που έχει το λόμπι των φαρμακοβιομηχανιών στην Ουάσιγκτον. Δύο χρόνια μετά, οι φαρμακευτικές εταιρείες απέσυραν τις μηνύσεις. Η Νότιος Αφρική συμφώνησε για την εισαγωγή επίσημων φαρμάκων και η θεραπεία των 10.000-12.000 δολαρίων ετησίως μειώθηκε στα 600 δολάρια· δεκαπλάσια από την τιμή των πειρατικών γενοσήμων.
Πνευματική ιδιοκτησία
Ηταν μια μεγάλη νίκη των ακτιβιστών όλου του κόσμου κατά της πολιτικής ισχύος που έχουν οι φαρμακοβιομηχανίες σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά δεν απάντησε στο βασικό πρόβλημα, που είναι το επιβαλλόμενο μονοπώλιο που αποκτούν κάποιες επιχειρήσεις πάνω στη γνώση, ακόμη και για θέματα ζωής και θανάτου για εκατομμύρια ανθρώπους. Το μονοπώλιο αυτό λέγεται πνευματική ιδιοκτησία, «ένα λάθος επίθετο για ένα λάθος ουσιαστικό», όπως είχε παρατηρήσει ο Αμερικανός διπλωμάτης Χάρλαν Κλίβελαντ.
Βεβαίως πνευματική ιδιοκτησία είναι οξύμωρος έννοια. Είναι αδύνατον να υπάρξει, όπως προσφυώς είχε παρατηρήσει πριν από σχεδόν 250 χρόνια ο μεγάλος πολιτικός και στοχαστής Τόμας Τζέφερσον: «Aν η φύση έχει κάνει ένα πράγμα λιγότερο επιδεκτικό απ’ όλα τα άλλα στο δικαίωμα αποκλειστικής ιδιοκτησίας, αυτό είναι η ενέργεια της σκέψης, αυτό που αποκαλείται ιδέα. Kάθε άνθρωπος μπορεί να την κατέχει ολοκληρωτικά όσο την κρατά για τον εαυτό του· από τη στιγμή όμως που αποκαλύπτεται γίνεται κοινό κτήμα όλων, και όσο κι αν προσπαθήσει κάποιος δεν μπορεί να αποδιώξει αυτήν την ιδιοκτησία. O περίεργος χαρακτήρας της [ιδέας] είναι πως κανείς δεν κατέχει λιγότερη, αφού όλοι κατέχουν το σύνολό της. (...) H φύση έκανε τις ιδέες σαν τη φωτιά, επεκτάσιμες σε όλο τον χώρο, χωρίς να χάνουν τη δύναμή τους σε κανένα σημείο, και σαν τον αέρα τον οποίο αναπνέουμε, και ο οποίος είναι αδύνατον να γίνει αποκλειστική ιδιοκτησία κανενός. Oι εφευρέσεις λοιπόν δεν μπορούν από τη φύση τους να γίνουν ιδιοκτησία κανενός».
Ομως, πνευματική ιδιοκτησία παράγεται νομοθετικά. Είναι κρατική παρέμβαση και όπως γράφαμε παλιότερα, «αποτελεί μια προνομιακή σύμβαση, σαν εκείνες που χάριζαν στους αυλικούς τους οι βασιλείς (μονοπώλια σε βασικά προϊόντα, π.χ. αλάτι) την οποία κάποιο άτομο ή επιχείρηση μπορεί να εκμεταλλευτεί ή και να μεταπουλήσει... Tο κράτος έχει την εξουσία να κατανέμει τον πλούτο και έχει τους μηχανισμούς να επιβάλλει αυτήν τη διαδικασία. Mπορεί να ακούγεται ανόητο, αλλά το ίδιο ανόητο δεν ήταν στον Mεσαίωνα τα φέουδα, όπου ο βασιλιάς χάριζε στους ευγενείς ολόκληρες περιοχές μαζί με τους ανθρώπους που κατοικούσαν σ’ αυτές;» («H αντιφιλελεύθερη πνευματική ιδιοκτησία», 19.2.2000).
Η συζήτηση για τα όρια της πνευματικής ιδιοκτησίας, για τις πατέντες στα φάρμακα, για την ισχύ των λόμπι που επιβάλλουν παράλογες –και κάποιες φορές θανατηφόρες για εκατομμύρια ανθρώπους– νομοθεσίες έχει φουντώσει σε ολόκληρο τον κόσμο.
Oμως, στο γαλατικό χωριό, που λέγεται Ελλάς και αντιστέκεται επί παντός, στη συζήτηση ακόμη κυριαρχεί το ερώτημα εάν οι γιατροί πρέπει να συνταγογραφούν τη δραστική ουσία ή με βάση την ονομασία των φαρμάκων. Και η κυβέρνηση της «πρώτης φοράς» –στo πλαίσιo του «αντιμνημονιακού της αγώνα», βεβαίως, βεβαίως– νομοθέτησε υπέρ των εταιρειών και επανέφερε τη συνταγογράφηση με βάση την εμπορική ονομασία...
