Ο Ερρίκος ο Ε΄και η μάχη του Αζινκούρ
Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα καλής διακυβέρνησης και επιτυχημένης ηγεσίας από το τέλος του Μεσαίωνα
Των Άννα Αθανασιάδη και Κωνσταντίνου Καραλή
(Πηγή : http://www.protagon.gr)
To πρωί της 25ης Οκτωβρίου του 1415, ακριβώς πριν από 600 χρόνια, βρήκε έναν στρατό από σχεδόν εξαντλημένους Άγγλους και Ουαλούς που ο βασιλιάς Ερρίκος ο Ε΄ είχε φέρει από την Αγγλία, διεκδικώντας τα δικαιώματά του στα νορμανδικά εδάφη και τον γαλλικό θρόνο, απέναντι σε έναν πολυπληθέστερο γαλλικό στρατό, με το άνθος της γαλλικής ιπποσύνης, να περιμένουν την πρώτη κίνηση για τη μάχη.
Η νίκη των Γάλλων ήταν κάτι παραπάνω από σίγουρη, καθώς είχαν πολύ περισσότερους άνδρες σε καλύτερη κατάσταση από τους Άγγλους που είχαν μείνει με λίγες προμήθειες μετά από εξαντλητική πορεία εκατοντάδων χιλιομέτρων. Και όμως, το απόγευμα νικητές ήταν οι Άγγλοι, σε μία από τις πιο εντυπωσιακές ανατροπές του συσχετισμού δυνάμεων στην Ιστορία.
Η νίκη των Γάλλων ήταν κάτι παραπάνω από σίγουρη, καθώς είχαν πολύ περισσότερους άνδρες σε καλύτερη κατάσταση από τους Άγγλους που είχαν μείνει με λίγες προμήθειες μετά από εξαντλητική πορεία εκατοντάδων χιλιομέτρων. Και όμως, το απόγευμα νικητές ήταν οι Άγγλοι, σε μία από τις πιο εντυπωσιακές ανατροπές του συσχετισμού δυνάμεων στην Ιστορία.
Η αναζήτηση των αιτίων αυτής της νίκης θα πρέπει να αρχίσει από τη νύχτα που προηγήθηκε της μάχης, που περιγράφει με ενάργεια ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ στο «Βασιλιάς Ερρίκος ο Ε΄». Έτσι, ενώ οι Γάλλοι γλεντούσαν περιμένοντας τη μεγάλη μέρα και βάζοντας στοιχήματα για το ποιος θα αιχμαλωτίσει τον Ερρίκο, ο νεαρός Άγγλος βασιλιάς περπατούσε στο πεδίο της μάχης, μελετώντας τη διαμόρφωση του εδάφους και καταστρώνοντας τα σχέδιά του με στόχο να εκμεταλλευτεί οποιαδήποτε λεπτομέρεια που θα μπορούσε να βελτιώσει τις πιθανότητές του. Ως προς τη στρατηγική του βασίσθηκε στους τοξότες του με τα μεγάλα τόξα που έριχναν έως και 6 βέλη το λεπτό (όπως και ο Εδουάρδος ο Γ΄ στο Κρεσί) με αποτέλεσμα να προκαλέσουν όχι μόνο απώλειες στους Γάλλους ιππότες, αλλά να δυσχεράνουν τους ελιγμούς τους καθώς μάλιστα το έδαφος ήταν βρεγμένο. Επιπλέον εμψύχωσε τους άνδρες του περνώντας τους την δική του πίστη για τη νίκη και μπήκε στη μάχη με αστραφτερή πανοπλία, πάνω σε λευκό άλογο. Το αστραφτερό στέμμα του έφερε τα εμβλήματα Αγγλίας και Γαλλίας, ώστε να αποτελέσει δόλωμα για τους Γάλους και να τον βλέπουν από παντού οι δικοί του, δίνοντας παράδειγμα με το θάρρος του. Επιπλέον, με την αρχή της μάχης – αφού ανορθόδοξα ξεκίνησε πρώτος την επίθεση - του επιτέθηκαν μετά μανίας όλοι μαζί οι Γάλλοι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι, σπάζοντας μάλιστα το κράνος του από τα χτυπήματα και έτσι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους. Ως αποτέλεσμα κατόρθωσε να μετατρέψει το αριθμητικό του μειονέκτημα σε πλεονέκτημα, προκαλώντας μέσα σε περίπου 4 ώρες την καταστροφή του γαλλικού στρατού, έχοντας μάλιστα πολύ λιγότερες απώλειες από αυτές των Γάλλων.
Αυτός ο σπάνιος συνδυασμός στρατηγικής ευφυΐας, προσωπικής ανδρείας και ηγετικής ικανότητας του Ερρίκου ήταν που θαύμαζε ο Σαίξπηρ και ανέδειξε στο ομώνυμο έργο του. Όμως, οι ικανότητες του Ερρίκου δεν αναδείχθηκαν μόνο στη μάχη του Αζινκούρ και, το κυριότερο, δεν ήταν μόνο στρατιωτικές, όπως μάλιστα καταδεικνύεται από πλήθος σύγχρονων μελετών.
Θα ξεκινήσουμε μια σύντομη όσο και αποσπασματική παρουσίαση των ηγετικών του ικανοτήτων και του τρόπου διακυβέρνησης από την παιδεία του, καθώς ήταν ασυνήθιστα μορφωμένος για την εποχή του, ως γιος του Ερρίκου Δ ’και εγγονός του John of Gaunt, που εκτός από ιππότες ήταν και πάτρωνες των τεχνών. Ήταν βιβλιόφιλος, και με προχωρημένες γνώσεις μουσικής (έπαιζε άρπα), Παράλληλα, ήταν ιδιαίτερα εξασκημένος στις πολεμικές τέχνες, στη βάση των αρχών της ιπποσύνης. Αν και δεν αναμενόταν να γίνει βασιλιάς, ο δάσκαλός του, Thomas Hoccleve, του αφιέρωσε, όταν ήταν νεαρός πρίγκιπας, ένα βιβλίο, γνωστό ως «κάτοπτρο», το οποίο, βασισμένο στα «Ηθικά Νικομάχεια» του Αριστοτέλη αλλά και στο έργο του Vegetius (5ος αιώνας) «Η τέχνη του πολέμου», έδινε συμβουλές για τις αρχές της ορθής διακυβέρνησης σε έναν ιδανικό ηγέτη, με πρωταρχική έμφαση στις τέσσερις πρωταρχικές αρετές: δικαιοσύνη, σύνεση, εγκράτεια, και ανδρεία. Όλα αυτά τα απέκτησε ο νεαρός Ερρίκος με ανθρωπιστική παιδεία, σκληρή εξάσκηση και δουλειά, διαμορφώνοντας ισχυρή προσωπική θέληση αλλά και διάθεση για συνεργασία και διάλογο.
Ο θάνατος του πατέρα του, Ερρίκου Δ’, έφερε στον θρόνο το 1413 τον Ερρίκο Ε’ αντιμέτωπο με κάθε είδους προβλήματα. Το σημαντικότερο ήταν πως η χώρα ήταν σε κακή οικονομική κατάσταση, διχασμένη και βρισκόταν στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου και κατακερματισμού, με παράλληλο κίνδυνο από την πλευρά της Γαλλίας.
Απέναντι σ’ αυτήν την κατάσταση, ο Ερρίκος ακολούθησε μία πολιτική πολύπλευρων επεμβάσεων με πολλαπλούς στόχους: Επανέφερε την ομόνοια στο εσωτερικό της χώρας, δείχνοντας επιείκεια στους εχθρούς του, τερματίζοντας διαμάχες και επιδιώκοντας συναινέσεις επιβάλλοντας παντού τη δικαιοσύνη, και βελτιώνοντας τις συνθήκες ζωής. Έδωσε μεγάλη σημασία στην ανάκαμψη της οικονομίας (ακόμα και στην κατακτημένη – αργότερα – Νορμανδία) ενισχύοντας μάλιστα ύστερα από πολλά χρόνια και το αγγλικό ναυτικό. Ήταν ιδιαίτερα συνετός στις επιλογές συμβούλων, επιλέγοντας με αξιοκρατικά κριτήρια, ακόμα και προερχόμενους από εχθρικές προς αυτόν οικογένειες. Εγκαθίδρυσε μια σταθερά καλή σχέση με το κοινοβούλιο της εποχής, φθάνοντας έτσι να του εγκρίνουν φόρους που ποτέ δεν ενέκριναν για άλλον βασιλιά. Επίσης, συνέβαλε στην ανάπτυξη της αγγλικής γλώσσας ενισχύοντας τις μεταφράσεις βιβλίων και προώθησε την ανάπτυξη τεχνολογικών εφαρμογών (όπως ήταν τα μεγάλα πλοία και τα κανόνια).
Στο εξωτερικό κατάφερε να ενισχύσει τη θέση της Αγγλίας με περίτεχνους διπλωματικούς χειρισμούς εκμεταλλευόμενος τις αντιθέσεις της Γαλλίας με τον Γερμανό αυτοκράτορα και τα προβλήματα της παπικής εξουσίας. Παράλληλα προετοίμασε την εκστρατεία του στη Γαλλία, συμμαχώντας με τη Βουργουνδία.
Ο Ερρίκος ήξερε πώς να διαχωρίζει τον ανθρώπινο εαυτό του από τον φορέα του βασιλικού αξιώματος του. Χαρακτηρίζεται ως ο πιο αινιγματικός βασιλιάς του Μεσαίωνα, καθώς κρατούσε την ενδόμυχη προσωπική του ζωή μακριά από κάθε δημοσιότητα. Οπωσδήποτε εντυπωσιακή είναι η αντίθεση ανάμεσα στις δύο του προσωπικότητες: τον άνθρωπο και τον βασιλιά. Με τους απλούς ανθρώπους και τους στρατιώτες ήταν απλός, άμεσος και καταδεκτικός, μα με τους εχθρούς του σε επίσημες περιστάσεις απόμακρος, ψυχρός, ακόμα και σε κάποιες περιπτώσεις ανελέητος. Σήμερα οι ιστορικοί επαληθεύουν ως αυθεντικές τις ιστορίες των χρονογράφων για την αχαλίνωτη, έκφυλη ζωή του νεαρού Ερρίκου, που γλεντούσε στις ταβέρνες με μουσική και περιθωριακές παρέες, όπως απαθανατίζεται και στις σκηνές του σαιξπηρικού έργου που διαδραματίζονται σε μια κακόφημη ταβέρνα . Όμως αμέσως μετά τη στέψη του ο Ερρίκος έκανε μια ανάποδη «κωλοτούμπα». Αφότου περιβλήθηκε με τα βασιλικά εμβλήματα, αποκήρυξε την παλιά του ζωή . Εγκατέλειψε τις παλιές του προσωπικές συνήθειες, όσο και αν του στοίχισε αυτό. Εμφανίστηκε μεταμορφωμένος σε «νέο άνθρωπο», που ανέλαβε με υπευθυνότητα και ορμητικότητα αλλά και με σαφή αίσθηση κατεύθυνσης όλο το βάρος του αξιώματος του.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, αν και προσωπικά είχε απλό και λιτό τρόπο ζωής, μεριμνούσε ιδιαίτερα να εμφανίζεται με την πλήρη πανοπλία του κράτους (συμβολική εμφάνιση) οποτεδήποτε το θεωρούσε αναγκαίο. Ενώ δέχτηκε την παράδοση της πολιορκούμενης πόλης του Χαρφλέρ, καθισμένος θεατρικά σε έναν θρόνο στην κορυφή ενός λόφου, με εκθαμβωτική εμφάνιση και συνοδεία, δεν είχε πρόβλημα λίγο αργότερα να βγάλει τα παπούτσια του για να μπει ξυπόλητος στην πόλη.
Έτσι, ο ιστορικός Ερρίκος ο Ε΄ έχει μείνει ως το ιδανικό μοντέλο του μεσαιωνικού ιππότη-βασιλιά: επιβλητικός ως παρουσία, συνετός στον λόγο, με εκπληκτική ψυχραιμία και αυτοσυγκράτηση ιδίως τις κρίσιμες στιγμές και ηθικά άμεπτος. Κυβερνούσε εμπνέοντας και λειτουργώντας ως παράδειγμα προς μίμηση από τους συγχρόνους του. Ιδιαίτερα επικοινωνιακός ακόμα και με τους αντιπάλους του, γενναίος στα όπλα, γρήγορος και ευέλικτος στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, προνοητικός στην πολιτική, εύστοχος στην επιλογή ικανών συμβούλων, λάτρης της δικαιοσύνης – ειδικά σε μια ιστορική περίοδο (αρχές 15ου αιώνα) επηρεασμένη από τις απόψεις του Αριστοτέλη περί δικαιοσύνης, δίκαιος αλλά και επιεικής. Λιτοδίαιτος, αλλά όχι τσιγκούνης ούτε μίζερος. Συναινετικός, συμφιλιωτικός, επινοητικός, εισαγωγέας καινοτομιών καμουφλαρισμένων κάτω από την παράδοση και έχοντας καταλάβει τη μεγάλη σημασία της οικονομίας, της δικαιοσύνης και της χρηστής διοίκησης για την ισχύ ενός κράτους, όσο και τη μεγάλη σημασία που έχει το παράδειγμα των διοικούντων για όλα αυτά.
Ορισμένα βιβλία για τον Ερρίκο τον Ε΄ και την εποχή του.
N A M Rodger, The safeguard of the sea – a naval history of Britain 660-1649, pelican 1997
Juliet Barker, Agincourt, Abacus, 2010
Christopher Allmand, Henry V , Υale university press 1997
Katherine J Lewis, Kingship and masculinity in late medieval England, Routledge,2013
Henry V new interpretations ed by Gwilym Dodd, the University of York, York medieval press 2013
Malcolm Mercer, Henry V the rebirth of chivalry, , 2004, the national archives
* Η Άννα Αθανασιάδη είναι φιλόλογος επικοινωνιολόγος και ο Κων/νος Καραλής είναι Χημικός Μηχανικός - Οικονομολόγος
(Στην φωτογραφία : Ο Lawrence Olivier ως Ερρίκος Ε', το 1944)
