Η νότια έκθεση του ΝΑΤΟ
Οι πραγματικές απειλές για την Ευρώπη και την Συμμαχία
Christopher S. Chivvis
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Από την εισβολή της Ρωσία [3] στην Ουκρανία το 2014 [4], το ΝΑΤΟ [5] έχει επικεντρωθεί στην ενίσχυση των ικανοτήτων του στην άμυνα και την αποτροπή, στην κεντρική Ευρώπη.
Οι προσπάθειες αυτές δείχνουν να αποδίδουν καρπούς˙ στην Σύνοδο Κορυφής του Ιουλίου της συμμαχίας στην Βαρσοβία, το ΝΑΤΟ αναμένεται να εγκρίνει σημαντικές νέες πρωτοβουλίες για την προστασία της ανατολικής πλευράς του.
Αλλά η συμμαχία κινδυνεύει να μείνει επικίνδυνα ελλιπής απέναντι στις απειλές που έχουν μεγαλύτερη σημασία για το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και κατά συνέπεια το ΝΑΤΟ: Την τρομοκρατία και την συνεχιζόμενη εισροή μεταναστών. Ειδικά στον απόηχο των επιθέσεων στις Βρυξέλλες [6] και στο Παρίσι [7], αν το ΝΑΤΟ δεν καθορίσει μια στρατηγική για τις προκλήσεις στα νότιά του, θα μπορούσε να διολισθήσει στην στρατηγική αδιαφορία. Υπάρχει πολύτιμος χρόνος πριν από την σύνοδο κορυφής της Βαρσοβίας για να σκιαγραφηθεί μια τέτοια στρατηγική.
Οι επιδόσεις του ΝΑΤΟ στην Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική είναι ανάμεικτες. Η προσέγγισή του είχε επικεντρωθεί στην οικοδόμηση σχέσεων συνεργασίας με περιφερειακές δυνάμεις. Ο Μεσογειακός Διάλογος -ένα φόρουμ του ΝΑΤΟ που φέρνει μαζί την Αλγερία [8], την Αίγυπτο [9], το Ισραήλ [10], την Ιορδανία [11], την Μαυριτανία [12], το Μαρόκο [13] και την Τυνησία [14]- υπήρχε από το 1994. Η [νατοϊκή] Πρωτοβουλία Συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης, η οποία περιλαμβάνει τέσσερα από τα έξι μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, το Μπαχρέιν [15], το Κουβέιτ [16], το Κατάρ [17] και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα [18], δημιουργήθηκε το 2004. Ωστόσο, με τον σημαντικό αποκλεισμό της συμμετοχής Αράβων στην αεροπορική εκστρατεία του 2011 κατά του ηγέτη της Λιβύης, Μουαμάρ αλ-Καντάφι, αμφότερα τα φόρουμ έχουν έλλειμμα πρακτικής ουσίας.
Σκάφος της τουρκικής ακτοφυλακής με μετανάστες, στην τουρκική παραλιακή πόλη Ντικιλί, στην Τουρκία, στις 6 Απριλίου 2016. MURAD SEZER / REUTERS
Μέρος του προβλήματος των προσπαθειών του ΝΑΤΟ να ενισχύσει τις σχέσεις του στην περιοχή είναι ότι πολλοί από τους δυνητικούς εταίρους του είναι αυταρχικά κράτη που είναι απρόθυμα ως προς την υποχρέωση περί πολιτικών μεταρρυθμίσεων που συνήθως συνεπάγεται η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ. Επιπλέον, ορισμένοι όπως η Αίγυπτος, επιδιώκουν ενεργά στενότερη συνεργασία με την Ρωσία. Και άλλοι είναι τουλάχιστον επιφυλακτικοί στο να έρθουν πολύ κοντά στο ΝΑΤΟ μήπως αυτό επιδεινώσει τις εντάσεις με ένα Κρεμλίνο που είναι τώρα πρόθυμο να επέμβει στρατιωτικά στην περιοχή.
Οι προσπάθειες του ΝΑΤΟ να στηρίξει την ενδοπεριφερειακή αμυντική συνεργασία έχει εν τω μεταξύ εμπλακεί στις σκληρές πραγματικότητες της γεωπολιτικής -για παράδειγμα, η αλγερινο-μαροκινή βεντέτα για την Δυτική Σαχάρα και οι ρήξεις εντός του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) για την πολιτική προς την Λιβύη. Τέλος, η Σαουδική Αραβία, ένας σημαντικός εταίρος για συνεργασία στην Μέση Ανατολή, έχει εξαιρεθεί από την Πρωτοβουλία Συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης συνολικά.
Για να περιπλακούν περαιτέρω τα θέματα, το ΝΑΤΟ είναι συγκρουσιακό από μόνο του όταν πρόκειται για την ενίσχυση της νότιας άμυνάς του. Οι σύμμαχοι της Κεντρικής Ευρώπης ανησυχούν ότι κάτι τέτοιο θα υποσκάψει την προσοχή και τους πόρους από την ανατολική πλευρά του. Και οι ίδιοι οι σύμμαχοι που απειλούνται περισσότερο από τον νότο –η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία- φαίνονται ακόμα πιο αλλεργικοί στην ιδέα, σε μεγάλο βαθμό διότι φοβούνται ότι το ΝΑΤΟ θα ωθήσει έξω από την περιοχή την Ευρωπαϊκή Ένωση ή άλλες μορφές παραγωγικής συνεργασίας.
Ωστόσο, οι ανησυχίες τους είναι άστοχες. Είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί στα σοβαρά το επιχείρημα ότι το ΝΑΤΟ θα καταλήξει να κάνει πάρα πολλά στην Μέση Ανατολή και θα παραγκωνίσει άλλες περιοχές. Η απειλή είναι το αντίθετο -το ΝΑΤΟ κάνει πάρα πολύ λίγα, και σε μια περιοχή όπου υπάρχουν πάρα πολλά που πρέπει να γίνουν, και όπου το ΝΑΤΟ είναι προετοιμασμένο για να τα πράξει. Όλες οι ανοικτές μεγάλες μεταψυχροπολεμικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, είτε στο Αφγανιστάν είτε στα Βαλκάνια [19], ήταν προσανατολισμένες προς τις προκλήσεις της οικοδόμησης κράτους και της αντιτρομοκρατίας που αντιμετωπίζει σήμερα στην Μεσόγειο και το Λεβάντε. Η πολιτική στα Βαλκάνια ίσως να είναι κουβάρι και σήμερα, αλλά η περιοχή είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση μετά την βία της δεκαετίας του 1990, χάρη στις προσπάθειες του ΝΑΤΟ. Η εμπειρία του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν θα πρέπει, τουλάχιστον, να χρησιμεύσει ως μια υπενθύμιση των κινδύνων του να περιμένει κάποιος πάρα πολύ καιρό μετά από μια σύγκρουση για να αρχίσει τις προσπάθειες σταθεροποίησης και ανοικοδόμησης.
Κατ’ αρχάς, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να διπλασιάσει τις προσπάθειές του για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των περιφερειακών κρατών κατά των τρομοκρατικών ομάδων. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε ότι είχε αρχίσει ξανά το εκπαιδευτικό του πρόγραμμα για τους Ιρακινούς αξιωματικούς του στρατού. Η Ιορδανία και η Τυνησία είναι επίσης αποδέκτες της ΝΑΤΟϊκής θεσμικής αμυντικής υποστήριξης, και άλλες χώρες, όπως το Μαρόκο, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μια τέτοια υποστήριξη, επίσης. Η συμμαχία πρέπει επίσης να προετοιμαστεί για να στηρίξει την εκκολαπτόμενη κυβέρνηση της Λιβύης, η οποία αντιμετωπίζει έναν δύσκολο δρόμο μπροστά της και είναι απίθανο να ξεφύγει από την ανάγκη για κάποιου είδους ξένη στρατιωτική βοήθεια. Καθώς ξεκινά συνεργασία με τις περιφερειακές δυνάμεις, το ΝΑΤΟ θα πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές του για την αντιμετώπιση των εξτρεμιστικών αφηγήσεων, ειδικά εκείνων που παραποιούν του βασικούς σκοπούς και την αποστολή του ΝΑΤΟ, επενδύοντας περισσότερο στις προσπάθειες ενημέρωσης του κοινού σε αυτές τις χώρες, όπως για παράδειγμα με το άνοιγμα μικρών γραφείων δημοσίων υποθέσεων, κάνοντας περισσότερα συνέδρια εκεί, και στέλνοντας πιο συχνά ΝΑΤΟϊκούς αξιωματούχους σε επισκέψεις εκεί.
Σε θεσμικό επίπεδο, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να αρχίσει να οικοδομεί στενότερες και πιο επίσημες σχέσεις με τα δύο βασικά θεσμικά όργανα ασφάλειας στην περιοχή, την Αφρικανική Ένωση και το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council). Το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου φιλοδοξεί να αποκτήσει έναν πιο ισχυρό περιφερειακό ρόλο –για να πετύχει, θα χρειαστεί καλά ανεπτυγμένα σχέδια επιχειρήσεων, διοίκησης και διευθετήσεων ελέγχου, και άλλες δομές για τις οποίες το ΝΑΤΟ έχει δεκαετίες εμπειρίας. Η Αφρικανική Ένωση θα μπορούσε ομοίως να επωφεληθεί από την βαθύτερη και πιο συχνή εμπλοκή για να εκτεθεί στις λειτουργικές διαδικασίες του ΝΑΤΟ. Οι ισχυρότερες θεσμικές σχέσεις μεταξύ των οργανισμών αυτών θα θέσουν την βάση για στενότερη συνεργασία σε θέματα αντιτρομοκρατίας και οικοδόμησης κράτους, τόσο εντός όσο και εκτός του πλαισίου του ΝΑΤΟ.
Στην Μεσόγειο, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να ενισχύσει τις υπάρχουσες ναυτικές επιχειρήσεις του, ειδικά από την άποψη της συλλογής πληροφοριών, κάτι που θα βοηθήσει τις χώρες-μέλη στον εντοπισμό σκαφών που συνδέονται με το έγκλημα και την τρομοκρατία. Το ΝΑΤΟ θα μπορούσε, μάλιστα, να δημιουργήσει ένα κέντρο ανταλλαγής πληροφοριών αντιτρομοκρατίας για την Μεσόγειο, με συνδέσμους με τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς επιβολής του νόμου, όπως η EUROPOL και η FRONTEX. Σε γενικές γραμμές, το ΝΑΤΟ θα πρέπει να συνεχίσει να επιδιώκει να ενισχύσει τις σχέσεις του με την ΕΕ [20], κάτι που παραμένει πολιτικά μπλοκαρισμένο από την διαμάχη Τουρκίας-Κύπρου, ώστε να είναι πλήρως αποτελεσματικό στον νότο.
Ο ρόλος του ΝΑΤΟ στα νότια θα παραμένει αμφιλεγόμενος. Αλλά αν η συμμαχία δεν μπορεί να καθορίσει μια ουσιαστική νότια στρατηγική, κινδυνεύει να υπολείπεται του δυναμικού της για να βοηθήσει την ίδια την Ευρώπη να προστατευτεί από τις τεράστιες προκλήσεις που αντιμετωπίζει στα νότια. Το ΝΑΤΟ από μόνο του δεν είναι η λύση στα προβλήματα της περιοχής –ούτε κατά διάνοια. Αλλά θα ήταν λάθος να πετάξουμε στο περιθώριο την πιο ικανή συμμαχία στον κόσμο, όταν πρόκειται για τόσο κρίσιμες απειλές.
* Ο CHRISTOPHER S. CHIVVIS είναι αναπληρωτής διευθυντής στο RAND International Security and Defense Policy Center και συγγραφέας των βιβλίων με τίτλο Toppling Qaddafi [1] και The French War on Al Qa’ida in Africa [2].
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-04-17/nato-s-southern-exposure
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.amazon.com/Toppling-Qaddafi-Limits-Liberal-Intervention/dp/11...
[2] http://www.cambridge.org/US/academic/subjects/politics-international-rel...
[3] http://foreignaffairs.com/regions/russia
[4] http://foreignaffairs.com/regions/ukraine
[5] http://foreignaffairs.com/topics/nato
[6] http://foreignaffairs.com/tags/brussels-attack
[7] http://foreignaffairs.com/tags/paris-attack
[8] http://foreignaffairs.com/regions/algeria
[9] http://foreignaffairs.com/regions/egypt
[10] http://foreignaffairs.com/regions/israel
[11] http://foreignaffairs.com/regions/jordan
[12] http://foreignaffairs.com/regions/mauritania
[13] http://foreignaffairs.com/regions/morocco
[14] http://foreignaffairs.com/regions/tunisia
[15] http://foreignaffairs.com/regions/bahrain
[16] http://foreignaffairs.com/regions/kuwait
[17] http://foreignaffairs.com/regions/qatar
[18] https://www.foreignaffairs.com/regions/united-arab-emirates
[19] https://www.foreignaffairs.com/regions/afghanistan
[20] https://www.foreignaffairs.com/regions/e-u
