Η Πολιτιστική Επανάσταση πενήντα χρόνια μετά
Πώς αντηχεί σήμερα
Xu Youyu
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Για πολλά χρόνια, οι Κινέζοι φιλελεύθεροι διανοούμενοι έχουν διαιρέσει την ιστορία της χώρας τους σε δύο περιόδους. Οι «δύο 30ετίες», όπως έχουν φθάσει να είναι γνωστές, αποτελούσαν την εποχή της διακυβέρνησης του Μάο Τσε Τουνγκ και την μετα-μαοϊκή μεταρρυθμιστική περίοδο και το άνοιγμα που ακολούθησε, αρχής γενομένης από τα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Η πρώτη περίοδος χαρακτηρίστηκε από την δικτατορία, την ταξική πάλη και τα τραύματα του «Μεγάλου Άλματος Προς τα Εμπρός» και της «Πολιτιστικής Επανάστασης» [1], και η δεύτερη [περίοδος] κυριαρχήθηκε από τον οικονομικό εκσυγχρονισμό [2] και μια στροφή μακριά από την προσωποποιημένη διακυβέρνηση. Κινέζοι φιλελεύθεροι έχουν υποστηρίξει ότι οι σημερινοί ηγέτες πρέπει να έρθουν πιο κοντά στις πολιτικές της δεύτερης περιόδου σε σχέση με εκείνες της πρώτης.
Αλλά ο πρόεδρος της Κίνας, Xi Jinping [3], φαίνεται να αντιτίθεται σε αυτό το σκεπτικό. Στο μυαλό του Σι, η εποχή του Μάο [4] όπως και η περίοδος που ακολούθησε, προσφέρει επίσης μαθήματα για την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος στην σύγχρονη Κίνα [5]. Ο Xi έχει δίκιο, αλλά όχι με τον τρόπο που επιδιώκει. Οι υπερβολές του Μάο -η λατρεία της προσωπικότητάς του, η συγκέντρωση της εξουσίας, και ο εκκαθαρισμός των λεγόμενων αντικομματικών στοιχείων στην κυβέρνηση και τα μέσα ενημέρωσης- φαίνεται να έχουν επανεμφανιστεί σε μικρότερη κλίμακα από τότε που ο Σι πήρε την εξουσία το 2012.
Προτομές Κινέζων πρώην ηγετών παρουσιάζονται σε ένα μουσείο στην κινεζική επαρχία Jiangxi, τον Σεπτέμβριο του 2012. CARLOS BARRIA / REUTERS
Η πεντηκοστή επέτειος της Πολιτιστικής Επανάστασης, η οποία ξεκίνησε στις 16 Μαΐου 1966, προσφέρει μια ευκαιρία για να εξεταστούν αυτές οι αντηχήσεις [από το παρελθόν]. Είναι ίσως πιο εμφανείς στις τακτικές που χρησιμοποιούνται από τους Κινέζους ηγέτες, τους πρώην και τους νυν, για να αποδυναμώσουν αντιπάλους εντός του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος [6]. Δείτε την περίπτωση του Liu Shaoqi, τον οποίο ο Μάο θεωρούσε έναν σημαντικό αντίπαλο και ο οποίος ήταν πρόεδρος της Κίνας και αντιπρόεδρος του κόμματος όταν ξεκίνησε η Πολιτιστική Επανάσταση. Ο Μάο επεδίωξε να εκδιώξει τον Liu, αλλά ο Liu ήταν τόσο δημοφιλής που ο Μάο πίστευε ότι θα έπρεπε να εξασφαλίσει λαϊκή υποστήριξη για την εκκαθάρισή του. Έτσι, ο Μάο έστησε μια παγίδα: Έφυγε από το Πεκίνο στις αρχές του καλοκαιριού του 1966, επιτρέποντας στον Liu να διαχειριστεί το χάος που είχε ξεσπάσει στην πρωτεύουσα. Αφότου ο Liu έστειλε κομματικές «ομάδες εργασίας» για να καταστείλει την αναταραχή μεταξύ των νεαρών ταραξιών στα πανεπιστήμια και τα γυμνάσια, τον Ιούλιο ο Μάο επέστρεψε στο Πεκίνο και κατηγόρησε τον Liu για καταστολή των μαζών. Εκείνοι τους οποίους είχε παραγκωνίσει ο Liu ήταν πρόθυμοι να υποστηρίξουν την πτώση του. Σε εκείνη την περίπτωση, όπως έχει επισημάνει ο Βέλγος σινολόγος Pierre Ryckmans, ο Μάο κάλεσε τον πληθυσμό να επιτεθεί σε κυβερνητικούς αξιωματούχους τους οποίους επεδίωκε να καταστρέψει, αποκρύπτοντας το γεγονός ότι οι εν λόγω αξιωματούχοι και τα παραπτώματά τους ήταν το προϊόν ενός πολιτικού συστήματος του οποίου ο ίδιος ήταν ο ιδρυτής και φύλακας.
Η συνεχιζόμενη εκστρατεία του Πεκίνου κατά της διαφθοράς έχει κάνει χρήση ανάλογων τακτικών. Το πρόβλημα της Κίνας με την διαφθορά είναι, εν μέρει, το προϊόν ενός πολιτικού συστήματος που δεν προστατεύει επαρκώς το κράτος δικαίου: Η απουσία ελέγχων στην εξουσία των κομματικών στελεχών ενθαρρύνει τις καταχρήσεις. Αλλά αντί να αντιμετωπίσει το βασικό πρόβλημα, ο Xi φαίνεται να μιμείται τον Μάο. Με το να αποδίδει τις συστημικές αποτυχίες στα επιμέρους σφάλματα των αντιπάλων του στο κόμμα, ο Σι έχει κατευθύνει την ευρεία λαϊκή οργή κατά της διαφθοράς προς την εδραίωση της δικής του εξουσίας. Έτσι, η αυθαιρεσία της εκστρατείας κατά της διαφθοράς αντανακλά εκείνη των εκκαθαρίσεων της εποχής της Πολιτιστικής επανάστασης: Το αν ο αξιωματούχος κρίνεται άξιος τιμωρίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την χρησιμότητα της επιβίωσής του ή της πτώσης του.
Είναι ίσως επειδή η εκστρατεία κατά της διαφθοράς [7] έχει μετατραπεί σε όργανο προσωπικών φιλοδοξιών που ορισμένοι από τους Κινέζους πολίτες που ζήτησαν την θεσμοθέτησή της έχουν κατασταλεί. Ο Xu Zhiyong, ένας από τους ιδρυτές του Κινεζικού Κινήματος Νέος Πολίτης [8], μια ομάδα πολιτικών δικαιωμάτων, είναι ένα μόνο παράδειγμα. Αφότου κάλεσε την κινεζική κυβέρνηση να ζητήσει από τους αξιωματούχους να δημοσιοποιούν τα περιουσιακά τους στοιχεία, το 2013, ο Xu συνελήφθη, και το επόμενο έτος, καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκισης. Ομοίως, αν και τα ανοικτά μέσα [μαζικής ενημέρωσης] θα ήταν ένας αποτελεσματικός έλεγχος για τα παραπτώματα των επισήμων, τα τελευταία χρόνια το Πεκίνο έχει καταστείλει κάθε ελεύθερη έκφραση και πολλοί δημοσιογράφοι που έχουν αποκαλύψει περιπτώσεις επίσημης διαφθοράς έχουν απολυθεί, απειληθεί ή συλληφθεί.
Ακριβώς όπως οι εκκαθαρίσεις στην Πολιτιστική Επανάσταση της εποχής του Μάο οδήγησαν σε μια τοξική νομική αυθαιρεσία, έτσι και η σημερινή καταστολή υπονόμευσε το κράτος δικαίου. Ο Μάο τιμώρησε τους στόχους του χωρίς μια αυστηρή νομική διαδικασία˙ οι αξιωματικοί που χειρίζονταν τις υποθέσεις και αποφάσιζαν τις καταδίκες δεν εργάζονταν στο κινεζικό δικαστικό σώμα, αλλά στην Κεντρική Ομάδα της Πολιτιστικής Επανάστασης και στις διάφορες ειδικές ομάδες ερευνών της. Εν τη απουσία αυστηρών διαδικασιών για τον χειρισμό των υποθέσεων, επικράτησε η αδικία. Σήμερα, η κατάσταση είναι παρόμοια. Η εκστρατεία κατά της διαφθοράς έχει αιχμή του δόρατός της την Κεντρική Επιτροπή για την Επιθεώρηση της Πειθαρχίας του Κομμουνιστικού Κόμματος [9], και ως εκ τούτου, οι αποφάσεις του κόμματος πήραν την θέση εκείνων της δικαστικής εξουσίας.
Οι σημερινοί ηγέτες, επίσης, φαίνεται να έχουν μάθει πολλά από την προώθηση της λατρείας της προσωπικότητας του Μάο. Ο Liu Shaoqi και ο Lin Biao, ένας άλλος υψηλόβαθμος αξιωματούχος κόμματος, διαδραμάτισαν κεντρικό ρόλο στην προώθηση του Μάο ως αλάθητου, μόνο για να γίνουν θύματα των εκκαθαρίσεων του Μάο στα χρόνια που ακολούθησαν. Παρά το γεγονός ότι ο Xi έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια σημαντική λατρεία της προσωπικότητάς του μέχρι στιγμής, οι σημερινοί αξιωματούχοι φαίνεται να αναγνωρίζουν ότι η ανύψωσή του στο σημείο της λαϊκής λατρείας θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τις δικές τους θέσεις. Εξετάστε την φανερή εσωκομματική αψιμαχία μεταξύ του Xi και του μέλους της Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου, Wang Qishan, νωρίτερα φέτος. Αφότου ο Σι επισκέφθηκε γραφεία κρατικών μέσων ενημέρωσης τον Φεβρουάριο και τα κάλεσε να «μιλούν για την βούληση του κόμματος», ο Ren Zhiqiang, ένας κατασκευαστής ακινήτων του Πεκίνου και στενός φίλος του Wang, πήγε στα social media για να υποστηρίξει την αντίθετη θέση: Ότι τα μέσα ενημέρωσης της Κίνας πρέπει να μιλούν για τον λαό, όχι για το κόμμα. Ο λογαριασμός του Ρεν στο Weibo διαγράφηκε αμέσως από τους λογοκριτές, και μερικά μέσα ενημέρωσης, υπό την πιθανή καθοδήγηση του Σι, επιτέθηκαν στον Ren υπονοώντας ότι οι επικρίσεις του υποστηρίζονταν από τον Wang. Αλλά τον Μάρτιο οι επιθέσεις σταμάτησαν -ένα πιθανό σημάδι ότι άλλα μέλη της Μόνιμης Επιτροπής ήταν αντίθετα στην πίεση του Xi εναντίον του Ρεν και του Wang και βλέπουν εδραίωση της εξουσίας του Xi [10] με κάποια επιφυλακτικότητα.
Ένας άνδρας οδηγεί ηλεκτρικό ποδήλατο μπροστά από μια αφίσα της εποχής της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Σαγκάη, τον Απρίλιο του 2016. ALY SONG / REUTERS
Πολλοί ξένοι παρατηρητές παραξενεύονται από τον θαυμασμό που ορισμένοι ηγέτες του κόμματος φαίνεται ότι εξακολουθούν να έχουν για τον Μάο, παρά το γεγονός ότι ορισμένα από τα μέλη της οικογένειάς τους διώχθηκαν από την κυβέρνησή του. Η πηγή αυτής της ευλάβειάς τους βρίσκεται σε έναν πολιτικό υπολογισμό: Ότι η κριτική στον Μάο θα υπονόμευε το πολιτικό σύστημα που έχουν κληρονομήσει από αυτόν. Στον υπολογισμό αυτό, επίσης, οι σημερινοί ηγέτες της Κίνας ακολουθούν το παράδειγμα του Μάο. Αφότου ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ [11] επέκρινε τον αποβιώσαντα Ιωσήφ Στάλιν το 1956, ο Μάο υπερασπίστηκε αποφασιστικά τον Στάλιν, υποστηρίζοντας ότι ήταν ανάμεσα στις «σημαίες και τα μαχαίρια» της «προλεταριακής δικτατορίας» -δηλαδή, ότι ήταν τόσο ένα σύμβολο όσο και ένα όπλο της κομμουνιστικής διακυβέρνησης. Το να επικριθεί ο Στάλιν, πίστευε ο Μάο, θα απαιτούσε την εγκατάλειψη της νομιμότητας που προφανώς προσέφερε η κληρονομιά του. Ομοίως, ο Μάο είναι η «σημαία και το μαχαίρι» του σημερινού κινεζικού καθεστώτος, και οι διάδοχοί του δεν είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν την πολιτική κληρονομιά του. Όσο για το γιατί οι κινεζικές Αρχές δεν επιτρέπουν την λαϊκή κριτική της Πολιτιστικής Επανάστασης, ο λόγος είναι σαφής: Το να επικριθεί αυτό το επεισόδιο της ιστορίας της Κίνας θα είναι σχεδόν ισοδύναμο με το να επικριθεί το ίδιο το κόμμα.
Φυσικά, η τρέχουσα πολιτική κατάσταση της Κίνας δύσκολα αποτελεί μια πλήρη επανάληψη της Πολιτιστικής Επανάστασης. Η προτίμηση του κόμματος για την σταθερότητα σημαίνει ότι το είδος της κοινωνικής αναταραχής και της μαζικής βίας που είδε η Κίνα την δεκαετία του 1960 και του 1970 είναι τώρα έξω από κάθε συζήτηση. Ούτε οι σημερινοί Κινέζοι πολίτες ελέγχονται εύκολα από το κράτος, όπως κατά την διάρκεια της εποχής του Μάο˙ το άνοιγμα της οικονομίας και η εξάπλωση της ψηφιακής τεχνολογίας [12] τους έχουν κάνει πιο ανεξάρτητους από όσο ποτέ πριν. Ό,τι κι αν προκύψει από αυτές τις δύο αντιτιθέμενες τάσεις, είναι σαφές ότι στο πολιτικό επίπεδο των ελίτ, η Κίνα εξακολουθεί να βρίσκεται στην σκιά των γεγονότων μισό αιώνα πριν.
Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2016-05-15/cultural-revolu...
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/1966-10-01/maos-last-revolu...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/1980-03-01/china-enters-1980s
[3] http://www.nytimes.com/2016/02/05/world/asia/china-president-xi-jinping-...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/1967-07-01/maos-china-decli...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2014-06-03/mao-and-forever
[6] https://www.foreignaffairs.com/reviews/capsule-review/1989-06-01/history...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-04-20/xis-corruption-...
[8] http://www.bbc.com/news/world-asia-china-25900272
[9] https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2014/07/03/how-the-com...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2014-10-20/chinas-imperial...
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/1959-10-01/peacefu...
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2015-10-06/chinas-rumor-mill
