ΕΟΚΑ: Ο απελευθερωτικός αγώνας των Κυπρίων
Γράφει ο Αλέξανδρος Καλαφάτης
(Πηγή : http://www.eboulevard.gr)
Ένα πεισματάρικο τέρας στην αγιασμένη του φωλιά. Αυτή ήταν η Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών.
Ο τελευταίος εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων με στόχο την ένωση της Κύπρου με τη μητέρα Ελλάδα έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους ελάχιστους στους οποίους οι Βρετανοί απέτυχαν να νικήσουν σε έναν αποικιακό πόλεμο. Η Ε.Ο.Κ.Α. έκανε γνωστό σε όλο τον κόσμο ότι η μεγαλόνησος είναι πια επαναστατημένη περιοχή που δεν αντέχει άλλο τον αγγλικό ζυγό. Η εθνική αυτοδιάθεση ήταν πια μονόδρομος και αυτό φάνηκε από το ότι γρήγορα ο αγώνας αγκαλιάστηκε από το σύνολο των Κυπρίων.
Διαδηλώσεις μαθητών
Φέτος συμπληρώνονται 61 χρόνια από την κήρυξη του «ιερού» -όπως χαρακτηρίζεται έως σήμερα από τους Κύπριους- αγώνα. Ήταν Πρωταπριλιά του 1955 όταν εκρήξεις βομβών σε κυβερνητικά κτίρια του αποικιοκρατικού καθεστώτος συγκλόνισαν την Κύπρο. Στη Λευκωσία πλήγηκε ο ραδιοσταθμός και το μέγαρο της Αρχιγραμματείας. Στη Λάρνακα πλήγηκε το Διοικητήριο, η διοίκηση της Αστυνομίας και το δικαστικό μέγαρο.
Το ίδιο βράδυ κυκλοφόρησε προκήρυξη με την υπογραφή «ΕΟΚΑ, Ο αρχηγός Διγενής». Με το ιστορικό αυτό κείμενο γινόταν γνωστό ότι άρχιζε ο αγώνας για την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού:
«Με την βοήθειαν τού Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου τού Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα διά την αποτίναξιν τού Αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο το οποίον μάς κατέλιπαν οι πρόγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην: “Ή τάν ή επί τάς”».
Οι αγωνιστές δεν παρέλειψαν να κάνουν αναφορά στους Μαραθωνομάχους, στους Σαλαμινομάχους, στους τριακόσιους του Λεωνίδα, στους αγωνιστές του ’21 και του αλβανικού έπους. Η πρώτη προσέγγιση του κόσμου απέναντι στην προκήρυξη ήταν επιφυλακτική, καθώς το σενάριο της προβοκάτσιας με ηθικούς αυτουργούς τους Άγγλους ήταν την εποχή εκείνη το πρώτο που ερχόταν στο μυαλό των Κυπρίων.
Ο ξεσηκωμός, ωστόσο, είχε ήδη ξεκινήσει. Ο Γεώργιος Γρίβας έχει γράψει χαρακτηριστικά ότι «η ενέργειά μας αυτή αιφνιδίασε τους πάντας: Τας αρχάς της Κύπρου, τους Κυπρίους, τους εν Ελλάδι. Δεν έλειψαν εν τούτοις και αι αντιδράσεις... Η πρώτη εντύπωσις μεταξύ του Ελληνικού πληθυσμού της νήσου υπήρξεν αρίστη. Ο λαός βλέπει πλέον τον Εθνικόν αγώνα του να λαμβάνη έμπρακτον εκδήλωσιν, αντί της ακολουθούμενης μέχρι της ημέρας εκείνης τακτικής του χαρτοπολέμου».
Η ταραχή στις τάξεις των Άγγλων αποτυπώνεται σε απόρρητη έκθεση της Αγγλικής Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, η οποία δρούσε στην Κύπρο: «Η έκρηξις της τρομοκρατίας εις τόσον μεγάλην κλίμακα υπήρξε δι’ ημάς ο μεγαλύτερος αιφνιδιασμός».
Αντάρτες της ΕΟΚΑ παρελαύνουν μετά την απονομή γενικής αμνηστίας σε όλους τους αγωνιστές το 1959
Οι απαρχές
Ο εμπνευστής της ιδέας της ένοπλης δράσης ήταν ο Γεώργιος Γρίβας, ο οποίος τη δεκαετία του 1940 είχε ήδη στο μυαλό του ποια θα πρέπει να είναι τα επόμενα βήματα.
Αρχικά παρουσίασε τις απόψεις του στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο Γ’ και το 1952 πραγματοποίησε σειρά συναντήσεων, στις οποίες συμμετείχαν -εκτός του Αρχιεπισκόπου- ο κυπριακής καταγωγής δημοσιογράφος Αχιλλέας Κύρου, οι δικηγόροι Σάββας και Σωκράτης Λοϊζίδης, καθώς και Ελλαδίτες και Ελληνοκύπριοι πνευματικοί άνθρωποι και στρατιωτικοί.
Ο Μακάριος Γ’ είχε αρχικά δισταγμούς. Κατόπιν, όμως, δεν άργησε να συναινέσει με τον όρο ότι οι επιθέσεις θα γίνονταν κατά των βρετανικών εγκαταστάσεων χωρίς ανθρώπινα θύματα.
Ο Γρίβας, έχοντας προετοιμάσει το έδαφος με παλιότερες επισκέψεις του στο νησί, αφού μετακινήθηκε αρχικά στη Ρόδο, έφτασε και στην Κύπρο. Η σύλληψη από τους Βρετανούς του ελληνικού καϊκιού «Άγιος Γεώργιος» που μετέφερε πολεμοφόδια για τον αγώνα στο νησί τον Ιανουάριο του 1955 δεν εμπόδισε τελικά τη σύσταση της οργάνωσης.
Η στάση της κυβέρνησης Παπάγου απέναντι στην ΕΟΚΑ θεωρούνταν από τους Άγγλους και τους Τούρκους φιλική και υποστηρικτική, παρότι ο Αλέξανδρος Παπάγος, ενήμερος για τις προθέσεις του Γρίβα, προσπάθησε αρχικά να τον αποθαρρύνει. Μάλιστα φαίνεται να είχε διατάξει τη σύλληψή του όσο ήταν στη Ρόδο αλλά επειδή η διαταγή έφτασε καθυστερημένα ο Γρίβας είχε ήδη φύγει για την Κύπρο.
Μετά την απόρριψη της ελληνικής προσφυγής στον ΟΗΕ ο Παπάγος αποδέχθηκε το ενδεχόμενο της ένοπλης δράσης. Αυτό που είναι σίγουρο όμως –σύμφωνα με τις ιστορικές αναφορές της εποχής– είναι ότι «Ελλαδίτες ιθύνοντες, ακόμα και άνθρωποι γύρω από τον Παπάγο, βοηθούσαν στο πρώτο αυτό στάδιο την ΕΟΚΑ».
Συλλήψεις πολιτών από τον στρατό
Οι Βρετανοί βλέποντας τη «γέννηση» της ΕΟΚΑ αποφάσισαν να απαντήσουν με αίμα. Χαρακτήρισαν την οργάνωση ως τρομοκρατική και φάνηκαν αποφασισμένοι να τη συνθλίψουν. Έφτασαν στο σημείο να ισχυρίζονται ότι ο Μακάριος ήταν ο πραγματικός ηγέτης της, κάτι που δεν προέκυπτε από κανένα στοιχείο ως αληθές. Έτσι, άρχισαν να συνεργάζονται με τους Τούρκους. Η αποικιακή διοίκηση συγκρότησε νέα σώματα επικουρικής αστυνομίας από Τουρκοκύπριους, οι οποίοι πρωταγωνιστούσαν στις κατασταλτικές επιχειρήσεις.
Ο αριθμός των βρετανικών δυνάμεων που αντιμετώπιζαν την ΕΟΚΑ κυμαινόταν από 12.000 άνδρες το φθινόπωρο του 1955 έως πάνω από 34.000 ένα χρόνο αργότερα.
Οι πρώτοι που εκτελέστηκαν και πέρασαν στην ιστορία ήταν οι Μιχαλάκης Καραολής και Ανδρέας Δημητρίου. Απαγχονίστηκαν στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας και τάφηκαν σε χώρο εντός των φυλακών, όπου σήμερα βρίσκεται μνημείο με την ονομασία «Φυλακισμένα Μνήματα». Στον ίδιο χώρο τάφηκαν και άλλοι αγωνιστές, ώστε οι κηδείες τους να μη γίνουν αφορμή για λαϊκή εξέγερση. Στα «Φυλακισμένα Μνήματα» είναι θαμμένοι συνολικά 13 αγωνιστές.
Στις 9 Αυγούστου 1956 απαγχονίστηκαν οι Ανδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ και Ιάκωβος Πατάτσος, για να ακολουθήσουν στις 21 Σεπτεμβρίου οι Μιχαήλ Κουτσόφτας, Ανδρέας Παναγίδης και Στέλιος Μαυρομάτης.
Η μεγάλη μορφή του αγώνα, ο Γρηγόρης Αυξεντίου, τάφηκε και αυτός στα «Φυλακισμένα Μνήματα». Έπεσε ηρωικά σε μάχη που έδωσε μόνος του με εκατοντάδες Βρετανούς στις 3 Μαρτίου 1957 σε κρησφύγετο στο Μοναστήρι της Παναγίας του Μαχαιρά. Οι Βρετανοί για να τον εξοντώσουν αναγκάστηκαν να ρίξουν βενζίνη με ελικόπτερα στο κρησφύγετό του, αφού ο ίδιος είχε αρνηθεί να παραδοθεί.
Η αντεπίθεση των Τουρκοκυπρίων
Η απάντηση των Τουρκοκυπρίων στην Ε.Ο.Κ.Α. ήταν η σύσταση της παράνομης ένοπλης οργάνωσης με την ονομασία «Βολκάν» που είχε μοναδικό στόχο την εξόντωση των Ελληνοκυπρίων.
Αξιωματικοί του τουρκικού στρατού την οργάνωσαν και την καθοδήγησαν. Η σχέση της με τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις ήταν άμεση, σε αντίθεση με την ΕΟΚΑ, η οποία οργανώθηκε από απόστρατο αξιωματικό του ελληνικού στρατού και δεν αποτέλεσε ποτέ όργανο των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Δεν είναι τυχαίο ότι η «Βολκάν» έπαιρνε πολεμικό υλικό από τον τουρκικό στρατό αποκτώντας μεγάλη δύναμη πυρός.
Τη διάρθρωση της «Βολκάν» μελέτησε το 1956 ο Σερτζ Φλίγκαρς, απεσταλμένος στην Κύπρο από τη Διεθνή Υπηρεσία Ειδήσεων της Αμερικής. Ο Φλίγκαρς έγραψε ότι «τα μέλη της ήταν περίπου 100, καλά οπλισμένοι και γυμνασμένοι άνδρες, και ότι στελέχη της ήταν Τουρκοκύπριοι κυβερνητικοί υπάλληλοι και πρόσωπα της Αστυνομίας. Το ότι η θέση των ανθρώπων αυτών τους επιτρέπει να έχουν από πρώτο χέρι πληροφορίες για τις δυνάμεις ασφαλείας και την ΕΟΚΑ, αυτό τους δίνει καταπληκτικά αποτελέσματα».
