Οι γυναίκες της Σαουδικής Αραβίας βρίσκουν τον δρόμο τους
Τα ανθρώπινα δικαιώματα πέρα από την απαγόρευση της οδήγησης
Nina Easton
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
«Άλλαζα πάνες στον αδελφό μου όταν ήταν μωρό, και τώρα; Είμαι μια 42χρονη μητέρα, και τον χρειάζομαι να υπογράφει όταν ταξιδεύω στο εξωτερικό;» Η διαζευγμένη φίλη μου από την Σαουδική Αραβία και εγώ, πίναμε τσάι στο Al Faisaliah Hotel στο Ριάντ, και δεν μπορούσε να κρύψει την αποστροφή της.
Έχοντας μια εντυπωσιακή βασιλική ομορφιά, εργάζεται σε μια υψηλής ισχύος διεθνή θέση και διαθέτει περιορισμένη υπομονή για την ασφυκτική «προστασία» τής κουλτούρας της προς τις γυναίκες.
Ωστόσο, ακόμη και αυτή η γνωστική σκεπτικίστρια θα μπορούσε να δει τα σημάδια τής προόδου για τις γυναίκες τού βασιλείου. «Αλλάζει», τόνισε. «Είμαστε σε μια διορθωτική φάση». Σε ένα πρόσφατο ταξίδι στο Ριάντ και στην Τζέντα, αυτή είναι η άποψη που άκουσα ξανά και ξανά από Σαουδάραβες και δυτικούς. «Η χώρα βρίσκεται σε μια τροχιά εκσυγχρονισμού, αν και όχι πάρα πολύ γρήγορη», μου είπε ο πρόσφατα αποχωρήσας Πρεσβευτής των ΗΠΑ, Τζέιμς Σμιθ. Μαζί με τη σύζυγό του, Τζάνετ, μια πρώην καθηγήτρια στην Εθνική Σχολή Πολέμου, ο Σμιθ ξόδεψε σχεδόν πέντε χρόνια ασχολούμενος με τον πολιτισμό τού βασιλείου. «Υπάρχει μια ανισορροπία πολιτικά που έστω και λίγο ευνοεί τους εκσυγχρονιστές», και συνέχισε, «μια αναδυόμενη κρίσιμη μάζα θυγατέρων - στις πανεπιστημιουπόλεις και σε θέσεις εργασίας – οι οποίες θα κάνουν την διαφορά».
Δεν είναι πιθανό να ακούσετε την άποψη αυτή στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στην Ευρώπη. Η Σαουδική Αραβία παραμένει η μόνη χώρα στην γη που απαγορεύει στις γυναίκες να οδηγούν, μια δραστηριότητα που ειδικά για τους δυτικούς ταυτίζεται με τις βαθιά ριζωμένες έννοιες της ελευθερίας, της κινητικότητας και της ανεξαρτησίας. Είναι κρίμα που η γυναίκα δεν μπορεί να οδηγήσει ως το εμπορικό κέντρο, στο γραφείο του γιατρού, ακόμη και στη δική της δουλειά - αλλά πρέπει, αντίθετα, να φορά την μπούρκα στο πίσω κάθισμα. Ακριβώς το γεγονός ότι οι γυναίκες που οδηγούν στους δρόμους τής χώρας θεωρούνται διαδηλώτριες κάνει την Σαουδική Αραβία να φαίνεται ότι έχει κολλήσει σε ένα μακρινό αιώνα.
Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι πιο περίπλοκη από ό, τι πιστεύουν οι περισσότεροι δυτικοί. Οι γυναίκες τής Σαουδικής Αραβίας έχουν σημειώσει εντυπωσιακή πρόοδο μόλις στα τελευταία πέντε χρόνια. Περισσότερες γυναίκες από ποτέ αποφοιτούν από το κολέγιο, ακολουθούν σταδιοδρομία και μιλούν ελεύθερα, ειδικά στις κοινωνικές πλατφόρμες των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Πέρυσι, ο βασιλιάς Αμπντάλα διόρισε 30 γυναίκες στο Συμβούλιο Shura, ένα 130μελές συμβουλευτικό όργανο που προτείνει νόμους στον μονάρχη. Στα νέα μέλη περιλαμβάνονται ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αξιωματούχοι τής δημόσιας υγείας καθώς και δύο πριγκίπισσες. Και, όπως λέει ο Σμιθ, δεν φείδονται λόγων. Απέναντι στους Σαουδάραβες κληρικούς που τις έχουν καταγγείλει ως πόρνες, αυτές οι νομοθέτες εργάζονται για να αλλάξουν τις πολιτικές στο βασίλειο για την υγειονομική περίθαλψη, τους γάμους ανηλίκων, την ανδρική κηδεμονία, και - ναι – την οδήγηση. Ο βασιλιάς έχει ήδη υπογράψει έναν νέο νόμο, ο οποίος συντάχθηκε από τρία από τα νέα μέλη τής Σούρα, που επιτρέπει στις γυναίκες να υποβάλουν αίτηση για δάνεια ακινήτων, ανεξάρτητα από την οικογενειακή τους κατάσταση. Και το επόμενο έτος, οι γυναίκες θα έχουν το δικαίωμα να συμμετάσχουν στις τοπικές εκλογές, τέσσερα χρόνια αφότου ο βασιλιάς τούς έδωσε το δικαίωμα να ψηφίσουν σε αυτές.
Οι γυναίκες παίζουν επίσης ένα νέο ρόλο στα δικαστήρια της χώρας. Τον περασμένο Οκτώβριο, τέσσερις γυναίκες στην Σαουδική Αραβία έγιναν [1] οι πρώτες με άδεια θηλυκοί δικηγόροι τής χώρας. Στο παρελθόν, οι γυναίκες με πτυχία νομικής μπορούσαν να εργαστούν ως σύμβουλοι, αλλά τους απαγορευόταν η εμφάνιση στο δικαστήριο ή το να λειτουργούν δικά τους δικηγορικά γραφεία. Τώρα, μπορούν να κάνουν και τα δύο, κάτι που θα βοηθήσει όχι μόνο τις φιλόδοξες νέες δικηγόρους αλλά και τους πελάτες τους. Σε ένα ανδροκρατούμενο σύστημα το οποίο θεωρείται ευρέως εχθρικό προς τις γυναίκες, ιδίως στον τομέα τού οικογενειακού δικαίου, οι νεοεισερχόμενοι θα είναι σε θέση «να λάβουν υπόψη τους και να δημοσιοποιούν αντιφάσεις κατά την εφαρμογή του νόμου», λέει ο Σμιθ, ο οποίος προσθέτει ότι αν και η αλλαγή είναι «πρωτοποριακή», θα χρειαστεί χρόνος για να φανούν τα αποτελέσματα.
Δεν είναι μόνο οι ελίτ γυναίκες επαγγελματίες οι οποίες βλέπουν τους ρόλους τους να αλλάζουν, είτε. Στην πραγματικότητα, η εν εξελίξει διαδικασία τής «Σαουδικοποίησης» - μια κυβερνητική πολιτική που αποσκοπεί στην αντικατάσταση σε μεγάλο βαθμό τού ξένου εργατικού δυναμικού τής χώρας με Σαουδάραβες – παραπλεύρως αναμορφώνει το τοπίο για όλες τις γυναίκες που θέλουν να εργαστούν, καθώς και για τους συζύγους που εκτιμούν το επιπλέον οικογενειακό εισόδημα. Η φίλη μου στο απογευματινό τσάι, κατ’ αρχήν μού επισήμανε τον Adel bin Muhammad Fakeih, τον υπουργό Εργασίας τής Σαουδικής Αραβίας, τον αφανή ήρωα στο να επιτραπεί στις γυναίκες να προσμετρηθούν στην ποσόστωση Σαουδαράβων εργαζομένων μιας εταιρείας. Σύμφωνα με το Υπουργείο Εργασίας, 454.000 γυναίκες τής Σαουδικής Αραβίας εργάζονται σήμερα, σε σύγκριση με 50.000 το 2009. Το Υπουργείο ανακοίνωσε πρόσφατα [2] ότι, σε τρία χρόνια, τα καταστήματα με είδη ένδυσης και αξεσουάρ μόνο για γυναίκες θα πρέπει να προσλαμβάνουν μόνο γυναίκες εργαζόμενες.
Και θα υπάρχει αφθονία εκπαιδευμένων εργαζομένων για να καταλάβουν αυτές αλλά και πιο εξειδικευμένες θέσεις εργασίας. Οι γυναίκες σήμερα αποτελούν την πλειοψηφία των Σαουδαράβων αποφοίτων κολεγίου και των κατόχων μεταπτυχιακών. Όταν ο βασιλιάς Αμπντάλα ανακοίνωσε πρόσφατα ότι σχεδιάζει να στείλει 100.000 νέους Σαουδάραβες σε πανεπιστήμια στο εξωτερικό με κρατικές υποτροφίες [3], διέθεσε περίπου το ένα τρίτο από αυτές τις υποτροφίες για γυναίκες. Ακόμη και οι συντηρητικοί πατέρες μπορούν να στηρίξουν τις φιλοδοξίες των θυγατέρων τους για σταδιοδρομία. «Οι Σαουδάραβες είναι τόσο περήφανοι για τις κόρες τους όσο και για τους γιους τους», λέει ο Σμιθ. «Δεν νομίζω ότι [η μοναρχία] σκέφθηκε τις ακούσιες συνέπειες αυτής της πίστης στην εκπαίδευση».
Υπήρξε επίσης μια πολιτιστική αλλαγή. Ο Σμιθ παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς την μοναρχία κατά την διάρκεια της θητείας του. Το 2010, έμεινε έκπληκτος όταν είδε σε μια εφημερίδα μια φωτογραφία τού βασιλιά να βραβεύει μια ερευνήτρια για τον καρκίνο η οποία δεν είχε τίποτα που να καλύπτει το πρόσωπό της. Η γυναίκα τού Σμιθ, η Τζάνετ, θα φωτογραφιζόταν για τον Τύπο μαζί με γυναίκες γιατρούς που έλαβαν παρόμοιες διακρίσεις. Σε μια κοινωνία στην οποία οι εικόνες των γυναικών σχεδόν ποτέ δεν έχουν εμφανιστεί σε εφημερίδες, αυτή η νέα εξέλιξη υποδηλώνει μια σημαντική αλλαγή. «Ως το 2005 ή το 2006, ποτέ δεν είχα δει καν ονόματα γυναικών στις εφημερίδες», εξηγεί ο Σμιθ.
Την ίδια στιγμή, οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν ένα νέο όχημα στις γυναίκες για να ωθήσουν την χώρα προς τα εμπρός. Το Κοινωνικό Ιατρείο, ένας σαουδαραβικός ιστότοπος παροχής συμβουλών, λέει ότι το βασίλειο έχει [4] το μεγαλύτερο ποσοστό χρηστών τού διαδικτύου που χρησιμοποιούν ενεργά το Twitter, με περίπου το ένα τρίτο τού πληθυσμού συνδεδεμένο ενεργά στο Twitter κάθε μήνα. Το 2013 μόνο, ο αριθμός των Σαουδαράβων που χρησιμοποίησαν το Facebook σε μια φορητή συσκευή αυξήθηκε κατά 150%. Παρ’ όλο που οι συντηρητικοί κληρικοί έχουν ακόμα τους περισσότερους διαδικτυακούς ακολούθους, φοιτήτριες του πανεπιστημίου μου είπαν ότι οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης έχουν παράσχει ένα φόρουμ για να νομιμοποιήσουν προοδευτικές απόψεις που στο παρελθόν δεν εκφράζονταν πουθενά. Από την πλευρά της, η πρεσβεία των ΗΠΑ ανακάλυψε την δύναμη των κοινωνικών δικτύων κατά την διάρκεια της πλημμύρας στην Τζέντα το 2009, όταν λειτούργησαν ως διέξοδος για θυμωμένες καταγγελίες πολιτών. Αμερικανοί αξιωματούχοι διαπίστωσαν ότι το Facebook και το Twitter ήταν πολύ πιο αξιόπιστοι δείκτες για το τι πραγματικά συμβαίνει από όσο τα έντυπα μέσα ή τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. «Εντοπίσαμε τους 30 πιο διαδεδομένους λογαριασμούς στο Twitter για αρχή και βρήκαμε μια εντελώς διαφορετική συζήτηση», θυμάται ο Σμιθ.
Αλλά, σε αντίθεση με άλλες χώρες, τα social media στην Σαουδική Αραβία ενεργούν περισσότερο ώς ένα χωνί για διαφωνίες παρά ως εργαλείο οργάνωσης για διαδηλώσεις. Το 2012, για παράδειγμα, η μοναρχία απέκλεισε άνδρες από το να πωλούν εσώρουχα μετά από μια εκστρατεία στο Facebook που ονομάζεται «Φτάνει πια με την αμηχανία», που επεσήμανε τον παραλογισμό οι γυναίκες τής Σαουδικής Αραβίας να χρειάζεται να αγοράσουν τα εσώρουχά τους από άνδρες πωλητές. Πέρυσι, η οργή στο Twitter για μια είδηση [5] σχετικά με έναν 90χρονο που παντρεύτηκε ένα 15χρονο κορίτσι με αντάλλαγμα προίκα 17.500 δολαρίων επέστησε την προσοχή στους αδύναμους νόμους τού βασιλείου για τους γάμους με ανηλίκους.
Για μια κοινωνία νευρική σχετικά με τις διαδηλώσεις στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης, λοιπόν, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν μια συγκριτικά ασφαλή διέξοδο για τις διαμαρτυρίες. Ακόμη και όταν πρόκειται για την απαγόρευση της οδήγησης αυτοκινήτου από τις γυναίκες τής Σαουδικής Αραβίας, οι οργανωμένες διαμαρτυρίες έχουν μέχρι στιγμής υπάρξει κατώτερες των προσδοκιών. Αρκετές γυναίκες τής Σαουδικής Αραβίας μου είπαν ότι είχαν αποφασίσει να μην συμμετάσχουν, διότι η μοναρχία είχε επισημάνει σαφώς ότι οι διαμαρτυρίες απλώς θα πάνε πίσω τα αιτήματά τους αφού θα προκαλέσουν αντιδράσεις από την θρησκευτική δεξιά. Πηγαίνοντας από το Ριάντ προς την πιο φιλελεύθερη Τζέντα, εξεπλάγην από το πόσο ακόμη και κάποιοι από τις πιο προοδευτικές γυναίκες και άνδρες καταδίκαζαν τις διαδηλώσεις ως μέσο για την επίτευξη αλλαγής. Όπως μου είπε ο πρίγκιπας Alwaleed bin Talal, «οι Σαουδάραβες θέλουν [μια] ήσυχη, πρόθυμη εξέλιξη, όχι [μια] άσχημη επανάσταση».
Αν και διαπίστωσα μόνο χλιαρή προσωπική υποστήριξη για τις 60 γυναίκες που συμμετείχαν σε μια πρόσφατη διαδηλωση για την οδήγηση λίγο πριν προσγειωθώ στο Ριάντ, ένα βίντεο στο YouTube τραβηγμένο από ένα ζευγάρι Σαουδαράβων ανδρών κωμικών πέρυσι απέδειξε ότι οι γυναίκες πιέζουν για τους στόχους τους πολύ πιο επιθετικά στο ίντερνετ. Το βίντεο, το οποίο χλεύαζε τους συντηρητικούς κληρικούς που ανησυχούν ότι οι γυναίκες πίσω από το τιμόνι θα βλάψουν τις ωοθήκες τους, προσέλκυσε επτά εκατομμύρια επισκέψεις τις πρώτες 24 ώρες. Με ήχο από το τραγούδι τού Bob Marley «No Woman No Cry» (οι κωμικοί αντικατέστησαν το «cry» με το «drive»), το βίντεο προσέφερε στους μεταρρυθμιστές μια λιγότερο επικίνδυνη μορφή διαμαρτυρίας – το χιούμορ. Εν τω μεταξύ, οι ακτιβιστές υπέρ τής οδήγησης ακονίζουν τα επιχειρήματά τους ως ένα οικογενειακό ζήτημα, και όχι ως ζήτημα των δικαιωμάτων των γυναικών. Η απασχόληση ενός οδηγού - συχνά ενός ξένου, άσχετου άνδρα - μπορεί να καταναλώσει έως και το ένα τέταρτο του μισθού μιας οικογένειας της μεσαίας τάξης.
Η πολιτική τής οδήγησης, ωστόσο, παραμένει βαθιά μπλεγμένη με τα ζητήματα του κύρους και του πολιτισμού. Οι περισσότερες γυναίκες ελίτ, που έχουν δυσανάλογη επιρροή στην κοινή γνώμη, μάλλον θα κρατήσουν τους οδηγούς τους αντί να μπουν στην ταλαιπωρία να ασχολούνται με την κυκλοφορία στους δρόμους και το παρκάρισμα. Επιπλέον, η οδήγηση στη Σαουδική Αραβία μπορεί να είναι εντελώς επικίνδυνη [6]. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η χώρα έχει ένα από τα παγκοσμίως υψηλότερα ποσοστά θανάτων που σχετίζονται με οχήματα με κινητήρα. Απλά δείτε το σαουδαραβικό «πατινάζ στους δρόμους» [7] στο YouTube ή το βίντεο «Drifting in Saoudi Arabia» [8], το οποίο δείχνει νέους άνδρες οδηγούς να πυροβολούν με τυφέκια στους δρόμους και να πηγαίνουν με το πλάι στους αυτοκινητόδρομους, και μπορείτε να πάρετε μια ιδέα για το τι κρύβεται πίσω από τους φόβους που έχουν ορισμένοι Σαουδάραβες σχετικά με το να αφήσουν τις μητέρες και τις συζύγους τους μόνες τους στους δρόμους. Αυτό μπορεί να φαίνεται σαν ακόμα μια σαθρή δικαιολογία για έναν ντεμοντέ πατερναλισμό, αλλά είναι μια πραγματικότητα που υπάρχει στην σκέψη τού βασιλιά, ο οποίος έχει δηλώσει ιδιωτικά την υποστήριξή του για να υπάρξουν γυναίκες οδηγοί, αλλά επίσης έχει συστήσει υπομονή.
Ο Σμιθ αρέσκεται να λέει ότι ο βασιλιάς φτιάχνει διατάγματα μόνο όταν μπορεί να υπολογίζει στην συμφωνία των δύο τρίτων τού πληθυσμού. Και με περισσότερες γυναίκες να πηγαίνουν στο κολέγιο και στη συνέχεια στο εργατικό δυναμικό, η κοινή γνώμη κλίνει προς τους εκσυγχρονιστές. Αλλά, αν δυτικοί περιμένουν να δουν διαδηλώσεις για αφηρημένες έννοιες περί των δικαιωμάτων των γυναικών οποτεδήποτε σύντομα, είναι πιθανό να απογοητευθούν. Μέχρι στιγμής, οι γυναίκες στην Σαουδική Αραβία έχουν επωφεληθεί από πιο πεζούς στόχους - την επιθυμία των Σαουδαράβων να κατέχουν περισσότερες θέσεις εργασίας τής χώρας, για παράδειγμα, και τις υλιστικές επιθυμίες μιας πεινασμένης για κατανάλωση μεσαίας τάξης η οποία, όπως και οι Αμερικανοί στην δεκαετία τού 1950 και του 1960, δίνει αξία στο εισόδημα των γυναικών. Εν τω μεταξύ, λέει ο Σμιθ, είναι το ιδιοτελές συμφέρον τής μοναρχίας στην διεθνή σκηνή που θέλει τις γυναίκες της να σημειώσουν περαιτέρω πρόοδο. «Ο ρόλος των γυναικών θα είναι ένα καίριο στρατηγικό ζήτημα για την επόμενη γενιά. Δεν μπορείς να γίνεις μια μεγάλη χώρα αν η μισή από την πνευματική σου ικανότητα είναι στο περιθώριο».
* Η NINA EASTON είναι αρθρογράφος τού Fortune στην Ουάσινγκτον και συν-πρόεδρος της Συνόδου των Πιο Ισχυρών Γυναικών τού Fortune. Μπορείτε να την ακολουθείτε στο Twitter @NinaEaston.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140711/nina-easton/saudi-women-fi...
Σύνδεσμοι:
[1] http://www.arabnews.com/news/466987
[2] http://www.saudigazette.com.sa/index.cfm?method=home.regcon&contentid=20...
[3] http://www.arabnews.com/news/478211
[4] http://www.thesocialclinic.com/saudi-arabia-ranks-first-on-twitter-world...
[5] http://www.nydailynews.com/news/world/saudi-man-90-sue-runaway-bride-15-...
[6] http://www.washingtonpost.com/blogs/worldviews/wp/2013/06/07/a-map-of-th...
[7] http://www.youtube.com/watch?v=thkJ5Uhggfw
[8] http://www.youtube.com/watch?v=dGt0RnZcO88
