Το πρώτο πολιτικό στίγμα των Κούρδων της Συρίας
Στο αδιέξοδο της Γενεύης - 2 οι Κούρδοι τής Συρίας απαντούν με το δικό τους σχέδιο Συντάγματος
Γαβριήλ Χαρίτος
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Θα ήταν παρακινδυνευμένο να πιστέψει κανείς ότι η «Γενεύη-2» θα κατάφερνε να επιλύσει το συριακό πρόβλημα μονομιάς.
Ήταν αναμενόμενο το αδιέξοδο στο οποίο κατέληξαν οι συνομιλίες ανάμεσα στους εκπροσώπους τού καθεστώτος Άσαντ και των αραβικών ένοπλων ομάδων της αντιπολίτευσης, δεδομένης της ρευστότητας που επικρατεί στο πεδίο των μαχών. Καμία από τις αντιμαχόμενες πλευρές δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει το «πάνω χέρι» στο εσωτερικό τής Συρίας, και ως εκ τούτου, καμία δεν έχει σκοπό να επιδείξει διαλλακτικότητα. Αποτελεί, άλλωστε, δίδαγμα της πείρας ότι ειρηνευτικές συνομιλίες τύπου «Γενεύη-2» ουσιαστικά επικυρώνουν με πολιτικό τρόπο τα στρατιωτικά τετελεσμένα γεγονότα. Με άλλα λόγια, εάν ο συριακός εμφύλιος δεν κριθεί στα πεδία των μαχών, καμία διεθνής ειρηνευτική διάσκεψη δεν προβλέπεται να επιφέρει αφ' εαυτής κανένα αποτέλεσμα ουσίας.
Ανεξαρτήτως, όμως, των απογοητευτικών αποτελεσμάτων των ειρηνευτικών συνομιλιών, αξίζει να επισημανθεί ότι η σημαντικότερη πολιτική εξέλιξη που σημειώθηκε επ' ευκαιρία της «Γενεύης-2» δεν προέρχεται ούτε από το καθεστώς Άσαντ ούτε και από την αραβική αντιπολίτευση.
Μακριά από τα φώτα τής δημοσιότητας και παρά το ότι δεν κατάφεραν να προσκληθούν ως ισότιμοι συνομιλητές και με ξεχωριστό εκπρόσωπο στην Γενεύη, οι Κούρδοι τής Συρίας κατάφεραν να δώσουν το δικό τους πολιτικό στίγμα, δίνοντας το παρών σε αυτήν την τόσο ενδιαφέρουσα χρονική συγκυρία για το μέλλον της χώρας.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ PYD
Το Κόμμα Δημοκρατικής Ενότητας PYD (Partiya Yekîtiya Demokrat) υπό την ηγεσία τού Salih Muslim και της Asiya Abdullah, επέδειξε αξιοσημείωτη πολιτική κινητικότητα στα τέλη τού 2013, όταν πλέον είχε οριστικοποιηθεί η διεξαγωγή των συνομιλιών στη Γενεύη για τον Ιανουάριο του 2014. Έχοντας υπό τον έλεγχό του ήδη έναν σημαντικό αριθμό αστικών κέντρων με εξαιρετικά υψηλό ποσοστό συμπαγούς κουρδικού πληθυσμού, από τα περίχωρα της πόλης Afrin βορείως του Χαλεπίου, κατά μήκος της τουρκοσυριακής μεθορίου έως και την πόλη Qamishli στα βορειοανατολικά τής χώρας, ελέγχοντας τα σύνορα με το Κουρδικό Βόρειο Ιράκ, το PYD έσπευσε στις τελευταίες μέρες τού 2013 να δημοσιοποιήσει το πρώτο του κείμενο-διακήρυξη, ονοματίζοντάς το ως «τελικό σχέδιο του Κουρδικού Συντάγματος» [1]. Με την κίνηση αυτή οι Κούρδοι τής Συρίας ουσιαστικά απευθύνονταν προς τις ΗΠΑ, την Ρωσία και τα Ηνωμένα Έθνη που προετοίμαζαν την «Γενεύη-2», θέλοντας να καταστήσουν σαφές ότι ο Κουρδικός παράγοντας είναι έτοιμος να πρωτοστατήσει στον σχηματισμό μιας νέας Συρίας, στο πλαίσιο της οποίας ο κουρδικός παράγοντας θα αποκτήσει διακριτή πολιτική και εδαφική οντότητα.
Οι Κούρδοι τής Συρίας υπό την πολιτική ομπρέλα τού PYD, έχουν ήδη δημιουργήσει –αθόρυβα και με σταθερά βήματα- δικό τους στρατό, δική τους αστυνομία και υποτυπώδη διοικητικό μηχανισμό. Παρατηρώντας εκ των υστέρων τις κουρδικές κινήσεις, από την απαρχή τού συριακού εμφυλίου έως σήμερα, η θέση των Κούρδων τής χώρας θυμίζει σε πολλά την ήδη επικρατούσα πολιτική κατάσταση στο Βόρειο Ιράκ: ένα κουρδικό «κράτος εν κράτει» στο πλαίσιο ενός ομοσπονδιακά κατακερματισμένου Ιράκ με μια εν πολλοίς ανίσχυρη κεντρική κυβέρνηση με έδρα την Βαγδάτη. Από την άλλη όμως, ως προς τα όρια της «κουρδικής επικράτειας» εντός τού Συριακού εδάφους και την εν γένει βιωσιμότητα της διοικητικής και στρατιωτικής τους παρουσίας, τίποτα ακόμα δεν έχει κριθεί οριστικά.
Ισραηλινός αναλυτής που μετέβη πρόσφατα στη Βορειοανατολική Συρία του PYD, διαπίστωσε ότι, αν και επισήμως οι Κούρδοι φέρονται να ελέγχουν μια σημαντική λωρίδα γης που εκτείνεται στα βόρεια και δυτικά τής χώρας, τα όρια της κυριαρχίας τους αλλάζουν κυριολεκτικά μέρα με τη μέρα. Μπορεί η δίοδος μεταξύ του Κουρδικού Ιράκ και των βορειοανατολικών συριακών συνόρων να είναι ανοικτή αφ' ενός, αφ' ετέρου, όμως, οι δυνάμεις τού Άσαντ είναι αυτές που ελέγχουν την δίοδο από και προς την πόλη Qamishli, την κωμόπολη της Βορειοανατολικής Συρίας η οποία –σύμφωνα με το «Κουρδικό Σύνταγμα» του PYD- φέρεται ότι θα αποτελέσει την μελλοντική πρωτεύουσα της Κουρδικής αυτόνομης περιοχής.
Η επιλογή τού Qamishli ως «πρωτεύουσας» της κουρδικής αυτόνομης περιοχής σε συνάρτηση με την ανεκτικότητα που επιδεικνύει το καθεστώς Άσαντ με το να μην αποκλείει τους οδικούς άξονες που συνδέουν την πόλη με την υπόλοιπη χώρα, αποτελεί μια από τις πολλές ενδείξεις ότι οι σχέσεις τού PYD με το καθεστώς Άσαντ είναι σαφώς ομαλότερες σε σύγκριση με τον σφοδρό ένοπλο αγώνα που μαίνεται ενάντια στις δυνάμεις τής αραβικής αντιπολίτευσης. Από την άλλη, η σχετική ανεκτικότητα που επιδεικνύει το καθεστώς Άσαντ προς τους Κούρδους πρωτίστως σημαίνει ότι ο συριακός στρατός κατά την παρούσα χρονική συγκυρία είναι περισσότερο απασχολημένος με την ισλαμιστική αραβική αντιπολίτευση παρά με τις αυτονομιστικές επιδιώξεις τού PYD και του κουρδικού στοιχείου εν γένει. Αντίστοιχα, όλα δείχνουν ότι ο σημαντικότερος ενδοσυριακός αντίπαλος των Κούρδων είναι οι αραβικές ανταρτικές ομάδες τής αντιπολίτευσης, οι οποίες, όμως, και αυτές είναι περισσότερο απασχολημένες με το καθεστώς Άσαντ.
Δεδομένων των ανωτέρω, οι Κούρδοι της Συρίας φαίνεται πως αυτήν ειδικά την περίοδο έχουν το περιθώριο να αποφεύγουν να βρίσκονται στο επίκεντρο των συγκρούσεων και να σχεδιάζουν την πολιτική τους θέση στην «επόμενη μέρα» τής Συρίας.
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΚΟΥΡΔΩΝ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ
Το σχέδιο του «Κουρδικού Συντάγματος» προβλέπει την διενέργεια βουλευτικών εκλογών έως τον ερχόμενο Απρίλιο, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει η απουσία κάθε φράσης θρησκευτικού περιεχομένου. Η εδαφική περιοχή που ελέγχουν οι Κούρδοι τής Συρίας ονοματίζεται από το σχέδιο του Συντάγματος ως «Δυτικό Κουρδιστάν», διακρίνοντάς το από το «Βόρειο Κουρδιστάν» (Τουρκία), «Νότιο Κουρδιστάν» (Ιράκ), «Ανατολικό Κουρδιστάν» (Ιράν) – εδαφικές περιοχές που όλες μαζί συναποτελούν το «Μεγάλο Κουρδιστάν». Ενώ εκ πρώτης όψεως, αυτή η ορολογία πολιτικής γεωγραφίας θα μπορούσε να εκληφθεί ως μανιφέστο κουρδικού μεγαλοϊδεατισμού –με αποτέλεσμα να δημιουργήσει αντιδράσεις εκ μέρους τής Τουρκίας κατ' αρχήν και του Ιράν στην συνέχεια- η πολιτική ηγεσία των Κούρδων τής Συρίας ευφυώς τονίζει ότι από διοικητικής απόψεως η Κουρδική αυτόνομη οντότητα της Συρίας δεν επιδιώκει την δημιουργία ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους.
Όπως προκύπτει από τις διατάξεις τού σχεδίου τού Κουρδικού Συντάγματος, το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των Κούρδων τής Συρίας δείχνει πως μπορεί να ικανοποιηθεί ακόμα και με ένα καθεστώς αυτονομίας εντός τής Συρίας –και όχι πλήρους ανεξαρτησίας. Η αυτόνομη κουρδική περιοχή θα διοικείται από δική της κυβέρνηση και από δημοκρατικά εκλεγμένο κοινοβούλιο. Θα έχει ιδιαίτερο εθνικό ύμνο και σημαία, η κουρδική θα είναι η πρώτη επίσημη γλώσσα -με δεύτερη την αραβική- και η επίσημη αργία θα είναι το Νεβρόζ, η γιορτή-σύμβολο του κουρδικού απελευθερωτικού αγώνα.
Υιοθετώντας την γραμμή τής αυτονομίας και όχι της πλήρους ανεξαρτησίας, το PYD πιστεύει πως με αυτόν τον τρόπο θα αποφευχθούν περαιτέρω ενδοσυριακές και περιφερειακές διενέξεις. Σε αντίθετη περίπτωση, τόσο οι δυνάμεις τού Άσαντ όσο και πρωτίστως η Τουρκία θα έβρισκαν την ευκαιρία να εκδηλώσουν την αντίθεσή τους στο κουρδικό σχέδιο ανεξαρτησίας, γεγονός που θα απέβαινε μοιραίο από κάθε άποψη για το κουρδικό αίτημα, ειδικά τώρα που η εσωτερική κατάσταση στην χώρα είναι εξαιρετικά ρευστή και η εμπιστοσύνη των διεθνών παραγόντων απαραίτητη. Δεν είναι άλλωστε μυστικό ότι πολιτικοί στόχοι τής αιφνιδιαστικής κίνησης «νομοθετικού» χαρακτήρα εκ μέρους τού PYD ήταν αφ' ενός να προλάβει να εξασφαλίσει μια θέση ανάμεσα στους συμμετέχοντες στην «Γενεύη-2», αφ' ετέρου να εκπροσωπηθεί αυτόνομα και όχι ως μια από τις πολλές ένοπλες ομάδες και πολιτικούς σχηματισμούς τής αραβικής αντιπολίτευσης.
ΤΟ PYD ΣΕ ΣΤΑΣΗ ΑΝΑΜΟΝΗΣ
Παρά τις πολύ προσεκτικά υπολογισμένες πολιτικές κινήσεις τού PYD, η διεθνής κοινότητα δεν φαίνεται να βιάζεται να νομιμοποιήσει τον Κουρδικό παράγοντα της Συρίας και να του προσδώσει θέση συνομιλητή στην «Γενεύη-2». Το PYD δεν προσκλήθηκε στην διάσκεψη της Γενεύης, και ως εκ τούτου δεν είδε απτά αποτελέσματα της βιαστικής πολιτικής του κινητικότητας. Οπωσδήποτε, όμως, η πολιτική του ισχύς αυξήθηκε και η περαιτέρω ισχυροποίηση των δεσμών του με την πολιτική ηγεσία τού Βορείου Ιράκ, του προσέδωσε πολλούς πόντους έναντι των άλλων κουρδικών πολιτικών φορέων.
Συγκεκριμένα, το PYD απέκτησε την ιδιότητα του εν δυνάμει νόμιμου εκπροσώπου των Κούρδων τής Συρίας στο εξωτερικό. Καθόρισε την βάση των πολιτικών του επιδιώξεων, προβάλλοντας σε αδρές γραμμές το δικό του αποδεκτό πλαίσιο επίλυσης της Συριακής κρίσης - μια λύση που λίγο έως πολύ θα βασίζεται στην δημιουργία μιας χαλαρής ομοσπονδίας αυτόνομων περιοχών, όπως περίπου ισχύει σήμερα στο Ιράκ. Έδωσε ενθαρρυντικά δείγματα γραφής με αποδέκτες τούς διεθνείς και περιφερειακούς παίκτες, θέλοντας να πείσει ότι ο κουρδικός παράγοντας της Συρίας υπό την παρούσα ηγεσία του, είναι σε θέση να συμφωνήσει σε μια συνολική λύση τού προβλήματος, απαλείφοντας με ευφυή τρόπο παλαιότερα μαξιμαλιστικά εδαφικά και εθνικιστικά/θρησκευτικά αιτήματα, και που, υπό τις παρούσες συνθήκες, το μόνο που θα κατάφερναν θα ήταν να δημιουργήσουν στην Δύση περαιτέρω φοβικά σύνδρομα. Η ηγεσία τού PYD δείχνει να λαμβάνει σοβαρά υπ' όψιν της την περιφερειακή πραγματικότητα της περιοχής, θέλοντας να καταστήσει σαφές ότι η επαναστατικότητα και ο επί πολλές δεκαετίες καταπιεσμένος εθνικισμός είναι δυνατόν να μετεξελιχθούν εποικοδομητικά και με επίγνωση των χρονικών συγκυριών και των δεδομένων περιφερειακών συσχετισμών.
Θα περάσει σίγουρα αρκετός χρόνος μέχρι να αποκρυσταλλωθούν οι επιδιώξεις τών διαφόρων αντιμαχομένων πλευρών τής Συρίας, των ΗΠΑ και της Ρωσίας, ως επίσης και των σημαντικών παικτών τής περιοχής -της Τουρκίας, του Ιράν και του Ισραήλ- ως προς το πώς κρίνουν τον κουρδικό παράγοντα και ποιόν ρόλο θα επιτρέψουν να του αποδοθεί.
Μέχρι τότε, όμως, και με δεδομένα τα πρόσφατα δείγματα γραφής του, οι Κούρδοι τής Συρίας και ειδικότερα ο επικρατέστερος πολιτικός τους εκπρόσωπος, το PYD υπό τον Salih Muslim, δείχνουν πως έχουν την δυνατότητα να ελίσσονται κατάλληλα, έως ότου οριστικοποιήσουν τον περιφερειακό και διεθνή τους προσανατολισμό.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] Το σχέδιο του Κουρδικού Συντάγματος (αραβικό κείμενο):
http://gulfanalysis.files.wordpress.com/2013/12/projeya_destura_herema_k...
* Ο ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΑΡΙΤΟΣ είναι δικηγόρος, με μεταπτυχιακό στις Διεθνείς, Πολιτικές και Οικονομικές Σχέσεις στη Μεσόγειο από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και υποψήφιος διδάκτωρ του Τμήματος Ευρωπαϊκών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Συνεργάσθηκε ως Visiting Scholar στο ισραηλινό think-tank Moshe Dayan Center for Middle Eastern and African Studies του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
