Λένινγκραντ: 872 μέρες πολέμου, πείνας και ψύχους
Αλεξάντρ Κορολκόφ
(Πηγή : http://rbth.gr)
"Πόλη ήρωας". Είναι το Λένινγκραντ της πολιορκίας, και των μαζικών θανάτων από πείνα και κρύο, που, όμως, και στις πιο δύσκολες στιγμές δεν σταμάτησε η πολιτιστική ζωή. Αλλωστε, η διάσημη Ηρωική Συμφωνία του Ντμίτρι Σοστακόβιτς, ερμηνεύτηκε εν μέσω πολιορκίας.
Πριν από 70 χρόνια, στις 27 Ιανουαρίου, όταν για το τέλος του πολέμου απέμενε ακόμη ενάμιση έτος, τα σοβιετικά στρατεύματα ύστερα από σκληρές μάχες κατόρθωσαν να μετατοπίσουν τις θέσεις των ναζί 70-100 χιλιόμετρα μακριά από το Λένινγκραντ και να αποκαταστήσουν τη συγκοινωνιακή σύνδεση με την πόλη, βάζοντας τέλος στο διάστημα των 872 ημερών το οποίο καθιερώθηκε να ονομάζεται στα βιβλία ιστορίας «Αποκλεισμός του Λένινγκραντ». Η πόλη έπαψε να κοιμάται πιά υπό τον ακατάπαυστο βρόντο των κανονιών, όπως συνέβαινε από το Σεπτέμβριο του 1941 και έως εκείνη τη στιγμή.
Το βράδυ εκείνο του Ιανουαρίου, μάλλον όλοι όσοι ήταν σε θέση να το κάνουν, βγήκαν στους δρόμους για να παρακολουθήσουν στον ουρανό τις πανηγυρικές ομοβροντίες των ρωσικών κανονιών προς τιμήν της απελευθέρωσης, αλλά πάρα πολλοί από αυτούς δεν είχαν δίπλα τους συγγενείς, γείτονες και φίλους. Από τον σχεδόν τριών εκατομμυρίων πληθυσμό της μεγαλύτερης σοβιετικής πόλης, είχε απομείνει μόνο το 1/6. Ενάμιση εκατομμύριο είχε εκκενωθεί και πάνω από 650 χιλιάδες είχαν πεθάνει, κυρίως από την πείνα.
Γιατί το Λένινγκραντ ήταν τόσο σημαντικό για τον Χίτλερ; Επειδή αυτό, δεν απειλούσε μόνο το αριστερό πλευρό του ναζιστικού στρατού, αλλά ήταν σημαντικό και από πρακτική άποψη. Καταλαμβάνοντας το Λένινγκραντ, οι Γερμανοί θα έκαναν δικό τους το λιμάνι και έναν μεγάλο σιδηροδρομικό κόμβο ανεφοδιασμού.
Η πόλη αμυνόταν με επιτυχία. Η δουλειά που πραγματοποίησαν περίπου 1,5 εκ. κάτοικοι του Λένινγκραντ την είχε μετατρέψει σε φρούριο. Οι πολιορκητές δέχονταν τα πυρά του στόλου της Βαλτικής και του βαρέως πυροβολικού του οχυρού Κράσναγια Γκόρκα. Η πυκνότητα των αντιαεροπορικών πυρών ήταν 10 φορές μεγαλύτερη από εκείνη της άμυνας του Λονδίνου. Μη δυνάμενοι να πάρουν την πόλη, οι στρατιώτες της ομάδας στρατιών «Βορράς» απέκλεισαν ολοκληρωτικά το πολιορκούμενο ήδη από Βορά -από τους Φιλανδούς- Λένινγκραντ. Τα σοβιετικά στρατεύματα από το φθινόπωρο του 1941 κατέβαλλαν προσπάθειες για να σπάσουν την πολιορκία, αλλά αυτές ήταν αποτυχημένες.
Η εκκένωση
Η εκκένωση των κατοίκων του Λένινγκραντ, όπως και του πληθυσμού πολλών άλλων μεγάλων πόλεων στα δυτικά της ΕΣΣΔ, οργανώθηκε σε σύντομο χρόνο ύστερα από την έναρξη του πολέμου. Ήδη στις 29 Ιουνίου τα τρένα μετέφεραν τους πρώτους πρόσφυγες προς τα ανατολικά. Εκείνο το διάστημα ο πόλεμος βρισκόταν ακόμα μακριά και πολλοί κάτοικοι αρνούνταν κατηγορηματικά να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.
Όταν στις 27 Αυγούστου οι δυνάμεις της Βέρμαχτ κατέλαβαν το σιδηρόδρομο που οδηγεί στο Λένινγκραντ, λίγοι σχετικά είχαν προλάβει να εκκενωθούν από αυτόν. Άρχισε η κρίση με τον ανεφοδιασμό και η εξασφάλιση τροφών για όσους έμειναν, ήταν αδύνατη. Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει μόνο όταν η λίμνη Λάντογκα έπιασε πάγο. Συνολικά, μέχρι τον Οκτώβριο του 1942 εκκενώθηκαν από το Λένινγκραντ μέσω αυτού του «Δρόμου της ζωής», όπως ονομάστηκε, πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι.
Η πείνα
Σε οποιαδήποτε μεγάλη πόλη, τόσο παλιά, όσο και σήμερα, αποθηκεύονται προμήθειες όχι μεγαλύτερες των δύο εβδομάδων, κάτι που συνέβη και στο Λένινγκραντ. Η φωτιά στις βομβαρδισμένες από τη γερμανική αεροπορία αποθήκες, έφερε ακόμη πιο κοντά το αναπόφευκτο. Ήδη από τον Οκτώβριο ξεκίνησαν τα σοβαρότατα προβλήματα με τα τρόφιμα, και το Νοέμβριο άρχισε η πείνα.
Η τροφοδοσία από αέρος ήταν αδύνατη, ενώ η περίοδος μεταξύ της διακοπής της πλεύσης στη λίμνη Λάντογκα, μέχρι αυτή να καλυφθεί από τον πάγο, ήταν η δυσκολότερη σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας. Κι' αυτό, διότι τα πλεούμενα δεν γινόταν πλέον να χρησιμοποιηθούν και τα φορτηγά δεν μπορούσαν ακόμη να περάσουν.
Το σύστημα των δελτίων διανομής απλώς «έβαζε μια τάξη» στην πείνα, αλλά δεν μπορούσε να τη νικήσει. Άρχισε η μείωση των ποσοτήτων τροφίμων, η οποία έφτασε στο απόγειό της στις 20 Νοεμβρίου 1941, όταν οι στρατιώτες στην πρώτη γραμμή λάμβαναν πλέον μόνο 500 γραμμάρια ψωμί, οι εργάτες 250 γραμμ., ενώ οι εργάτες και οι εξαρτώμενοι 125 γραμμ.
Στον πρώτο χειμώνα της πολιορκίας καθημερινά πέθαιναν από την πείνα και το κρύο χίλια άτομα. Οι μαζικοί θάνατοι από λιμοκτονία συνεχίστηκαν ως το καλοκαίρι του 1942, αλλά και στη συνέχεια, οι μερίδες διατροφής παρέμειναν πολύ χαμηλές, ακόμη και οι στρατιώτες που λάμβαναν αυξημένη ποσότητα συσσιτίου, συχνά έφταναν στην εξάντληση.
"Ηρωϊκή Συμφωνία"
Παρά την πείνα και τους συνεχείς βομβαρδισμούς η ζωή στην πόλη συνεχιζόταν όπως και πριν. Η γραμμή του μετώπου περνούσε 16 χλμ. από τα Χειμερινά Ανάκτορα που βρίσκονται στην καρδιά της πόλης. Τα άρματα μάχης από το εργοστάσιο Κίροφ που βρισκόταν υπό διαρκή βομβαρδισμό μεταφέρονταν απευθείας στο μέτωπο, ενώ από το κέντρο της πόλης μέχρι τη γραμμή του μετώπου κυκλοφορούσε τραμ.
Σε πείσμα των πάντων, στην πόλη διατηρούταν η τάξη. Όταν το Νοέμβριο του 1941 οι θάνατοι από την πείνα έγιναν μαζικοί, συστάθηκαν ειδικές ομάδες οι οποίες καθημερινά μάζευαν από τους δρόμους τα δεκάδες και εκατοντάδες πτώματα. Το Μάρτιο του 1942 όλος ο πληθυσμός που ήταν σε θέση να εργαστεί, βγήκε για να καθαρίσει την πόλη από τα σκουπίδια, ενώ τον Απρίλιο ξεκίνησε η αποκατάσταση των υπηρεσιών κοινής ωφελείας.
Παρά τους βομβαρδισμούς και τον αποκλεισμό, στο Λένινγκραντ συνεχιζόταν η πολιτιστική ζωή. Ακόμη και τον πρώτο χειμώνα του αποκλεισμού λειτουργούσαν ένας αριθμός από θέατρα και βιβλιοθήκες, ενώ το καλοκαίρι του 1942 άνοιξαν ορισμένα εκπαιδευτικά ιδρύματα και θέατρα. Στις 9 Αυγούστου 1942 πραγματοποιήθηκε το πρώτο κονσέρτο της φιλαρμονικής της πόλης όπου ερμηνεύτηκε η διάσημη Ηρωική συμφωνία του Λένινγκραντ που έγραψε ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς και η οποία έγινε το μουσικό σύμβολο του αποκλεισμού.
