Ο Ανδρέας μετά τα Ιουλιανά
Ο Ελληνοαμερικανός Τζιμ Πύρρος καταγράφει στο ημερολόγιό του μια συζήτηση που είχε με το ζεύγος Παπανδρέου
Του Σπϋρου Δραϊνα
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
Στις 13 Οκτωβρίου 1965, ο Τζιμ Πύρρος, επικεφαλής του πολιτικού γραφείου ενός φιλελεύθερου βουλευτή των Δημοκρατικών από το Ντιτρόιτ των ΗΠΑ, πέρασε ολόκληρο το μεσημέρι στην οικία του Ανδρέα και της Μαργαρίτας Παπανδρέου στο Ψυχικό, όπου τον είχαν καλέσει για φαγητό.
Σε μία συναρπαστικά λεπτομερή καταχώριση στο ημερολόγιό του για εκείνη την ημέρα, η οποία σήμερα δημοσιεύεται εδώ για πρώτη φορά, ο Πύρρος εξιστορεί τις συζητήσεις του με το νεαρό ζεύγος Παπανδρέου. Η επίσκεψή του έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της πολιτικής κρίσης που ξέσπασε εκείνον τον Ιούλιο όταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος εξανάγκασε τον πατέρα του Ανδρέα να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία. Τρεις εβδομάδες πριν από την επίσκεψη του Πύρρου, ο διορισθείς από τον βασιλιά Στέφανος Στεφανόπουλος είχε μετά βίας επιβιώσει μιας αμφιλεγόμενης διαδικασίας παροχής ψήφου εμπιστοσύνης στη Βουλή, προσφέροντας έτσι μια προσωρινή ανάσα από την πολιτική κρίση. Η κυβέρνηση «αποστατών» του Στεφανόπουλου -αποτελούμενη από μία ομάδα βουλευτών με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, οι οποίοι είχαν αποσχιστεί από την Ενωση Κέντρου, και με την υποστήριξη της ΕΡΕ υπό τον νέο της ηγέτη, Παναγιώτη Κανελλόπουλο- θα παρέμενε στην εξουσία για τους επόμενους 15 μήνες. Και αυτό παρά «τα απαράδεκτα μέσα» -όπως θα τα χαρακτήριζε αργότερα ο ίδιος ο Κανελλόπουλος σε ένα προσωπικό του μνημόνιο στον βασιλιά- που χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου η κυβέρνηση αυτή να αποκτήσει την πλειοψηφία.
Τα σημεία τριβής
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συζήτηση του Πύρρου με το ζεύγος Παπανδρέου οριακά μονάχα αναφέρεται στα Ιουλιανά και στα θυελλώδη τους επακόλουθα. Περισσότερη ώρα αφιέρωσαν στις πολυάριθμες συγκρούσεις του Ανδρέα με την αμερικανική πρεσβεία, ιδιαίτερα αυτές για τη μη συνεργάσιμη στάση του στο Κυπριακό, μία στάση σαφώς υπέρ του Μακαρίου. Ενα άλλο σημείο τριβής υπήρξε η απόφαση του Ανδρέα το 1964, ως υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ, να ακυρώσει τις μεταδόσεις της «Φωνής της Αμερικής» στο ελληνικό κρατικό ραδιόφωνο, οδηγώντας ουσιαστικά στην απέλαση του Vincent Joyce, του επικεφαλής της αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στην Αθήνα. Αλλά και η Μαργαρίτα είχε καταφέρει να δυσαρεστήσει Αμερικανούς αξιωματούχους όταν ένα γράμμα της, της 8ης Ιουλίου, προς Αμερικανούς φίλους της -στο οποίο ασκούσε κριτική στην πρεσβεία για την υποστήριξη που παρείχε στον βασιλιά, στη σύγκρουσή του με τον Γεώργιο Παπανδρέου- αποτέλεσε τη βάση μιας στήλης του Αμερικανού δημοσιογράφου Drew Pearson, η οποία είχε μεγάλη αναγνωσιμότητα.
Αυτές οι συγκρούσεις έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην αλλαγή στάσης απέναντι στον Ανδρέα, η οποία συντελέστηκε στους κύκλους εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Ενώ πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι αρχικά έβλεπαν τον Ανδρέα ως μία φιλική δύναμη μέσα στην κυβέρνηση της Ενωσης Κέντρου του πατέρα του, τώρα πλέον τον θεωρούσαν, ειδικά στην αμερικανική πρεσβεία, ως μια επικείμενη απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην Ελλάδα, ιδιαιτέρως λόγω της αυξανόμενης δημοτικότητάς του στους Ελληνες ψηφοφόρους. Για τον Ανδρέα, οι συγκεκριμένες συγκρούσεις αντικατόπτριζαν την έναρξη μιας διαδικασίας ριζοσπαστικοποίησης. Αυτή θα τον οδηγούσε να αποκηρύξει τις απόψεις που είχε υιοθετήσει κατά τις δύο δεκαετίες της ζωής του ως αναδυόμενη μορφή της αμερικανικής φιλελεύθερης διανόησης, και να εναγκαλιστεί τις αρχές ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού, που θα εκφράζονταν την 3η Σεπτεμβρίου του 1974 στην ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ.
Το μεσημέρι που πέρασε ο Πύρρος στο Ψυχικό προσφέρει λοιπόν αποκαλυπτικές ματιές στην πρώιμη φάση της πολιτικής εξέλιξης του Ανδρέα. Φυσικά, η καταχώριση πρέπει επίσης να διαβαστεί στο πλαίσιο της επίγνωσης του Ανδρέα και της Μαργαρίτας, ότι συνομιλούσαν με κάποιον που ήταν μέρος της αμερικανικής πολιτικής διαδικασίας. Ετρεφαν όμως και συμπάθεια για τον Πύρρο, όπως εξάλλου και ο ίδιος γι’ αυτούς. Τη μέρα πριν από τη συνάντηση με το ζεύγος Παπανδρέου, ο Πύρρος είχε ενημερωθεί από τον Τζον Οουενς, πολιτικό σύμβουλο στην πρεσβεία των ΗΠΑ, σχετικά με τις αμερικανικές ανησυχίες για τον Ανδρέα. Ο Πύρρος έβρισκε τον Τζον Οουενς «πολύ απορροφημένο» από τον Ανδρέα, που «καταλαμβάνει πολύ χώρο στη σκέψη του (του Οουενς)». Ενώ δεν προσφέρει οριστικές απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν την εξέλιξη του Ανδρέα, η συζήτηση στο Ψυχικό αποτελεί μια πολύτιμη προσθήκη στην καταγραφή της Ιστορίας, ειδικά γι’ αυτούς που ενδιαφέρονται να κατανοήσουν το ευρύτερο παζλ της πολιτικής του Παπανδρέου.
Σε ό,τι αφορά τον Τζιμ Πύρρος, ο δραστήριος Ελληνοαμερικανός θα διαδραμάτιζε αργότερα έναν σημαντικό για την Ελλάδα ρόλο. Το 1974, στον απόηχο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, υπήρξε βασικός συντελεστής στην κινητοποίηση του αμερικανικού Κογκρέσου, προκειμένου να εγκριθεί το εμπάργκο που τελικά επιβλήθηκε στην Τουρκία εκείνη τη χρονιά.
Η γυναίκα του είναι τόσο Αμερικανίδα...
Μεσημέρι με τον Ανδρέα και τη Μαργαρίτα Παπανδρέου στο σπίτι τους στο Ψυχικό
Αθήνα, Ελλάδα
Τετάρτη 13 Οκτωβρίου 1965
Αυτό το μεσημέρι κάναμε μια πολύ ενδιαφέρουσα επίσκεψη διάρκειας τρεισήμισι ωρών στον Ανδρέα και τη Μαργαρίτα Παπανδρέου. Ζουν στην οδό Γύζη 58, στο Ψυχικό, ένα μοδάτο προάστιο της Αθήνας... Ο ταξιτζής μας δεν ήταν σίγουρος για την τοποθεσία και τη διαδρομή, αλλά, χρησιμοποιώντας έναν φθαρμένο χάρτη, τη βρήκε. Αυτή είναι μια ωραία γειτονιά με μονοκατοικίες. Ενας σιδερένιος φράχτης περιβάλλει την οικία Παπανδρέου, αλλά είναι τόσο χαμηλός που θα μπορούσα να περάσω άνετα από πάνω του. Για να γίνει κανείς δεκτός, πρέπει πρώτα να χτυπήσει το κουδούνι.
Το σπίτι έχει δύο ορόφους και είναι επιπλωμένο λιτά. Μας άνοιξε η υπηρέτρια. Ενώ περιμέναμε για λίγο στο σαλόνι, παρατηρήσαμε ότι δύο ή τρεις φωτογραφίες του «γέρου της ελληνικής πολιτικής» -του Γεωργίου Παπανδρέου- και δύο φωτογραφίες του Ανδρέα, της γυναίκας του και των τεσσάρων παιδιών τους, ήταν διακριτικά τοποθετημένες.
Η Μαργαρίτα Παπανδρέου μπήκε στο δωμάτιο και μας καλωσόρισε. Δείχνει να πλησιάζει τα σαράντα, μια Αμερικανίδα από το Ελμχερστ του Ιλινόις, η οποία γνώρισε τον Ανδρέα το 1952 όταν και οι δύο ήταν στη Μινεσότα. Στην αρχή ήταν συγκρατημένη αλλά μέσα σε πέντε λεπτά είχαμε αρχίσει μια ζωηρή και ειλικρινή συζήτηση. Μας έκανε εντύπωση το γεγονός ότι μιλούσε αγγλικά με ελληνική προφορά που θύμιζε πολύ τον Ανδρέα όταν μιλάει. Περνάει ίσως τόσο πολύ χρόνο μαζί του και τόσο λίγο με Αμερικανούς, που έχει πάρει προφορά. Ωστόσο, καθώς προχωρούσε το μεσημέρι, έχασε εντελώς αυτήν την ελληνική προφορά.
«Ο Ανδρέας μου έχει πει ότι ασχολείστε με την πολιτική», ήταν τα πρώτα της λόγια, και συνεχίσαμε από εκεί. Και η ίδια ενδιαφέρεται για την αμερικανική πολιτική. Το βιβλίο του Theodore White, «The Making of the President, 1964», βρισκόταν σε ένα κοντινό τραπέζι. Εκείνον τον καιρό, το διάβαζε. Μας σερβίρανε ούζο και ένα ποτήρι παγωμένο νερό. Της άρεσε το γεγονός ότι ήμασταν νιόπαντροι.
Η θεματολογία
Ο Ανδρέας κατέφτασε περίπου 15 λεπτά αργότερα. Πριν από εκείνη τη στιγμή, η Μαργαρίτα κι εγώ μιλήσαμε για διάφορα θέματα: 1) Τη στήλη του Drew Pearson σχετικά με το γράμμα της σε φίλους νωρίτερα εκείνη τη χρονιά. Είχε θετική απήχηση, και στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ. 2) Τα τέσσερα παιδιά της, που μιλούσαν αγγλικά στην κουζίνα, είχαν γυρίσει από το σχολείο. 3) Εξέφρασε απογοήτευση όταν τη ρωτήσαμε για το διαμέτρημα της ελληνικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον. Εδειξε ενδιαφέρον όταν άκουσε ότι μέσω του Γραφείου Τύπου της, η ελληνική πρεσβεία σιωπούσε για την πολιτική κρίση εδώ. 4) Ο Phillip Deane (σ.σ. Τσιγάντες), είπε, είχε δεχθεί ευχαρίστως τη βοήθεια του Ανδρέα για να τοποθετηθεί στην πρεσβεία, μετά τους τέσσερις μήνες του ως υπασπιστής του βασιλιά, μία θέση που δεν φαινόταν να του ταιριάζει. Απ’ ό,τι φαίνεται, όμως, τώρα ο Deane έχει πάρει το μέρος του βασιλιά στη σύγκρουσή του με τον Γεώργιο Παπανδρέου... Ο πρέσβης Μάτσος, στην Ουάσιγκτον, δεν είναι άνθρωπος του Παπανδρέου.
«Ο πεθερός μου δεν θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει χωρίς να προξενήσει κυβερνητική κρίση», είπε.
Οντως, ως πρωθυπουργός, ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν μπορούσε να διορίσει πρέσβεις της επιλογής του χωρίς να συγκρουστεί σκληρά με το ελληνικό κατεστημένο.
Τότε ήρθε κι ο Ανδρέας. Οπωσδήποτε δεν είχε την εμφάνιση ενός απογοητευμένου, απαισιόδοξου και κακόκεφου ανθρώπου τον οποίον πολιορκούσαν. Το αντίθετο. Ούτε και ήταν «απότομος», ένα αγαπημένο επίθετο που του απεύθυναν οι εχθροί του και επαναλάμβανε η αμερικανική πρεσβεία. Συνεχίζει να είναι γοητευτικός, με δομημένο λόγο και ειλικρινής. Ετσι, τουλάχιστον, τον βρήκαμε εμείς. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πάντα έτσι, ούτε σημαίνει ότι δεν τροποποιεί την προσέγγισή του ανάλογα με την εθνικότητα του συνομιλητή του.
Η γυναίκα του είναι τόσο Αμερικανίδα όσο είναι και η μηλόπιτα αμερικανική, βλέπει τα πράγματα σαν Αμερικανίδα, ενδιαφέρεται για αμερικανικά ζητήματα - μέχρι και για τα σκορ του μπέιζμπολ.
«Δεν μπορώ να συνηθίσω τις πολιτικές αξίες εδώ πέρα», είπε. «Και οι άνδρες αλλάζουν την κομματική τους αφοσίωση τόσο εύκολα».
Κάποια στιγμή, ενώ συζητούσαμε για την παγκόσμια πολιτική των ΗΠΑ, και ο Ανδρέας και η Μαργαρίτα είπαν: «Πρέπει να κάνουμε αυτό», μιλώντας ως Αμερικανοί. Αυτό που είπαν, φάνηκε να τους ήρθε εκ του φυσικού. Κι αν όχι, τότε σίγουρα λειτούργησε αποτελεσματικά.
Βλέπει το Κέντρο ως αντίβαρο στην Αριστερά
Σύντομα καθίσαμε για ένα γεύμα δυόμισι ωρών, το οποίο μας σερβίρισε μία γυναίκα χαμηλών τόνων, που ήταν και υπηρέτρια και μαγείρισσα. Ενα καλό ελληνικό γεύμα, το οποίο φάγαμε με το πάσο μας, αρκετά πιάτα, φρούτα και τυρί στο τέλος, όλα συνοδεία δύο μπουκαλιών κρασιού. Καλύψαμε πληθώρα θεμάτων σε μια απολύτως ειλικρινή και εκτεταμένη συζήτηση. Θα προσπαθήσω να τα συνοψίσω:
- Βλέπει το Κέντρο ως αντίβαρο στην Αριστερά. «Αν ο πατέρας μου κι εγώ φύγουμε, θα υπάρξει ένα κενό, και η Αριστερά θα το καλύψει», είπε. Συμφωνήσαμε ότι σε γενικές γραμμές μια δημοκρατική Αριστερά είναι σε καλύτερη θέση να νικήσει τους κομμουνιστές απ’ ό,τι μια συντηρητική Δεξιά.
Ο Τζον Οουενς
- Τον ρώτησα ευθέως για τις διαφορές του με την αμερικανική πρεσβεία. Του είπα ότι είχα πάει στην πρεσβεία και μεταξύ άλλων είχα δει και τον Οουενς, και πήρε μια βαθιά ρουφηξιά από το τσιγάρο του όταν του είπα: «Καταλαμβάνεις μεγάλο μέρος της σκέψης του για την Ελλάδα».
- Ηταν πολύ προβληματισμένος με την υπόθεση του Vince Joyce, η οποία του είπα ότι στο εξωτερικό φαινόταν ως μια προσπάθεια από πλευράς του, να διαψεύσει τις κατηγορίες ότι ήταν αμερικανόφιλος, και αυτό εις βάρος του Joyce. Και με δηλώσεις που εξυπηρετούσαν τον ίδιο, μιας και οι δυο τους ήταν οι μόνοι άνθρωποι στο δωμάτιο. Οχι, είπε, δεν το διέρρευσε αυτός. Είχε απλά αναφέρει την κόντρα τους στο υπουργικό συμβούλιο. Ηταν στο πλαίσιο μιας απόφασης να ακυρωθεί όλος ο «ελεύθερος χρόνος» στο ελληνικό ραδιόφωνο που δινόταν αυτομάτως στη Γαλλία, την Αγγλία και τις ΗΠΑ (μόνο οι Φιλιππίνες επέτρεπαν στις ΗΠΑ τέτοιο ελεύθερο χρόνο). Δύο μήνες αργότερα, έπεσε στα χέρια ενός εχθρού του Joyce, ονόματι Δημητρακόπουλου, από την Athens Post. Ο πατέρας του, όταν ρωτήθηκε από τον Τύπο, είπε Ναι, είχε υπάρξει μια διαφωνία. Η κατάσταση βγήκε εκτός ελέγχου.
«Σας βοήθησε στο εσωτερικό μέτωπο, πάντως, έτσι δεν είναι;», είπα. «Αυτό ήταν το καθαρό αποτέλεσμα».
«Ναι», παραδέχθηκε. Το περιστατικό προφανώς τον προβλημάτιζε περισσότερο από κάθε άλλη διαμάχη.
* Ο κ. Σπύρος Δραΐνας είναι ιστορικός και πολιτικός αναλυτής που ζει στην Αθήνα. Το βιβλίο του, «Ανδρέας Παπανδρέου: Η Γέννηση ενός Πολιτικού Αντάρτη» θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
