Ο απολυταρχισμός της Μέσης Ανατολής
Tου David Ignatius - Aρθρογράφου της Washington Post
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr)
«Η απολυταρχία στο όνομα του Ισλάμ έχει πεθάνει», έγραψε ένας Αιγύπτιος ακτιβιστής την περασμένη Κυριακή, την ώρα που εκατομμύρια άνθρωποι συγκεντρώνονταν στους δρόμους για να καταγγείλουν τον Μοχάμεντ Μόρσι και την κυβέρνηση της μουσουλμανικής αδελφότητας.
Αυτό που συνέβη εν συνεχεία ήταν ένας συνδυασμός λαϊκής εξέγερσης και στρατιωτικού πραξικοπήματος. Οι μαζικές διαδηλώσεις εναντίον του Μόρσι κατέδειξαν το εύρος των αντιδράσεων. Αλλά ο ρόλος του αιγυπτιακού στρατού στην ανατροπή του Μόρσι την Τετάρτη ήταν μια υπενθύμιση ότι ο κίνδυνος του απολυταρχισμού παραμένει ζωντανός στην Μέση Ανατολή - είτε υπό θρησκευτικό είτε υπό εθνικιστικό μανδύα.
Μέχρι στιγμής οι ΗΠΑ δεν έχουν επηρεάσει τις εξελίξεις στην Αίγυπτο. Μακάρι οι ΗΠΑ να είχαν στηρίξει περισσότερο τις μετριοπαθείς δυνάμεις σε όλη τη μέση Ανατολή - αλλά στην Αίγυπτο, η απόφαση να παίξουν ρόλο μεσολαβητή και όχι ρόλο αποφασιστικό ήταν εσκεμμένη. Ο Αιγυπτιακός στρατός επεδίωξε να πάρει δημοσίως το πράσινο φως των ΗΠΑ για το πραξικόπημα, αλλά η επιθυμία του δεν ικανοποιήθηκε.
Ισως το καλύτερο που μπορεί να πει κανείς με αφορμή τη φετινή επέτειο της 4ης Ιουλίου είναι ότι ο αιγυπτιακός λαός γράφει τη δική του Ιστορία. Μπορεί να κάνει λάθη - μακάρι να μην έφερνε ξανά στην εξουσία τους στρατηγούς. Αλλά, για μια ακόμα φορά, οι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας, σύμφωνα με τις οποίες οι ΗΠΑ ελέγχουν τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, φαίνεται ότι σφάλλουν. Στο όχημα των εξελίξεων, ο Αμερικανός πρόεδρος Ομπάμα δεν ήταν οδηγός, αλλά επιβάτης.
Στόχος των διαδηλώσεων αυτής της εβδομάδας ήταν ο Μόρσι, αλλά ο όγκος των διαδηλώσεων θύμισε τις ημέρες της επανάστασης του Φεβρουαρίου 2011 που ανέτρεψε τον Χόσνι Μουμπάρακ. Το βασικό μήνυμα ήταν το ίδιο. Είμαστε πολίτες. Ζητούμε αξιοπρέπεια και ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν φοβόμαστε τους αυταρχικούς ηγέτες ούτε τους τραμπούκους τους. Και εκείνη η εξέγερση είχε φέρει στα πράγματα στρατιωτική κυβέρνηση, αλλά το πνεύμα της ήταν ιδεαλιστικό και δημοκρατικό.
«Αυτό που τώρα συμβαίνει είναι μια δεύτερη επανάσταση», είπε το ηγετικό στέλεχος του Αιγυπτιακού Μετώπου Σωτηρίας Αμέντ Σαΐντ. Είχε δίκιο. Ο κίνδυνος βέβαια είναι ότι, όπως και στη γαλλική, τη ρωσική και την ιρανική επανάσταση, βρισκόμαστε σε μια παρατεταμένη περίοδο βίας και αστάθειας που θα λήξει μόνο όταν έρθει στην εξουσία ένας νέος δικτάτορας.
Το εντυπωσιακό σε αυτό το κύμα λαϊκής αμφισβήτησης απέναντι στα θρησκευτικά κόμματα της Μέσης Ανατολής είναι ότι διαπερνά τις θρησκευτικές διαφορές. Οι διαδηλώσεις κατά της σουνιτικής μουσουλμανικής αδελφότητας στην Αίγυπτο ακολούθησαν την «πράσινη» επανάσταση του 2009 στο σιιτικό Ιράν, η οποία συνετρίβη από την κυβερνητική καταστολή.
Πλέον, ο αναπάντεχος σημαιοφόρος της αλλαγής στο Ιράν είναι ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Χασάν Ροχανί. Ο Ροχανί αποτελεί βέβαια τμήμα του κατεστημένου κληρικών που διοικεί το Ιράν, εδώ και τρεις δεκαετίες, γι’ αυτό θα ήταν πρώιμο να θεωρήσουμε ότι η εκλογή του θα σημάνει και πρόοδο στις «παγωμένες» διαπραγματεύσεις για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.
Ομως, η νίκη του μας λέει κάτι για τη διάθεση του κόσμου στο Ιράν. Από τους έξι υποψηφίους που κατέβηκαν στις εκλογές της 14ης Ιουνίου, ο Ροχανί ήταν ο πιο επικριτικός απέναντι στο στάτους κβο, ζητώντας μεταρρυθμίσεις και νέες σχέσεις με τη Δύση. Το γεγονός ότι ο Ροχανί κέρδισε το 51% των ψήφων, με συμμετοχή στις εκλογές του 73% ήταν σημάδι χειραφέτησης από τα κελεύσματα του Αγιατολάχ Χαμενεΐ, ο οποίος είχε δείξει την προτίμησή του προς την υποψηφιότητα του συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας Σαΐντ Τζαλίλι.
Διαδηλώσεις συγκλόνισαν επίσης την κυβέρνηση του υπέρμαχου του ισλαμικού λαϊκισμού, Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν. Με τα λόγια του Ουίλιαμ Ντόμπσον, συγγραφέα του έργου «Η καμπύλη της μάθησης ενός δικτάτορα», ο Ερντογάν ήταν ένας «απολυταρχικός ροκ σταρ». Ακόμη κι ο Ερντογάν όμως προξένησε αντιδράσεις με τις πιέσεις που άσκησε στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, στα δικαστήρια και στον στρατό. «Η κοινή εμπειρία της καταστολής, σε συνδυασμό με τη συλλογική απογοήτευση για τις απόπειρες άνωθεν ρύθμισης της δημόσιας ζωής ένωσε ανθρώπους από διαφορετικούς χώρους», έγραψαν οι Εμιλιάνο Αλεσάντρι, Νόρα Φίσερ Ονάρ και Οζγκούρ Ουνλουχισαρτσικλί στην ιστοσελίδα του Foreign Affairs.
Η πολιτική κουλτούρα της Μέσης Ανατολής πάσχει εδώ και δεκαετίες. Ως εκ τούτου δεν πρόκειται να υπάρξουν βελτιώσεις από τη μία μέρα στην άλλη. Με την εκλογή του Μόρσι το 2012, η μουσουλμανική αδελφότητα είχε την ευκαιρία να κυβερνήσει με αποτελεσματικότητα την Αίγυπτο. Απέτυχε όμως στις εξετάσεις. Δεν βελτίωσε την οικονομία, δεν προσέφερε ασφάλεια και δεν έκανε ανοίγματα προς την αντιπολίτευση. Παλιά λεγόταν ότι ο πολιτικός θρίαμβος της μουσουλμανικής αδελφότητας είναι αναπόφευκτος, γιατί αυτή είναι η μόνη ισχυρή πολιτική δύναμη. Οχι πια.
Την Ημέρα της αμερικανικής Ανεξαρτησίας, γιορτάζουμε τον θρίαμβο της αμερικανικής δημοκρατίας. Οπως μας θυμίζει όμως ο Ντέιβιντ ΜακΚούλοου στο βιβλίο «1776», τον Ιανουάριο της επαναστατικής αυτής χρονιάς ο Τζορτζ Ουάσιγκτον διαπίστωνε με απελπισία ότι «λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν σε τι δεινή θέση βρισκόμαστε». Προκειμένου να συντάξει και να εγκρίνει λειτουργικό Σύνταγμα, η Αμερική χρειάστηκε 12 χρόνια. Στη Μέση Ανατολή, η πολυκύμαντη μετάβαση στη δημοκρατία μόλις αρχίζει.
