Πού βαδίζει πλέον η Χαμάς
Ώρα για ανασυγκρότηση ή ρήξη
Θανάσης Καμπάνης
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Για ακόμα μια φορά, η Χαμάς έχει ξεφύγει από τη δύσκολη πολιτική επιλογή που αντιμετωπίζουν τα περισσότερα κινήματα αντίστασης όταν αποκτούν εξουσία: ή να εστιάσουν στη μάχη ή να κυβερνήσουν.
Αφότου ότι κέρδισε τις παλαιστινιακές εκλογές του 2006 και στη συνέχεια πήρε τον έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας το 2007, η Χαμάς ήταν ελεύθερη να ακολουθήσει μια μέση οδό, να αντιστέκεται στο Ισραήλ ενώ το κατηγορεί για τις πολιτικές του αποτυχίες στον ψυχρό πόλεμο με την Φατάχ και τον αποκλεισμό που εφαρμόζει. Τώρα η Χαμάς θα εκμεταλλευτεί τις παραχωρήσεις που κέρδισε από το Ισραήλ την περασμένη εβδομάδα - ως μέρος της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, το Ισραήλ συμφώνησε να ανοίξει τα σημεία διέλευσης των συνόρων στη Γάζα, να αναστείλει τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις εκεί και, τέλος, να σταματήσει τις στοχευμένες δολοφονίες - ως απόδειξη ότι δεν πρέπει να παραιτηθεί από τη μάχη. Εν τω μεταξύ, το αποτέλεσμα θα πρέπει να είναι αρκετό για να εξασφαλίσει κάλυψη στην Χαμάς για τις κακές επιδόσεις της στη διακυβέρνηση και να της επιτρέπει να αναβάλει και πάλι να κάνει τις δύσκολες επιλογές σχετικά με τις διαπραγματεύσεις, την κρατική υπόσταση, τις περιφερειακές συμμαχίες και την στρατιωτική της στρατηγική. Η Χαμάς θα μπορούσε ακόμη και να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει τη δυναμική να καταλάβει την θέση της Φατάχ στη Δυτική Όχθη, όπως το έχει κάνει στη Γάζα.
Η πρόσφατη πρόοδος της Χαμάς δεν θα μπορέσει να κρύψει πλήρως το κεντρικό δίλημμα της οργάνωσης, ούτε τις εσωτερικές ρήξεις σχετικά με την επίλυσή του. Στα αμερικανικά και ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, οι αναφορές στην Χαμάς συχνά εστιάζουν σε μεγάλο βαθμό τη δέσμευσή της στην εξάλειψη του εβραϊκού κράτους. Και σίγουρα κάθε λογική μελέτη της Χαμάς θα πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη αυτόν τον στόχο της. Ωστόσο, για τη Χαμάς, το τέλος του Ισραήλ είναι περισσότερο μια ιδεολογική αφετηρία παρά ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα. Και αυτό που ακολουθεί τον βασικό στόχο είναι ασαφές. Η Χαμάς δεν έχει αναπτύξει ένα όραμα για το πώς θα ήταν η κατάσταση μετά από μια συνολική νίκη, ούτε έχει καθορίσει μια ατζέντα για την διακυβέρνηση των ανθρώπων της, παρ' όλα τα χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Χαμάς είναι ένα αποκεντρωμένο και αμφισβητούμενο κίνημα, του οποίου οι ανταγωνιστικές παρατάξεις ενεργούν συνεχώς για το δικό τους συμφέρον.
Η κορυφή της πολιτικής ηγεσίας της Χαμάς συνήθιζε να λειτουργεί από τη Δαμασκό, αλλά διάσπαρτα και από το Κάιρο, τη Ντόχα και από άλλες πρωτεύουσες της Μέσης Ανατολής φέτος, καθώς η Συρία διολίσθησε στο χάος. Έκτοτε, η εξόριστη ηγεσία έχει συγκρουστεί δημοσίως με την ηγεσία της Χαμάς που εδρεύει στη Γάζα. Ο Χαλέντ Μεσάλ, ο κύριος ηγέτης της οργάνωσης, εδρεύει πλέον στη Ντόχα και η ομάδα του έχει συμμαχήσει γενικά με τα σουνιτικά αραβικά κράτη στο θέμα του Ιράν και χαιρέτισε την άνοδο των ισλαμιστών στην Αίγυπτο και την Τυνησία καθώς και μεταξύ των ανταρτών της Συρίας. Ο ίδιος ο Μεσάλ έχει εγκρίνει δημόσια μια εκεχειρία με το Ισραήλ, με βάση την υποχώρηση του Ισραήλ στα σύνορα του 1967. Οι υπόλοιποι ηγέτες που εδρεύουν στην εξορία έχουν δηλώσει επίσης την πρόθεσή τους να μελετήσουν μια εκεχειρία, αν και λένε ότι θα εξετάσουν το ενδεχόμενο η συμφωνία να είναι προσωρινή και δεν πρόκειται να αναγνωρίσουν το Ισραήλ. Εν μέρει ως απάντηση στον ρεαλισμό της Χαμάς και εν μέρει αποδεχόμενοι την πραγματικότητα της ανερχόμενης δύναμης του κινήματος, οι Άραβες ηγέτες σταμάτησαν τελικά το άτυπο μποϊκοτάζ τους στη Γάζα: τους τελευταίους μήνες ο εμίρης του Κατάρ και ο πρωθυπουργός της Αιγύπτου πραγματοποίησαν επισκέψεις.
Ωστόσο, το αυξανόμενο κύρος της Χαμάς θα μπορούσε να επιτείνει, αντί να κατευνάζει τις εντάσεις μεταξύ των εξόριστων ηγετών και των ηγετών της Γάζας. Σύμφωνα με τον Μαρκ Πέρυ, τον ιστορικό που παρακολουθεί την παλαιστινιακή πολιτική, ο πρωθυπουργός της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγια, έχει αναπτύξει μια στενή σχέση με το Ιράν. Ο Χανίγια πραγματοποίησε μια θερμή επίσκεψη στην Τεχεράνη τον Φεβρουάριο, προκαλώντας την οργή των Αράβων ηγετών, οι οποίοι έκτοτε τον έβαλαν «στον πάγο», προτιμώντας αντ' αυτού να συναντηθούν με άλλους ηγέτες της Χαμάς. Ο Χανίγια δεν έχει εκφράσει κανένα ενδιαφέρον για συζήτηση σχετικά με μια «λύση δύο κρατών» και συνολικά οι υπόλοιποι ηγέτες της Γάζας έχουν απλώς καταστεί περισσότερο αδιάλλακτοι κάτω από τον ισραηλινό αποκλεισμό και δύο μονόπλευρους πολέμους αυτή τη στιγμή. Προτιμούν την ολομέτωπη αντίσταση από οποιαδήποτε πολιτική διευθέτηση.
Δεν είναι σαφές εάν οι διαφορές προμηνύουν μια ιδεολογική διάσπαση ή είναι απλά το αποτέλεσμα δύο πολύ διαφορετικών οπτικών γωνιών: μέσα στη Γάζα, όπου οι ηγέτες πρέπει να ανησυχούν για την παραμονή τους στην εξουσία και έξω από αυτήν, όπου οι ηγέτες ανησυχούν για την παραμονή τους ως περιφερειακά σημαντικοί παίκτες. Μέχρι στιγμής, η Χαμάς φάνηκε ανίκανη να αντιμετωπίσει τα ζητήματα που χωρίζουν τις δύο παρατάξεις, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί το κίνημα δεν έχει επιλέξει έναν διάδοχο του Μεσάλ, ο οποίος υποτίθεται ότι θα παραιτηθεί αυτή την άνοιξη. Οι δύο πλευρές φυσικά, έχουν κάποιους ελάχιστους κοινούς παρονομαστές που τις ενώνουν: την αντίσταση ως την πρωταρχική οδό για να διεκδικούν τα δικαιώματα των Παλαιστινίων, το στόχο να κερδίσουν μεγαλύτερο μερίδιο της παλαιστινιακής ηγεσίας και τον ισλαμισμό.
Από την ίδρυσή της το 1987, η Χαμάς έχει προσπαθήσει να φθάσει σε ισχύ την Φατάχ. Με το στόχο αυτό να πραγματοποιείται κατά ένα μεγάλο ποσοστό μέχρι το 2007, συνέχισε ωθώντας την Φατάχ τελείως στο περιθώριο, με το να διατηρεί μια αφοσίωση στον ισλαμισμό και μια πλήρη αντίθεση στο εβραϊκό κράτος. Αντίθετα, η Φατάχ έχει παραμείνει κοσμική και έχει συμφωνήσει να αναγνωρίσει το Ισραήλ και να πραγματοποιήσει ένα πείραμα κοινής διακυβέρνησης μαζί του μέσω της Παλαιστινιακής Αρχής. Δύο δεκαετίες εντός της διαδικασίας του Όσλο, η Φατάχ έχει να επιδείξει λίγα για τις προσπάθειές της. Εν τω μεταξύ, η Χαμάς δεν έχει χρειαστεί να αντιμετωπίσει τους Παλαιστίνιους ψηφοφόρους από το 2006. Δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Παλαιστίνιοι - κυρίως οι κάτοικοι της Γάζας - έχουν χάσει την υπομονή τους με τη Χαμάς. Αλλά κάθε σύγκρουση με το Ισραήλ δίνει στο κίνημα μια νέα παράταση ζωής.
Την περασμένη εβδομάδα, το Ισραήλ περιέγραψε με αυστηρούς όρους τα τελευταία χλιαρά κατορθώματα του ηλικιωμένου ηγέτη της Φατάχ, Μαχμούντ Αμπάς, ο οποίος βρίσκεται στα πρόθυρα της απόκτησης της ιδιότητας του μη–μέλους παρατηρητή στα Ηνωμένα Έθνη. Το υπουργείο Εξωτερικών του Ισραήλ φέρεται να διέδιδε διάφορες πολιτικές επιλογές για να αντιμετωπίσει το τέχνασμά του Αμπάς, οι οποίες περιελάμβαναν την διάλυση της Παλαιστινιακής Αρχής και την παρακράτηση των νόμιμων φορολογικών εσόδων, κάτι που θα υπέβαλε αποτελεσματικά τη Δυτική Όχθη στο ίδιο είδος απομόνωσης που έχει αντιμετωπίσει η Γάζα από τότε που η Χαμάς ανέλαβε την εξουσία. Αυτό θα εξυπηρετούσε απευθείας τους μακροπρόθεσμους στόχους που έχουν από κοινού οι ηγέτες της Χαμάς στη Γάζα και εκείνοι της εξορίας: να αναλάβουν από τη Φατάχ του ρόλο του εκπροσώπου όλων των Παλαιστινίων.
Επιπλέον, οι εξελίξεις στην περιοχή έχουν προωθήσει τη θέση της Χαμάς. Αυτή δεν είναι η Μέση Ανατολή του τελευταίου πολέμου, το 2008-09, όταν ως επί το πλείστον, ο αραβικός κόσμος διαμορφώθηκε από τη συντριπτική και δυσανάλογη βομβιστική επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα. Στη σύγκρουση σκοτώθηκαν 1.387 Παλαιστίνιοι και 13 Ισραηλινοί. Η κυβέρνηση του Χόσνι Μουμπάρακ στο Κάιρο έφθασε έως και να βοηθήσει την ισραηλινή εκστρατεία εναντίον της Χαμάς, ενώ η Δύση και ο αραβικός κόσμος διέθεσε πολλά χρήματα στην κυβέρνηση της Φατάχ της Δυτικής Όχθης ως αντίβαρο προς τη Χαμάς. Το περιφερειακό τοπίο τώρα είναι εντελώς διαφορετικό.
Ακόμα και παρά την θερμή ρητορική υπέρ της Χαμάς, το αιγυπτιακό κράτος δεν έχει αλλάξει ακόμη σημαντικά την πολιτική του. Δεν έχει ανοίξει τα σύνορα με τη Γάζα, ούτε έχει την πρόθεση να κάνει κάτι για να επιτρέψει στο Ισραήλ να μεταθέσει στην Αίγυπτο την ευθύνη για τη Γάζα. Στις διαπραγματεύσεις για την κατάπαυση του πυρός, το Ισραήλ δήλωνε ότι η Αίγυπτος θα είναι υπεύθυνη για τη διατήρηση της ειρήνης. Αλλά, ανεξάρτητα από το τι λέει το Ισραήλ τώρα, η γλώσσα της συμφωνίας και η επιτότια πραγματικότητα καθιστούν σαφές ότι το Ισραήλ σύναψε συμφωνία με τη Χαμάς κατόπιν επιμονής της Αιγύπτου, καθώς και ότι η Αίγυπτος σίγουρα δεν θα είναι εγγυήτρια της συμπεριφοράς της Χαμάς. Αυτό είναι ένα επίτευγμα για την κυβερνώσα Μουσουλμανική Αδελφότητα. Καθώς η επιρροή της (όπως και της Αιγύπτου) μεγαλώνει, μπορεί να είναι σε θέση να προωθήσει τους εξόριστους ηγέτες της Χαμάς που προτιμά, εις βάρος των πιο αδιάλλακτων ηγετών της Γάζας.
Η Χαμάς έχει άλλους ανταγωνιστές για να ανησυχεί τώρα. Μέχρι τις εξεγέρσεις πριν από δύο χρόνια, τα ισλαμικά κινήματα της Μέσης Ανατολής ήταν ως επί το πλείστον στο περιθώριο, αγωνιζόμενα ενάντια στους κοσμικούς εθνικιστές δυνάστες. Στην πραγματικότητα, η Χαμάς και η Χεζμπολάχ ήταν τα μόνα ισλαμικά κινήματα που θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι ανήλθαν στην εξουσία με λαϊκές νίκες στην κάλπη. Στον προ-εξεγέρσεων αραβικό κόσμο, λοιπόν, η Χαμάς (όπως και η Χεζμπολάχ) θα μπορούσε να απαιτήσει μερίδιο ηγεσίας ενός περιφερειακού ισλαμικού κινήματος. Όχι πια. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα κυβερνά τώρα την Αίγυπτο. Στην εξουσία της Τυνησίας εξελέγησαν ισλαμιστές. Έχουν επίσης αναδειχθεί ως κέντρα εξουσίας στη Λιβύη και μέσα στην συριακή αντιπολίτευση. Τώρα που αυτοί οι ισλαμιστές ανταγωνίζονται για την εξουσία σε μεγάλα κράτη, η Χαμάς (και η Χεζμπολάχ) θα μπορούσαν να συρρικνωθούν στο κατάλληλο μέγεθος τους από άποψη επιρροής. Το αποτέλεσμα αυτό φαίνεται ακόμη πιο πιθανό τώρα που η Χαμάς βρίσκεται αντιμέτωπη με μια ζωηρή πρόκληση από φονταμενταλιστές της Τζιχάντ στη Γάζα, οι οποίοι θεωρούν τη Χαμάς πολύ μετριοπαθή.
Η Χαμάς έχει παρουσιάσει τον εαυτό της μια φωνή αντίστασης, αλλά καθώς η Γάζα προσπαθεί να ανοικοδομηθεί και να ανακάμψει από τον τελευταίο πόλεμο, η οργάνωση θα πρέπει να αντιμετωπίσει το δικό της αυταρχικό και διεφθαρμένο ιστορικό στην εξουσία. Οι εξόριστοι ηγέτες της μπορεί να ακούγονται πιο λογικοί στα δυτικά «αυτιά», αλλά δεν είναι αυτοί που ελέγχουν πραγματικά το έδαφος και διαχειρίζονται την κυβέρνηση. Αν η Χαμάς πάρει αυτό που επιθυμεί - έναν κεντρικό ρόλο στην παλαιστινιακή ηγεσία - θα πρέπει να συμβιβάσει τις εσωτερικές παρατάξεις ή αλλιώς να ρισκάρει να προκληθεί διάσπαση. Στο ταχέως μεταβαλλόμενο έδαφος των νέων αραβικών πολιτικών, η Χαμάς, όπως και τα άλλα κινήματα που κυβερνούν, θα πρέπει να δημιουργήσουν ένα ολοένα και πιο λεπτομερές, εποικοδομητικό πρόγραμμα, ώστε να πείσουν και όχι να εξαναγκάσουν τους εκλογείς τους.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
