Το σφάλμα πίσω από την αναταραχή στην Αίγυπτο
Steven A. Cook
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Για άλλη μια φορά, οι Αιγύπτιοι έχουν κατέβει στους δρόμους. Ωστόσο, αυτές οι διαδηλώσεις είναι εντελώς διαφορετικές από εκείνες του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου του 2011, όταν οι πολίτες από κάθε πίστη, τάξη και πολιτική πεποίθηση ενώθηκαν για να ρίξουν ένα δικτάτορα.
Πράγματι, ο θρίαμβος της εθνικής ενότητας στην Αίγυπτο έχει μετατραπεί σε ένα πικρό αδιέξοδο για στενά συμφέροντα. Οι διαδηλωτές περικυκλώνουν το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο όχι για να προστατεύσουν το ιερό ίδρυμα αλλά για να το κλείσουν, οι δικαστές κηρύττουν ανοιχτή απεργία και ομάδες οργισμένων διαδηλωτών βάλλουν η μια εναντίον της άλλης, η καθεμία αμφισβητώντας το δικαίωμα της άλλης ομάδας για μια θέση στον εθνικό διάλογο. Συνοψίζοντας, η έντονη συζήτηση είναι ένα καλό πράγμα για χώρες που βρίσκονται σε πολιτική μετάβαση. Στην Αίγυπτο, ωστόσο, το αποτέλεσμα ήταν η αστάθεια.
Υπάρχει μια σειρά από διάφορες εξηγήσεις για την αναταραχή στην Αίγυπτο. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι αποφάσεις που λήφθηκαν από το Ανώτατο Συμβούλιο των Ενόπλων Δυνάμεων (SCAF) τον Φεβρουάριο και το Μάρτιο του 2011, συμπεριλαμβανομένης εκείνης για το χρονοδιάγραμμα της μετάβασης και τις αρχές που θα την ορίζουν, εξηγούν το σημερινό μπλέξιμο. Άλλοι επισημαίνουν την έλλειψη ενός σταθερού συντάγματος και κοινοβουλίου, τα οποία διέλυσε το SCAF τον Ιούνιο του 2012 μετά από σχετική σύσταση από το Ανώτατο Δικαστήριο της Αιγύπτου. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η απουσία κανόνων, κανονισμών και νόμων άφησε τη χώρα ευάλωτη στις διαθέσεις των ανίκανων στρατηγών και στη συνέχεια των αυταρχικών ισλαμιστών. Οι Αιγύπτιοι φιλελεύθεροι και οι κοσμικοί επαναστάτες, εν τω μεταξύ, φοβούνται την ισλαμιστική ιδεολογία του προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι, ενός από τους ηγέτες της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Το πρόσφατα εγκεκριμένο σχέδιο συντάγματος της Αιγύπτου που περιλαμβάνει μια συγκεκριμένη ερμηνεία του ισλαμικού νόμου, καθώς και ένα τεράστιο συλλαλητήριο υπό την αιγίδα της Αδελφότητας το περασμένο Σάββατο για να «σωθεί η σαρία» από τους αντιπάλους του σχεδίου συντάγματος, απλώς ενισχύουν τους φόβους τους.
Υπάρχει αλήθεια σε όλες αυτές τις εξηγήσεις. Βεβαίως, θα ήταν πιο εύκολο να εδραιωθεί μια νέα πολιτική τάξη, αν το SCAF είχε προχωρήσει σε μια πιο λογική μετάβαση, αν οι αξιωματικοί δεν είχαν διαλύσει τη Λαϊκή Συνέλευση ή αν η σύνταξη του ισχυρότερου νόμου, δηλαδή του συντάγματος της Αιγύπτου ήταν πιο περιεκτική. Αλλά το αδιέξοδο στην αιγυπτιακή πολιτική βρίσκεται πιο βαθιά. Οι αποφάσεις του Μόρσι τον περασμένο μήνα να χορηγήσει στον εαυτό του εξουσία που να μην εμπίπτει σε κανένα δικαστήριο, να δικάσει εκ νέου τον έκπτωτο ηγέτη Χόσνι Μουμπάρακ και να επισπεύσει την ψήφιση του σχεδίου συντάγματος που έφτιαξε η Αδελφότητας – καθώς και η απροθυμία του κόμματός του να αναγνωρίσει τις εύλογες ανησυχίες εκατομμυρίων Αιγυπτίων - προκύπτουν από μια κοσμοθεωρία που μάλλον είναι οικεία στους Αιγυπτίους.
Οι Αδελφοί, όπως και οι Ελεύθεροι Αξιωματικοί που ήρθαν στην εξουσία το 1952 και προώθησαν τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, τον Ανουάρ Σαντάτ και τον Μουμπάρακ, είναι αυτοί που αποκαλεί ο ανθρωπολόγος του Γέιλ, Τζέιμς Σκοτ, «υψηλοί μοντερνιστές» (high modernists). Ο υψηλός μοντερνισμός, ο οποίος δίνει μεγάλη αξία στην επιστημονική γνώση και τις ελίτ με ειδικές δεξιότητες, είναι εκ φύσεως αυταρχικός. Μπορεί να φαίνεται ένας περίεργος χαρακτηρισμός για την Αδελφότητα, δεδομένου ότι οι περισσότεροι παρατηρητές την θεωρούν ένα θρησκευτικό κίνημα. Αλλά στην πραγματικότητα, η ομάδα έχει χρησιμοποιήσει τη θρησκεία για να προωθήσει μια πολιτική ατζέντα. Το να δείχνει ότι οι ηγέτες της οργάνωσης είναι επιφανειακοί όταν πρόκειται για το Ισλάμ θα ήταν μια υπερβολή, αλλά η πλειοψηφία τους είναι πρώτα απ' όλα γιατροί, δικηγόροι, φαρμακοποιοί και μηχανικοί. Θεωρούν τους εαυτούς τους ως μια εμπροσθοφυλακή που έχει όλα τα προσόντα για την ανοικοδόμηση της Αιγύπτου και την υλοποίηση της φαινομενικά ατελείωτης αναζήτησης για εκσυγχρονισμό. Επιπλέον, πιστεύουν ότι οι πολίτες τους έχουν εμπιστευθεί την ευθύνη να το πράξουν, ως αποτέλεσμα των ελεύθερων και δίκαιων εκλογών στα τέλη του 2011 και το 2012.
Με την Αδελφότητα να ελέγχει την – διαλυμένη πλέον - Συνέλευσης του Λαϊκού Κόμματος, το Συμβούλιο της Σούρα, της Συντακτική Συνέλευση και την προεδρία, αυτή η εμπροσθοφυλακή σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να επιλέξει ένα δρόμο για την Αίγυπτο μέσα από το πλαίσιο των συμβουλίων της δικής της οργάνωσης. Δεν υπήρχε ανάγκη για συναίνεση ή διαπραγμάτευση, ως εκ τούτου, για την απόφαση του Μόρσι στις 12 Αυγούστου να αποκεφαλίσει την ιεραρχία της εθνικής ασφάλειας ούτε για τις μετέπειτα προσπάθειές του να τοποθετήσει συμπαθούντες σε θέσεις επιρροής εντός των μέσων ενημέρωσης που βρίσκονται υπό κρατικό έλεγχο. Σε μια συνέντευξη που μεταδόθηκε τηλεοπτικά στις 29 Νοεμβρίου, ακόμη και ο ίδιος χαρακτήρισε το πρόσφατο διάταγμά του ως μια προσπάθεια να «ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του κοινού και στην επανάσταση». Άφησε να εννοηθεί ότι δεν υπάρχει λόγος να αμφισβητούν τις αποφάσεις του, οι οποίες ήταν προς το συμφέρον της Αιγύπτου.
Ο εσφαλμένος υπολογισμός του Μόρσι - τον οποίο τόσο ο ίδιος όσο και η Αδελφότητα επιδείνωσαν αργότερα - ήταν ότι πίστευε πως όλοι κατανοούν τα αποτελέσματα των αιγυπτιακών εκλογών με τον τρόπο που το έκαναν οι Αδελφοί. Με άλλα λόγια, ότι έδωσαν σε αυτόν και στο κόμμα του την εντολή να κυβερνήσουν με ελάχιστη μέριμνα για εκείνους που μπορεί να διαφωνούν. Η κατηγορία από την Αδελφότητα προς τους δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές ότι είναι felool (δηλαδή, απομεινάρια του παλαιού καθεστώτος) και κακοποιοί, δεν ήταν μόνο μια «Μουμπαρακικού τύπου» αντίδραση αλλά επίσης ενίσχυσε την προσέγγιση του Μόρσι ότι «οι Αδελφοί γνωρίζουν καλύτερα» τον τρόπο προσέγγισης των πολιτικών προβλημάτων της Αιγύπτου. Είναι εύκολο να απορριφθεί η κατηγορία που εκτοξεύεται από την αντιπολίτευση ότι ο Μόρσι είναι ο «νέος Μουμπάρακ» ως μια υπερβολή που προέρχεται από μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι είναι πολύ έμπειροι στο να δημιουργούν λαϊκή κατακραυγή. Όμως, έχουν ένα δίκιο. Και οι δύο άνδρες ασπάζονται την κοσμοθεωρία του «υψηλού μοντερνισμού», η οποία δεν αποτελούσε καλό οιωνό για την πολιτική μεταρρύθμιση υπό το προηγούμενο καθεστώς και δεν αποτελεί επίσης καλό οιωνό για τη δημοκρατία στο μέλλον της Αιγύπτου.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138472/steven-a-cook/morsis-mistake
