Το Ιράν και οι Κούρδοι
Τι σημαίνει το δημοψήφισμα για την Τεχεράνη
Ariane M. Tabatabai
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Την παραμονή του δημοψηφίσματος της Δευτέρας σχετικά με το μέλλον του ιρακινού Κουρδιστάν, οι ιρανικές ένοπλες δυνάμεις διενήργησαν [1] μια σημαντική στρατιωτική άσκηση στα σύνορα μεταξύ Ιράν και Ιράκ, καθώς η Τεχεράνη προειδοποιούσε [2] τους Κούρδους να μην προχωρήσουν με το δημοψήφισμα.
Εν τω μεταξύ, το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας του Ιράν -η οντότητα που είναι επιφορτισμένη με την εφαρμογή και την επικοινωνία της στρατηγικής ασφάλειας της χώρας- ανακοίνωσε [3] ότι θα σταματήσει όλες τις πτήσεις από και προς τα μεγάλα αεροδρόμια της περιοχής του Κουρδιστάν, στην Sulaymaniyah και την Erbil. Σύμφωνα με την Τεχεράνη, το συμβούλιο έλαβε το μέτρο αυτό αφού της το ζήτησε η Βαγδάτη. Όλη αυτή η δραστηριότητα δεν προκαλεί έκπληξη˙ σε μια περιοχή που μαστίζεται από συγκρούσεις και τρομοκρατία, το κουρδικό δημοψήφισμα [4] ίσως να είναι απλώς το μεγαλύτερο ζήτημα για το Ιράν μέχρι τούδε. Και τώρα που οι Κούρδοι ψήφισαν για την ανεξαρτησία τους παρά την περιφερειακή και διεθνή αντίθεση, θα ξεκινήσουν [5] αυτό που πιθανότατα θα γίνει μια μακρά, πολυεπίπεδη διαδικασία διαπραγμάτευσης για να επιτευχθεί η απόσχιση.
Το Ιράν έχει μακρόχρονη σχέση με τους Ιρακινούς Κούρδους και είναι η μόνη χώρα στην περιοχή με σημαντικό κουρδικό πληθυσμό [6] που διατηρεί σταθερά αξιοπρεπείς σχέσεις με αυτούς. Η υποστήριξη του Ιράν προς τους Κούρδους έχει προσελκύσει περισσότερη προσοχή από το 2014, όταν το Ιράν υποστήριξε ορισμένες κουρδικές προσπάθειες κατά του Ισλαμικού Κράτους (ISIS), αλλά οι δεσμοί υπάρχουν εδώ και δεκαετίες.
Ακόμη και πριν από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, ο σάχης υποστήριζε τους Κούρδους στο Ιράκ. Τα χρόνια εκείνα, το Ιράν, μαζί με το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες, υποστήριξε μια κουρδική εξέγερση εναντίον της κυβέρνησης του al-Bakr στο Ιράκ. Εκείνη την εποχή, η στήριξη των Κούρδων από την Τεχεράνη εξυπηρετούσε δύο βασικούς σκοπούς. Πρώτον, ο σάχης μοιραζόταν τους φόβους των Ηνωμένων Πολιτειών για την διάδοση του κομμουνισμού στην Μέση Ανατολή και την υποστηριζόμενη από την Σοβιετική Ένωση κυβέρνηση στην Βαγδάτη. Δεύτερον, ο σάχης ήθελε να ελέγξει το Ιράκ, του οποίου οι διεκδικήσεις επί τμημάτων του ποταμού που χωρίζει [στο νοτιότερο τμήμα του] τις δύο χώρες -τον Shatt al-Arab, όπως είναι γνωστός στους Άραβες, και Arvand Rud, όπως είναι γνωστός στους Ιρανούς- είχαν προκαλέσει μακρές εντάσεις στις δύο πρωτεύουσες.
Η διαμάχη τελικά οδήγησε [7] στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ στις 22 Σεπτεμβρίου 1980. Κατά την διάρκεια εκείνου του πολέμου, οι Κούρδοι συμπαρατάχθηκαν με το Ιράν, και το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν στόχευσε αμφότερους με χημικά όπλα. Δεκαετίες αργότερα, το Ιράν και οι Κούρδοι θα βρεθούν και πάλι στην ίδια πλευρά μιας σύγκρουσης: Αυτής εναντίον του ISIS [8], στην οποία οι Κούρδοι πεσμεργκά πολέμησαν παράλληλα με την ελίτ της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς «Δύναμη Quds» και τις υποστηριζόμενες από το Ιράν σιιτικές πολιτοφυλακές.
Αλλά αν οι κοινές απειλές και τα συμφέροντα έχουν φέρει κοντά το Ιράν και τους Ιρακινούς Κούρδους για δεκαετίες, ο ίδιος ο κουρδικός πληθυσμός του Ιράν έχει καταστήσει την σχέση πιο περίπλοκη. Ο κουρδικός πληθυσμός του Ιράν, μεγέθους περίπου επτά εκατομμυρίων ατόμων, συγκεντρώνεται στις βορειοδυτικές και δυτικές περιοχές της χώρας και ο πληθυσμός αυτός περιλαμβάνει σημαντικό αριθμό σουνιτών. Οι περιοχές που κατοικούν οι Κούρδοι παραμένουν από τις πλέον υπο-αναπτυγμένες περιοχές της χώρας˙ η κυβέρνηση αποτυγχάνει σταθερά να επενδύει εκεί και οι ιδιωτικές επενδύσεις επίσης δεν έχουν έρθει. Δεν προκαλεί έκπληξη λοιπόν ότι ακόμα και ενώ οι πεσμεργκά πολεμούν το ISIS στο Ιράκ, ορισμένοι Ιρανοί Κούρδοι προσχώρησαν στην τρομοκρατική ομάδα. Και αυτό δεν αγνοήθηκε από το ISIS, το οποίο στόχευσε [9] τον κουρδικό πληθυσμό του Ιράν για στρατολογήσεις. Οι πράκτορες του ISIS, οι οποίοι διεξήγαγαν τις δυο επιθέσεις [10] του Ιουνίου του 2017 στην Τεχεράνη, ήταν Ιρανοί Κούρδοι.
Παρ’ όλα αυτά, οι Ιρανοί βλέπουν τους Κούρδους, όπως και τις πολλές άλλες εθνικές, θρησκευτικές και γλωσσικές μειονότητες που έχουν αποτελέσει τα υπολείμματα της περσικής αυτοκρατορίας, ως φυσικό μέρος της σύνθεσης της χώρας τους. Αλλά το κουρδικό δημοψήφισμα περιπλέκει τα πράγματα. Αντί να το θεωρήσει ως ένα μεμονωμένο περιστατικό, η Τεχεράνη θεωρεί ότι ανοίγει την πόρτα σε μια πιο ολοκληρωμένη προσπάθεια για την απόσχιση των κουρδικών εδαφών από το Ιράν, την Συρία και την Τουρκία, προς την δημιουργία μιας νέας χώρας [11] στην περιοχή. Και αυτή η ιδέα δεν είναι υπερβολική. Οι ειδήμονες και οι πολιτικοί στην περιοχή και στο εξωτερικό έχουν σκεφτεί εδώ και πολύ καιρό να κάνουν ακριβώς αυτό, σαν λύση σε αυτό που βλέπουν ως την ουσία της ανασφάλειας στην Μέση Ανατολή: Τα σύνορα της περιοχής -που χαράχτηκαν κυρίως από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις. Ορισμένοι, μέχρι που υποστήριξαν [12] ότι οι ημέρες των συνόρων που χαράχτηκαν από την συμφωνία Sykes-Picot είναι ούτως ή άλλως μετρημένες. Όπως το έθεσε ο δημοσιογράφος Jeffrey Goldberg [13] στην υποστήριξή του προς την ανεξαρτησία των Κούρδων το 2014, «καμία κόλλα δεν θα μπορούσε να κρατήσει ενωμένο αυτό το μέρος». Για το Ιράν, μια χώρα που έχει δει τα ιστορικά της εδάφη πελεκημένα επί αιώνες, το Κουρδιστάν δεν είναι απλά μια ανησυχητική προοπτική -είναι μια υπαρξιακή απειλή.
Κούρδοι στην Ερμπίλ παρελαύνουν προς υποστήριξη του δημοψηφίσματος υπέρ της ανεξαρτησίας, τον Σεπτέμβριο του 2017. AZAD LASHKARI / REUTERS
Και είναι μια απειλή που το Ιράν έχει δει και στο παρελθόν. Το 1946, Ιρανοί και Ιρακινοί Κούρδοι ίδρυσαν ένα βραχύβιο ανεξάρτητο κράτος γνωστό ως Δημοκρατία του Μαχαμπάντ. Η Δημοκρατία του Μαχαμπάντ ιδρύθηκε στο Ιράν και συμπεριέλαβε Ιρακινούς Κούρδους, κυρίως τον πιο εξέχοντα Κούρδο ηγέτη στην σύγχρονη ιστορία, τον Μουσταφά Μπαρζανί. Η δημοκρατία υποστηρίχθηκε από την Σοβιετική Ένωση, αλλά κατέρρευσε σε λιγότερο από έναν χρόνο. Και ο Μπαρζανί και ο σάχης θα εξακολουθήσουν να έχουν μια ταραχώδη σχέση, μια σχέση συνεργασίας σε ένα πλαίσιο καχυποψίας. Η συνεργασία και η καχυποψία διαρκούν μέχρι σήμερα. Στην πορεία προς το κουρδικό δημοψήφισμα, ο επικεφαλής της Δύναμης Quds του Ιράν, Qasem Soleimani, συναντήθηκε [14] με τον Masoud Barzani, τον γιο του Mustafa Barzani, πρόεδρο της Κουρδικής Περιφέρειας και αρχιτέκτονα του δημοψηφίσματος, ακόμα κι όταν οι ιρανικές δυνάμεις αύξαναν την πίεση στους Κούρδους.
Εάν οι Κούρδοι του Ιράκ κατορθώσουν να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν ένα λειτουργικό κράτος, το Ιράν σίγουρα θα επηρεαστεί βαθιά. Πρώτον, ένα επιτυχημένο κίνημα ανεξαρτησίας στο Ιράκ σίγουρα θα αναζωογονήσει παρόμοιες προσπάθειες των Κούρδων στο Ιράν. Και αυτό, με την σειρά του, θα μπορούσε να παρακινήσει άλλες μειονότητες να πιέσουν για ανεξαρτησία. Δεύτερον, η κουρδική περιοχή που μοιραζόταν το Ιράν και το Ιράκ ήταν από καιρό μια εύκολη ζώνη για να την διασχίσει κάποιος -ένα χαρακτηριστικό που εκτιμάται από τους λαθρεμπόρους και τους αντιφρονούντες. Στην πραγματικότητα, στο αποκορύφωμα των διεθνών κυρώσεων κατά του Ιράν, η πόλη Μαχαμπάντ ήταν ένας κόμβος για επιχειρήσεις που έφερναν αγαθά από το ιρακινό Κουρδιστάν στην κουρδική περιοχή του Ιράν πριν τα στείλουν σε άλλες περιοχές της χώρας. Η ευκολία κινήσεων, η κοινή γλώσσα και τα κοινά μέσα μαζικής ενημέρωσης μεταξύ του ιρακινού και του ιρανικού κουρδικού πληθυσμού θα κάνει της πολιτική επίδραση πιθανή. Τρίτον, οι Κούρδοι είναι γνωστοί στις Ηνωμένες Πολιτείες ως μετριοπαθής δύναμη. Στο κάτω-κάτω, έχουν συνηθίσει να συμπαρατάσσονται με τις Ηνωμένες Πολιτείες ενάντια σε τυράννους και τρομοκράτες, συμπεριλαμβανομένων του Σαντάμ και του ISIS. Αλλά και αυτοί, επίσης, έχουν πιο αμφίβολες ομάδες στις τάξεις τους. Οι κουρδικές περιοχές του Ιράν φιλοξενούν διάφορες ομάδες σαλαφιστών, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων με δεσμούς με την αλ Κάιντα και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Και οι προσπάθειες στρατολογήσεων του ISIS στην περιοχή έχουν προσθέσει λάδι στην φωτιά. Το δημοψήφισμα θα μπορούσε να χρησιμεύσει για την ενδυνάμωση αυτών των ομάδων, και γι’ αυτό, σύμφωνα με τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει ήδη βλάψει [15] τις προσπάθειες κατά του ISIS.
Το δημοψήφισμα θα μπορούσε επίσης να έχει επιπτώσεις στις σχέσεις του Ιράν με την υπόλοιπη περιοχή. Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι η πρώτη εξέλιξη μέσα σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να φέρει μαζί τους βασικούς παίκτες. Ο Μπαρζανί και άλλοι Κούρδοι ηγέτες υποστηρίζουν ότι ο στόχος του δημοψηφίσματος δεν είναι να αρχίσει να επαναπροσδιορίζει τα σύνορα τώρα. Αντ’ αυτού, έχει ως στόχο να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις μεταξύ των Κούρδων και της Βαγδάτης. Αλλά για το Ιράν (και για άλλες χώρες της περιοχής), το δημοψήφισμα θα έκανε τον τροχό να γυρίσει και θα ήταν δύσκολο να τον σταματήσουν προτού χτυπήσει σε άλλα εδραιωμένα σύνορα. Ως αποτέλεσμα, το Ιράν και η Τουρκία έχουν ήδη δεσμευτεί [16] να λάβουν μέτρα για την εξάλειψη των ιρακινών κουρδικών προσπαθειών για ανεξαρτησία.
Ένα άγαλμα φόρος τιμής στους Κούρδους πεσμεργκά, στο Κιρκούκ, τον Σεπτέμβριο του 2017. AKO RASHEED / REUTERS
Στο πλαίσιο αυτό, θα συνεργαστούν με το Ιράκ, έναν από τους βασικούς στρατηγικούς εταίρους του Ιράν στην περιοχή. Στην πραγματικότητα, το δημοψήφισμα ενδέχεται να ενισχύσει τους δεσμούς μεταξύ Ιράν και Ιράκ. Από την πλευρά της, η Σαουδική Αραβία βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά με το Ιράν στα περισσότερα θέατρα της περιοχής, από το Αφγανιστάν έως την Συρία και την Υεμένη. Αλλά οι Σαουδάραβες εντάχθηκαν στον χορό [17] των περιφερειακών ηγετών καλώντας τους Κούρδους να αναβάλουν το δημοψήφισμα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επίσης δήλωσαν [15] ότι θα μπορούσαν να περιορίσουν την υποστήριξή τους και την βοήθεια προς τους Κούρδους εάν εκείνοι προχωρήσουν με την ανεξαρτησία. Και σήμερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να διατηρούν την επίσημη θέση τους ότι η εδαφική ακεραιότητα και η εθνική ενότητα του Ιράκ είναι οι κορυφαίες προτεραιότητές της. Αυτά αφήνουν εκτός έναν βασικό περιφερειακό παράγοντα –το Ισραήλ. Ο πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου, του οποίου η κύρια έγνοια της εξωτερικής πολιτικής ήταν η ανάσχεση του Ιράν, είναι ίσως ο μοναδικός σημαντικός ηγέτης της περιοχής που υποστήριξε [18] την δημιουργία ενός κουρδικού κράτους, το οποίο θεωρεί πιθανό φράγμα ενάντια στην ιρανική επέκταση και επιθετικότητα.
Το δημοψήφισμα δημιούργησε σημαντική προσέλευση. Αλλά μακράν του να δώσει μια οριστική απάντηση στο κουρδικό ζήτημα, το δημοψήφισμα είναι μόνο η αρχή μιας μακράς διαδικασίας. Και αυτή η διαδικασία θα ξεδιπλωθεί, καθώς οι βασικοί παίκτες στην περιοχή προσπαθούν να σταματήσουν την κουρδική ανεξαρτησία. Ήδη, ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δήλωσε [19] ότι οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας είναι έτοιμες στα σύνορα. Από την πλευρά του, το Ιράν έκανε επίδειξη δύναμης με μια σημαντική άσκηση στα σύνορα και ανέπτυξε τους Φρουρούς και συμβατικό στρατό καθώς και πλήθος συστημάτων όπλων, συμπεριλαμβανομένων πυραύλων και αεροσκαφών. Προσπάθησε επίσης κάποια παρασκηνιακή διπλωματία. Πράγματι, το Ιράν ενδέχεται να αντιμετωπίζει την μέχρι σήμερα μεγαλύτερη περιφερειακή πρόκλησή του μετά τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ, μια εξέλιξη που το Ιράν πιστεύει ότι θα χρησιμεύσει μόνο για να επιδεινώσει ένα ήδη άθλιο τοπίο ασφαλείας στην περιοχή.
* Η ARIANE M. TABATABAI είναι διευθύντρια Προγράμματος Σπουδών και επισκέπτρια επίκουρη καθηγήτρια της Σχολής Εξωτερικών Υπηρεσιών Edmund A. Walsh στο Πρόγραμμα Σπουδών Ασφαλείας στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν, και συνεργάτις του Διεθνούς Προγράμματος Ασφαλείας στο Κέντρο Belfer του στην Σχολή Κένεντι του Πανεπιστημίου Harvard.
(Στην φωτογραφία : Ένα αγόρι οδηγεί ποδήλατο με την κουρδική σημαία στο Tuz Khurmato, στο Ιράκ, τον Σεπτέμβριο του 2017. THAIER AL SUDANI / REUTERS)
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-09-26/iran-and-kurds
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/07/02/1528880/%5F%5F%5F%5F%5F%5F...
[2] http://www.bbc.com/persian/iran-41298621
[3] http://www.bbc.com/persian/iran-41379238
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-09-19/politics-kurdish-inde...
[5] http://www.bbc.com/news/world-middle-east-41382494
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/persian-gulf/2017-09-01/why-iran...
[7] http://www.mitpressjournals.org/doi/full/10.1162/ISEC_a_00286
[8] https://www.chathamhouse.org/sites/files/chathamhouse/field/field_public...
[9] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2017/06/iran-tehran-isis-attac...
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-07-04/isis-hits-iran
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-04-12/iraqi-kurds-trump-bri...
[12] https://www.newyorker.com/news/news-desk/the-194th-state-the-kurds-bid-f...
[13] https://www.theatlantic.com/international/archive/2014/06/the-new-map-of...
[14] http://www.bbc.com/persian/world-41380209
[15] https://www.ft.com/content/69b5b776-9e58-11e7-8cd4-932067fbf946
[16] http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-kurds-referendum-minis/...
[17] http://www.arabnews.com/node/1164416/middle-east
[18] https://www.nytimes.com/2017/09/22/world/middleeast/kurds-independence-i...
[19] http://www.aljazeera.com/news/2017/09/erdogan-warns-armed-action-iraqi-k...
