Η επικίνδυνη έλξη του διχασμού
Νίκος Κωνσταντάρας
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Οι φλόγες του πολέμου καίνε γύρω από τη Μεσόγειο. Οι καπνοί ανεβαίνουν στον ουρανό της Γάζας, της Λιβύης, της Συρίας, του Ιράκ. Λίγο πιο πέρα, στις πεδιάδες της Ουκρανίας, τα παιδιά και τα εγγόνια αυτών που ήταν σύντροφοι στη Σοβιετική Ενωση ανταλλάσσουν πυρά και προσβολές.
Μαζί με πόλεις, διυλιστήρια και ανθρώπους καίγονται και οι τελευταίες ψευδαισθήσεις ότι ο κόσμος προχωρεί προς την πρόοδο, ότι τα μηνύματα της Δημοκρατίας και του Διαφωτισμού φτάνουν, έστω με καθυστέρηση, σε κάθε γωνιά της Γης.
Μαζί με πόλεις, διυλιστήρια και ανθρώπους καίγονται και οι τελευταίες ψευδαισθήσεις ότι ο κόσμος προχωρεί προς την πρόοδο, ότι τα μηνύματα της Δημοκρατίας και του Διαφωτισμού φτάνουν, έστω με καθυστέρηση, σε κάθε γωνιά της Γης.
Σε όλο και περισσότερα μέρη βλέπουμε τη δύναμη –τη σχεδόν ακαταμάχητη έλξη– του διχασμού. Πολυσύνθετες χώρες, όπως το Ιράκ και η Συρία, διχάζονται μεταξύ θρησκευτικών ομάδων – οι οποίες αργά ή γρήγορα θα διχαστούν πάλι, μεταξύ φανατικών και λιγότερο ακραίων ομάδων. Στην Αίγυπτο, το παλιό κοσμικό καθεστώς επανήλθε και έχει προγράψει τα στελέχη και τους οπαδούς των Αδελφών Μουσουλμάνων· στη Λιβύη, αμέτρητες ομάδες άτακτων πολεμιστών θα πολεμούν μεταξύ τους έως ότου μια ομάδα, ένας ηγέτης, καταφέρει να επιβληθεί.
Σε αυτές τις χώρες, οι διαλυτικές τάσεις είναι αποτέλεσμα των ισχυρών κραδασμών: η εισβολή των ΗΠΑ και της Βρετανίας στο Ιράκ το 2003, η ανατροπή του καθεστώτος Μουμπάρακ στην Αίγυπτο, οι διαδηλώσεις στη Συρία οι οποίες προκάλεσαν τη βίαια αντίδραση του καθεστώτος Ασαντ, η ανατροπή και ο θάνατος του Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη. Τα γεγονότα αυτά απελευθέρωσαν δυνάμεις που δεν μπορούσαν να εκφραστούν κάτω από τις συνθήκες δικτατορίας που υπήρχαν σε αυτές τις χώρες. Η έλλειψη ισχυρών και αξιόπιστων κρατικών θεσμών δεν επέτρεψε το ομαλό πέρασμα σε νέα συνθήκη μεταξύ πολιτών και κυβερνήσεων. Οι διάφορες ομάδες δεν είχαν εμπιστοσύνη στο κράτος και στις άλλες ομάδες· πολίτες που ανήκαν στην ίδια φυλή ή σέχτα συσπειρώθηκαν και άρχισαν να πολεμούν για τα δικά τους συμφέροντα, σε βάρος των υπολοίπων. Η έλλειψη εμπιστοσύνης μετατράπηκε σε φόβο, μίσος και πόλεμο. Χωρίς εξωτερική παρέμβαση, η ειρήνη θα έλθει μόνο όταν οι μεν επιβληθούν στους δε. Η Δημοκρατία και ο Διαφωτισμός θα αργήσουν.
Στη διένεξη Ισραηλινών και Παλαιστινίων βλέπουμε με τον πιο ωμό τρόπο πώς λειτουργούν οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ λαών. Η πιο ισχυρή διαχωριστική γραμμή στην περιοχή, από την ίδρυση του Ισραήλ το 1948, ήταν μεταξύ Εβραίων και Αράβων, λόγω του εκτοπισμού πολλών Παλαιστινίων από τη γενέθλια γη τους. Δεν μπορούμε να αναλύσουμε εδώ ποιος έχει δίκιο και ποιος όχι μέσα στις δεκαετίες που πέρασαν. Παρατηρούμε, όμως, ότι η στρατιωτική παρέμβαση στη Γάζα, με τα τραγικά αποτελέσματά της, συσπειρώνει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του Ισραήλ, λόγω οργής για τις επιθέσεις της Χαμάς, της ισλαμικής οργάνωσης που ελέγχει τη Γάζα. Η αμείωτη έχθρα μεταξύ των δύο πλευρών λειτουργεί ως παράγοντας συνοχής της κάθε ομάδας. Είναι αξιοσημείωτο ότι κάποιες χώρες, οι οποίες στο παρελθόν πρωτοστατούσαν στο μέτωπο διαμαρτυρίας εναντίον του Ισραήλ, σήμερα σιωπούν, είτε γιατί οι ίδιες βρίσκονται σε πόλεμο (όπως η Συρία) είτε τα καθεστώτα τους έχουν πάρει θέση εναντίον της Χαμάς και άλλων πολιτικών κινημάτων που βασίζονται στον ισλαμισμό. Είναι ενδεικτικό ότι εκτός από τις διαδηλώσεις των ίδιων των Παλαιστινίων, οι εντονότερες αντιδράσεις για τους θανάτους στη Γάζα σημειώνονται σε δυτικές χώρες.
Η επέλαση του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και τη Συρία (ΙΣΙΣ) έχει προκαλέσει μεγάλη ανησυχία σε όλη την περιοχή – ανοίγει τον δρόμο για αλλαγές συνόρων αλλά παρουσιάζει και ένα πρόσωπο του Ισλάμ που δεν θα αργήσει να προκαλέσει αντιδράσεις στον ίδιο τον ισλαμικό κόσμο. Οι αραβικές χώρες δεν έχουν αναλάβει καμία δράση εναντίον του ΙΣΙΣ ακόμη, αλλά είναι σίγουρο ότι φοβούνται την επίδραση του αυτοαποκαλούμενου «χαλιφάτου» στους δικούς τους πληθυσμούς. Το ΙΣΙΣ κερδίζει έδαφος επειδή παρουσιάζει ένα πρόσωπο που είναι απλό, βάναυσο και απόλυτο – δεν αφήνει καμία αμφιβολία για το τι είναι και τι εκπροσωπεί. Ετσι συσπειρώνει τους οπαδούς του – αλλά προκαλεί και τη συσπείρωση των αντιπάλων του και τη συνέχιση της βίας.
Στην Ευρώπη, η οικονομική κρίση έχει φανερώσει παλιά ρήγματα μεταξύ χωρών και λαών. Ομως, έχει γίνει σαφές ότι η στενή συνεργασία είναι ο ασφαλέστερος τρόπος να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες της εποχής. Παρότι εντείνονται οι αντιδράσεις εναντίον περαιτέρω ένωσης και παρατηρούμε την ενίσχυση «ευρωσκεπτικιστών» ομάδων, μπορούμε να ελπίζουμε ότι η εμπειρία του διχασμού στο παρελθόν, τα οφέλη της σημερινής ενότητας, αλλά κυρίως οι αξιόπιστοι θεσμοί μάς δίνουν τα περιθώρια να δούμε τους κινδύνους γύρω μας και να ενισχύσουμε το κοινό μας ευρωπαϊκό σπίτι.
