Ενας σοσιαλιστής παντός καιρού
Τάκης Θεοδωρόπουλος
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Κάποτε η επίκληση του ονόματός του αποτελούσε προνόμιο της Αριστεράς. Ο Ζαν Ζορές, τον οποίο η Γαλλία τίμησε στις 31 Ιουλίου με την ευκαιρία των εκατό χρόνων από τη δολοφονία του, υπήρξε εμβληματική μορφή όχι μόνον του γαλλικού αλλά και του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού.
Ηταν, ως γνωστόν, ο ιδρυτής της εφημερίδας L’Humanite, που αργότερα έγινε το επίσημο όργανο του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, και ο ιδρυτής του Γαλλικού Τμήματος της Εργατικής Διεθνούς. Εμβληματική φυσιογνωμία και μιας ολόκληρης περιόδου της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Η δολοφονία του, στις 31 Ιουλίου του 1914, μία ημέρα πριν κηρύξει ο Κάιζερ τον πόλεμο στη Ρωσία και μερικές ημέρες πριν μπει στον πόλεμο η Γαλλία, είναι ένα από τα γεγονότα που σημάδεψαν τον θάνατο της «Ωραίας εποχής». Η «belle epoque», τα περίπου σαράντα χρόνια της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας, υπήρξε η εποχή της ευρωπαϊκής ειρήνης, μετά τον γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870, των μεγάλων διεθνών εκθέσεων, του Πύργου του Αϊφελ και της έκρηξης της μοντέρνας τέχνης. Είναι επίσης η εποχή της «σοσιαλιστικής αισιοδοξίας» που διαδέχθηκε την παρισινή Κομμούνα και την εξουδετέρωσή της το 1871. Είναι η εποχή που σημαδεύεται από την υπόθεση Ντρέυφους, η εποχή που θριαμβεύει ο διανοούμενος στον κοινωνικό του ρόλο, ο Ζολά με το «Κατηγορώ» του. Προσωπικά πιστεύω ότι το καλύτερο ψυχογράφημα των χρόνων εκείνων το δίνει ένας από τους μεγαλύτερους Γάλλους συγγραφείς του 20ού αιώνα, ο Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ (βραβείο Νομπέλ) στα δύο του μυθιστορήματα, τους «Τιμπώ» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εστία) και τον «Ζαν Μπαρουά» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις).
Ηταν, ως γνωστόν, ο ιδρυτής της εφημερίδας L’Humanite, που αργότερα έγινε το επίσημο όργανο του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, και ο ιδρυτής του Γαλλικού Τμήματος της Εργατικής Διεθνούς. Εμβληματική φυσιογνωμία και μιας ολόκληρης περιόδου της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Η δολοφονία του, στις 31 Ιουλίου του 1914, μία ημέρα πριν κηρύξει ο Κάιζερ τον πόλεμο στη Ρωσία και μερικές ημέρες πριν μπει στον πόλεμο η Γαλλία, είναι ένα από τα γεγονότα που σημάδεψαν τον θάνατο της «Ωραίας εποχής». Η «belle epoque», τα περίπου σαράντα χρόνια της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας, υπήρξε η εποχή της ευρωπαϊκής ειρήνης, μετά τον γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870, των μεγάλων διεθνών εκθέσεων, του Πύργου του Αϊφελ και της έκρηξης της μοντέρνας τέχνης. Είναι επίσης η εποχή της «σοσιαλιστικής αισιοδοξίας» που διαδέχθηκε την παρισινή Κομμούνα και την εξουδετέρωσή της το 1871. Είναι η εποχή που σημαδεύεται από την υπόθεση Ντρέυφους, η εποχή που θριαμβεύει ο διανοούμενος στον κοινωνικό του ρόλο, ο Ζολά με το «Κατηγορώ» του. Προσωπικά πιστεύω ότι το καλύτερο ψυχογράφημα των χρόνων εκείνων το δίνει ένας από τους μεγαλύτερους Γάλλους συγγραφείς του 20ού αιώνα, ο Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ (βραβείο Νομπέλ) στα δύο του μυθιστορήματα, τους «Τιμπώ» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εστία) και τον «Ζαν Μπαρουά» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις).
«Αν ο Ντρέυφους είναι αθώος, δεν είναι ούτε αξιωματικός ούτε αστός: η ίδια η υπερβολή της δυστυχίας που τον έχει χτυπήσει τον αποψίλωσε από κάθε ταξικό χαρακτηριστικό. Δεν είναι πια παρά η ίδια η ανθρωπότητα στο ανώτατο σημείο εξαθλίωσης και απελπισίας που μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου», έγραφε ο Ζορές. Και είναι εντυπωσιακό πώς οι σκέψεις του αντηχούν, μισόν και πάνω αιώνα αργότερα στην κρίση της Χάνα Αρεντ για τη δίκη του Αϊχμαν («Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ») όπου η φιλόσοφος θεωρεί πως το λάθος του Ισραήλ είναι ότι δεν δίκασε τον ναζί γιατί εγκλημάτησε κατά της ανθρωπότητας, την οποία ανθρωπότητα στην περίπτωση ενσάρκωναν οι Εβραίοι, αλλά γιατί εγκλημάτησε κατά των Ισραηλιτών. Η διαφορά ανάμεσα στην «κοινοτική» σκέψη και στον ανθρωπισμό.
Ο Ζορές είχε την τύχη να έχει απέναντί του αντιπάλους εξίσου θαρραλέους και έντιμους με τον ίδιο. «Θάρρος είναι να ψάχνεις την αλήθεια και να τη λες... Θάρρος είναι να προχωράς προς το ιδανικό κατανοώντας το πραγματικό...». Και η αλήθεια δεν είναι πάντα ίδια για όλους. Ειδικά για όσους έχουν καλλιεργήσει τη σκέψη τους με την κλασική παιδεία, όπως οι ευρωπαϊκές ελίτ του καιρού εκείνου, όπως και ο Ζορές, που είχε γράψει διατριβή ολόκληρη στα λατινικά. Απέναντί του είχε τον μεγάλο ποιητή Σαρλ Πεγκύ, ο οποίος είχε ενστερνισθεί τον καθολικισμό και σκοτώθηκε περίπου ένα μήνα μετά τη δολοφονία του Ζορές στα χαρακώματα του Α΄ Πολέμου. Απέναντί του είχε και τον Μορίς Μπαρές, τον πρωθιερέα του γαλλικού εθνικισμού, τον ιδεολόγο των δεσμών με τη γη, τους προγόνους και τις παραδόσεις. Αυτός είχε πει: «Δεν πρέπει να απαιτείτε να μισώ τον Ζορές. Δεν μπορώ, και κατόπιν ωρίμου σκέψεως αποφάσισα ότι δεν πρέπει να τον μισώ». Πολιτικός του αντίπαλος ήταν και ο Κλεμανσό.
Ο Φρανσουά Ολάντ την ημέρα της επετείου επισκέφθηκε το καφενείο της Μονμάρτρης όπου καθόταν ο Ζορές όταν δολοφονήθηκε – σημειωτέον ότι ο δολοφόνος του αθωώθηκε, γιατί το δικαστήριο έκρινε πως το έκανε εν βρασμώ ψυχής λόγω των εθνικιστικών του αισθημάτων. Μόνο που τώρα πια τα πνευματικά δικαιώματα του Ζορές δεν ανήκουν αποκλειστικά στην Αριστερά, όπως ανήκαν ώς το 1981 όταν ο νεοεκλεγείς Φρανσουά Μιτεράν είχε αφήσει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο στο μνήμα του στο Πάνθεον. Ο Νικολά Σαρκοζί στον λόγο που έβγαλε το 2007 για να εγκαινιάσει την προεκλογική του εκστρατεία ανέφερε 32 φορές το όνομα Ζορές. Είπε μάλιστα πως η Αριστερά πρόδωσε τον Ζορές υποβαθμίζοντας την εργασία. Πιο τολμηρή η Μαρίν Λεπέν, εξαίροντας τον πατριωτισμό του, έγραψε στις αφίσες του κόμματός της για τις ευρωεκλογές του 2009 πως ο Ζορές θα είχε ψηφίσει Εθνικό Μέτωπο. Είναι το δεύτερο ευρύτερα αποδεκτό ιστορικό πρόσωπο στη Γαλλία μετά τον στρατηγό Ντε Γκωλ. «Μια ορισμένη ιδέα της Γαλλίας» που θα ’λεγε κι ο στρατηγός.
Αν αυτό σημαίνει ότι οι ιδέες του Ζορές έχουν γίνει αποδεκτές σε όλο το φάσμα του πολιτικού συστήματος, αυτό μάλλον οδηγεί στο συμπέρασμα πως τα σοσιαλιστικά κόμματα δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Ή, για να το πω πιο λεπτά, και να μην προσβάλω την ευθιξία του κ. Βενιζέλου, αυτό σημαίνει ότι ο ευρωπαϊκός σοσιαλισμός αντιμετωπίζει κάποια σοβαρά προβλήματα ταυτότητας όταν, με τόση ευκολία, οι αντίπαλοί του λεηλατούν τα εικονίσματά του. Θα μου πείτε δεν χρειάζεται να φτάσουμε ώς τον Ζορές για να το αντιληφθούμε. Φέτος τον χειμώνα ζήσαμε το δράμα της ελληνικής κεντροαριστεράς, ό,τι πλησιέστερο στον ευρωπαϊκό σοσιαλισμό μπορούμε να παράγουμε, την αμηχανία της όχι μόνον να παραγάγει κάποιες πειστικές πολιτικές προτάσεις, αλλά και να χαράξει τα όριά της, να αποκτήσει σχήμα, κι ας ήταν και σχηματάκι. Ισως να μην είναι τυχαίο ότι τις υποθέσεις του σοσιαλισμού τις έχουν αναλάβει ως επί το πλείστον καθηγητές πανεπιστημίου, άνθρωποι με θεωρητικό εξοπλισμό ενδεχομένως, σίγουρα όμως με ελάχιστη πρακτική ευφυΐα – απόδειξη η κατάσταση του πανεπιστημίου. Και όπως έλεγε ο Ζορές: «Θάρρος είναι να είσαι όλα μαζί, και πρακτικός και φιλόσοφος».
Ισως να μην είναι τυχαίο από την άποψη ότι ο σοσιαλισμός του τύπου Ζορές έκλεισε τον ιστορικό του κύκλο και μάλλον πλέον αποτελεί αντικείμενο θεωρητικών μελετών και όχι βάση πολιτικής πρακτικής.
