Η στρατηγική αξία της Ανατολικής Μεσογείου
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΙΛΗΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr)
Η χρησιμότητα της Ανατολικής Μεσογείου αυξάνεται, συνιστώντας κρίσιμη παράμετρο για τους στρατηγικούς σχεδιασμούς ΗΠΑ - Ε.Ε. - Ρωσίας. Η περιοχή κρίνεται ιδιαίτερης σημασίας, αποτελώντας:
• Εμπορικό σταυροδρόμι (εξ ου και το ενδιαφέρον του Πεκίνου), προσδίδοντας βάθος στη διώρυγα του Σουέζ. Μάλιστα, η πρόσφατη διάνοιξή της διπλασίασε την ημερήσια δυναμικότητα και συντόμευσε τον χρόνο διέλευσης. Η πρόσβαση στην αγορά της Ευρώπης προϋποθέτει κάποιου είδους ερείσματα στην ευρύτερη περιφέρεια, μέσω επενδύσεων και συναφών οικονομικών συνεργασιών είτε/και διά της στρατιωτικής/ναυτικής παρουσίας κατοχύρωσης των δρόμων θαλάσσιας μεταφοράς εμπορευμάτων.
• Ζώνη ανάσχεσης έναντι των απειλών που αναπτύσσονται περιμετρικά αυτής. Πιο συγκεκριμένα, πέραν της δράσης τρομοκρατικών πυρήνων, η αστάθεια χαρακτηρίζει το τόξο που εκτείνεται από το Αφγανιστάν μέχρι την υποσαχάρια Αφρική, με λαθρεμπόριο παντός είδους, υπερεθνικό οργανωμένο έγκλημα, φτώχεια και ανισότητες, θρησκευτικό φονταμενταλισμό, διεφθαρμένα και δεσποτικά καθεστώτα, αποτυχημένα κράτη και τον κίνδυνο διάχυσης όπλων μαζικής καταστροφής να είναι μόνο μερικά από τα γνωρίσματά του. Επιπρόσθετα, με δεδομένη τη συγκέντρωση ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων που το επόμενο διάστημα θα αναζητήσει καταφύγιο στη Γηραιά Ηπειρο, στα «μαξιλάρια ασφαλείας» που δημιουργεί η Ε.Ε. περιλαμβάνεται και η αναχαίτιση στο τελευταίο στάδιο ελέγχου πριν πατήσουν το ευρωπαϊκό έδαφος όσων δεν ικανοποιούνται από τις συνθήκες διαβίωσης είτε στη χώρα καταγωγής τους είτε σε αυτή που τους φιλοξενεί, συνήθως υπό δυσμενείς όρους.
• Πηγή ενεργειακής διαφοροποίησης για την Ε.Ε. Η τελευταία επιδιώκει την ανάπτυξη επιπλέον σχεδίων κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού. Αυτό συνεπάγεται αναζήτηση τόσο νέων προμηθευτών όσο και οδών. Στην περίπτωση της Ανατολικής Μεσογείου προσφέρονται και τα δύο, αρκεί να γίνουν ορθές επιλογές με βάση οικονομικοτεχνικά αλλά και γεωπολιτικά κριτήρια. Αλλωστε, βάσει των υφιστάμενων ευρημάτων και των συνεπαγόμενων εξαγωγικών δυνατοτήτων (που αναμένεται να αυξηθούν τα επόμενα χρόνια), μπορούν όλα τα ενδιαφερόμενη μέρη να ικανοποιηθούν. Ολα αυτά βέβαια υπό την αίρεση ότι η κατάσταση δεν θα εκτραχυνθεί περαιτέρω και πως δρώντες με αντιπαραγωγικό τρόπο δράσης, όπως η Τουρκία, θα μετριαστούν. Οχι μέσω συμφωνιών περί την ενέργεια ή ευρύτερων διευθετήσεων (βλ. Κυπριακό) που θα εξυπηρετούν τα συμφέροντά της σχεδόν μονοδιάστατα ώστε να κατευναστεί η επιθετικότητά της, αλλά διά της επισήμανσης τυχόν ζημίας και απωλειών αν συνεχίσει στο μοτίβο τού «όλα ή τίποτα». Οι υπόλοιπες δυνάμεις οφείλουν από κοινού με ενεργειακούς κολοσσούς, που ήδη δραστηριοποιούνται, να προκρίνουν projects με τις μικρότερες δυνατές επισφάλειες στην κατεύθυνση διασύνδεσης της περιοχής με την ευρωπαϊκή αγορά. Στο σκέλος των περιφερειακών πελατών, η Τουρκία διατηρεί δικαιωματικά –λόγω μεγέθους και αναγκών– την πρωτοκαθεδρία, αρκεί να συνηγορήσει σε γενικότερες λύσεις με συμβιβαστική διάθεση –κάτι που αποκλείεται να συμβεί μέχρι την έκβαση του δημοψηφίσματος. Ο χρόνος λειτουργεί, πάντως, πιεστικά εν αναμονή της συμπερίληψης ιρανικού αερίου (τεράστια αποθέματα αλλά όχι άμεσα διαθέσιμα) και αμερικανικού σχιστολιθικού (προσώρας μη ανταγωνιστικό τιμολογιακά).
Εξίσου, η Ανατολική Μεσόγειος προσφέρει δυνατότητες παρακολούθησης των τεκταινομένων από στρατιωτικής –και όχι μόνο– σκοπιάς στη Μέση Ανατολή και εφόσον κριθεί αναγκαίο μετεξέλιξης σε εφαλτήριο επιχειρήσεων (π.χ. στη Λιβύη). Πράγματι, οι εδαφικές απώλειες του Ισλαμικού Κράτους έχουν υποχρεώσει σημαντικό αριθμό μαχητών να διασκορπιστούν σε μέρη όπου λειτουργούσαν ήδη τζιχαντιστικοί πυρήνες. Το χάος που επικρατεί στη Λιβύη είναι πρόσφορο για την εδραίωση της δράσης του τρομοκρατικού δικτύου πέραν της Μέσης Ανατολής. Ο ρόλος της ως χώρας διέλευσης επί το πλείστον μεταναστευτικών ροών σημαίνει πως Χαλιφάτο και Δύση προσβλέπουν στην απόκτηση ελέγχου επ’ αυτής για διαφορετικούς λόγους, με επιλεκτικές ή διευρυμένες παρεμβάσεις να μην αποκλείονται.
Η δε έσχατη εμπλοκή της Ρωσίας αφορά ένα πλέγμα συμφερόντων που περιλαμβάνουν την ανάγκη μονιμότερης και ουσιαστικότερης φυσικής παρουσίας σε ένα χώρο όχι ζωτικών αλλά ισχυρών στρατηγικών συμφερόντων (αναπτύσσει ερείσματα και στη Λιβύη), ιδίως κατόπιν της επέμβασής της στη Συρία, αλλά και την ενεργειακή διάσταση – κάτι που μαρτυρά η συμμετοχή της στην Αίγυπτο. Η Ανατολική Μεσόγειος ναι μεν δεν νοείται ποσοτικά αντίπαλον δέος για τη Μόσχα, εντούτοις αθροίζεται στις πηγές προμήθειας της Ε.Ε., ενώ δύναται λόγω γεωγραφικής εγγύτητας, υπό προϋποθέσεις, να τροφοδοτήσει την Τουρκία, εκ των καλύτερων πελατών της πρώτης.
Τούτων δοθέντων, η Ουάσιγκτον λογικά θα παραμείνει δεσμευμένη στην περιοχή. Η ηγεσία Τραμπ φαίνεται να προσδίδει ιδιαίτερη αξία στο δίπολο Ισραήλ - Αιγύπτου και να προτιμά τις διμερείς διευθετήσεις με όσους κρίνει σημαντικούς αντί «άσκοπων» και «αναποτελεσματικών» πολυμερών συνεργασιών. Αν έτσι προκύψουν διάφορα εταιρικά σχήματα ή οι ΗΠΑ βασιστούν σε συγκεκριμένο άξονα συμμάχων, καθώς και κατά πόσον θα προσφερθεί μεγαλύτερος χώρος δράσης στην Ε.Ε. με τη Δύση να κινείται συντεταγμένα, θα διευκρινιστεί συν τω χρόνω.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
Το βιβλίο του «Ευρώπη, Πρόσφυγες, Ανασφάλεια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
