Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και 1821
Από τον Ιάκωβο Δ. Μιχαηλίδη
(Πηγή : http://www.eboulevard.gr/)
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι φοιτητές μού ζητούν να αποτιμήσω την πορεία του ελληνικού κράτους, σχεδόν δύο αιώνες μετά τη συγκρότησή του. Αφορμή φυσικά αποτελεί η τρέχουσα οικονομική κρίση, η οποία αναπόφευκτα πολλαπλασιάζει τα σχετικά ερωτήματα.Ανέκαθεν, άλλωστε, το ιστορικό παρελθόν αποτελούσε τη δεξαμενή αναζήτησης γνώσης για τις παθογένειες του παρόντος. Σε κάθε περίπτωση, η αναδρομή στην ιστορία του ελληνικού κράτους συνιστά πολύτιμη διαδικασία για όποιον ενδιαφέρεται να κατανοήσει αρκετά από τα τεκτονικά συμβάντα της τρέχουσας καθημερινότητας. Φτάνει μόνο η αναδίφηση αυτή να γίνεται με σεβασμό στους κανόνες της ιστορικής επιστήμης που απαιτούν νηφαλιότητα, κριτική σκέψη και αναλυτική ικανότητα για την εξαγωγή των συμπερασμάτων.
Στο σημείωμα αυτό θα συνοψίσω σύντομα τις δικές μου σκέψεις πάνω στο ζήτημα. Η ελληνική επανάσταση του 1821 και η συγκρότηση του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους αποτέλεσαν ένα κορυφαίο γεγονός με διαστάσεις εθνικές, βαλκανικές, ευρωπαϊκές και παγκόσμιες. Από κοινού με την αμερικανική, τη γαλλική και την επανάσταση στη νότια Αμερική, η ελληνική Παλιγγενεσία συγκίνησε τα φιλελεύθερα πνεύματα που αντιμάχονταν τον συντηρητισμό των παλαιών μοναρχικών καθεστώτων.
Οι ιδεολογικοί καθοδηγητές της ελληνικής Επανάστασης εμφορούνταν από τις ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και αγωνίζονταν για τη συγκρότηση μιας ευνομούμενης, φιλελεύθερης και δημοκρατικής πολιτείας, κατά των προτύπων των φωτισμένων κρατών της δυτικής Ευρώπης. Οι ιδέες τους, ρηξικέλευθες και προοδευτικές, κορύφωσαν τις ελπίδες για την αναγέννηση του Ελληνισμού και την επανατοποθέτησή του στον χάρτη των πρωτοπόρων εθνών της ανθρωπότητας. Ωστόσο, στην ελληνική χερσόνησο των αρχών του 19ου αιώνα κυριαρχούσαν ιδεολογίες και τοπικές ομάδες που αντιμάχονταν τον προσανατολισμό προς τη Δύση. Η δική τους πρόσληψη του μέλλοντος του Ελληνισμού υπήρξε κατά βάση η αναπαραγωγή των κατεστημένων οθωμανικών δομών της Τουρκοκρατίας -υπό τη δική τους βέβαια εξουσία.
Εκείνη η σύγκρουση για τον χαρακτήρα και το μέλλον του νεοσύστατου ελληνικού κράτους συνεχίσθηκε -και κατά τη γνώμη μου συνεχίζεται ακόμη- με διαφορετικούς κάθε φορά πρωταγωνιστές και πολιτικές προτεραιότητες. Ο λαϊκιστικός κοτζαμπασισμός έως σήμερα αντιμάχεται τη συγκρότηση ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους, όπου οι θεσμοί θα λειτουργούν ανεξάρτητα από τις διαθέσεις της άρχουσας τάξης, πολιτικής, οικονομικής και πνευματικής. Η αντίληψη για το «κράτος – λάφυρο», επενδυμένη με ισχυρές δόσεις απομονωτισμού και συνωμοσιολογίας και με συνθηματολογία που θωπεύει τα κατώτερα ένστικτα του λαού, εξακολουθεί να αποπροσανατολίζει από τα μεγάλα ερωτήματα και διλήμματα που απασχολούν τα πρωτοπόρα έθνη. Όμως οι πρόγονοί μας πρόκοψαν επί αιώνες στη Διασπορά λόγω ακριβώς της εξωστρέφειας και του κοσμοπολιτισμού τους, παραδοσιακών αξιών ενός Οικουμενικού Ελληνισμού. Αυτές τις αξίες θεωρώ πως είναι απαραίτητο να ανακαλέσουμε σήμερα, πριν η κλεψύδρα αδειάσει εντελώς.
*Ο Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, στο ΑΠΘ
**Φωτό: Το μνημείο του Θρασύλλου, 1805 / Αρχείο: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη
