Panama Papers/ Το μεγάλο ελληνικό κόλπο με τις Σεϋχέλλες
Χάρης Καρανίκας
(Πηγή : http://www.protagon.gr)
Πώς στήθηκε μια «βιομηχανία ανωνυμίας» στον ανερχόμενο νησιωτικό φορολογικό παράδεισο του Ινδικού – Τι αποκαλύπτουν τα έγγραφα της Mossack Fonseca – Ο ρόλος δικηγορικού γραφείου στην Πατριάρχου Ιωακείμ στο Κολωνάκι
Θεωρούνται το άβατο της μυστικότητας: οι offshore που έχουν ανώνυμες μετοχές και που ορθώνουν τείχος αδιαφάνειας ανάμεσα στις δραστηριότητές τους και στους πραγματικούς ιδιοκτήτες έχουν μπει εδώ και καιρό στο στόχαστρο διεθνών οργανισμών για την καταπολέμηση του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος. Ωστόσο, η Mossack Fonseca παρείχε υπηρεσίες σύστασης ανώνυμων offshore, χωρίς καν να καταγράφει για ποιους το κάνει, όπως φαίνεται από τα εσωτερικά της έγγραφα. Σε αλληλογραφία των υπαλλήλων της δικηγορικής εταιρείας αποκαλύπτεται ότι ανάμεσα στους αόρατους πελάτες που απολάμβαναν το ανώτατο βαθμό μυστικότητας περιλαμβάνονταν και Ελληνες.
14 Νοεμβρίου 2012. Στα κεντρικά γραφεία της Mossack Fonseca, της παναμέζικης δικηγορικής εταιρείας απ’ όπου διέρρευσαν τα Panama Papers, χτυπάει συναγερμός. Ο λόγος: Ενα ηλεκτρονικό μήνυμα από το παράρτημα στις Σεϋχέλλες. Στο μήνυμα, ο υπάλληλος του παραρτήματος, ενημέρωνε τα κεντρικά για την κατάσταση πανικού που επικρατούσε στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Ινδικού Ωκεανού.
Δύο δημοσιογράφοι με κρυφή κάμερα, που παρίσταναν του επιχειρηματίες, κατέγραψαν τις συνομιλίες τους με υπεύθυνο εταιρείας σύστασης offshore ενώ διαπραγματεύονταν να κρύψουν ένα «μαύρο» εκατομμύριο δολάρια. Κατά τις συζητήσεις τους εξηγούσαν στον υπεύθυνο ότι «εκπροσωπούν ιδιώτη ο οποίος ήταν αξιωματούχος-σύνδεσμος μεταξύ της κυβέρνησης της Ζιμπάμπουε και των επιχειρηματιών που εκμεταλεύονταν τα ορυχεία διαμαντιών στη χώρα».
Ο υπεύθυνος της εταιρείας αμέσως μόλις άκουσε την παραπάνω περιγραφή τους διέκοψε: «Δεν θέλουμε να το γνωρίζουμε αυτό», είπαν, «γιατί αν το γνωρίζουμε θα πρέπει να το αναφέρουμε. Οπότε, δεν άκουσα ούτε λέξη από αυτά που είπατε τα τελευταία δύο λεπτά». Και ο υπεύθυνος άρχισε να εξηγεί στο ζευγάρι των δημοσιογράφων πώς μπορούσαν να στήσουν μία δομή-λαβύρινθο offshore βάζοντας την μία εταιρεία, μέσα στην άλλη, μέσα στην άλλη – σαν μία μπαμπούσκα που κρύβει εντελώς τον πραγματικό ιδιοκτήτη. Συγκεκριμένα, τους είπε ότι η offshore των Σεϋχελλών θα ελεγχόταν από μία offshore στον Άγιο Δομήνικο στην Καραϊβική, που με τη σειρά της θα άνηκε σε μία offshore της Μπελίζ στην Κεντρική Αμερική.
Οποιοσδήποτε προσπαθούσε να ανακαλύψει τους δικαιούχους των εταιρειών θα έβρισκε ανυπέρβλητα εμπόδια: βασικό ατού ήταν ότι κάποιες από τις εταιρείες θα είχαν ανώνυμες μετοχές (bearer shares), οι οποίες κρατούνται από τους μετόχους χωρίς να αναφέρονται τα ονόματά τους, και έτσι δεν θα ήταν δυνατό ποτέ να βρεθούν οι ιδιοκτήτες. Στις Σεϋχέλλες οι ανώνυμες μετοχές εταιρειών επιτρέπονταν. «Απλά είναι αδύνατο, κανείς δεν θα προσπαθήσει να κυνηγήσει τέτοιου είδους πληροφορίες», κατέληξε ο υπεύθυνος, εννοώντας τα στοιχεία των πραγματικών ιδιοκτητών. Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε τον Νοέμβριο του 2012 στο Al Jazeera προκαλώντας μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης στις εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στην σύσταση offshore.
Στο email που απέστειλε στα κεντρικά γραφεία της Mossack Fonseca στον Παναμά, ο υπάλληλος του παραρτήματος στις Σευχέλλες εμφανιζόταν ιδιαίτερα ανήσυχος: «Δεν ξέρουμε ακόμα τι θα συμβεί. Ο υπουργός Οικονομικών εμφανίστηκε χθες το βράδυ σε τηλεοπτικό κανάλι και ανέφερε ότι το συγκεκριμένο ρεπορτάζ μπορεί να βλάψει την φήμη των Σεϋχελλών ως κέντρο offshore».
Στο μήνυμά του ο υπάλληλος τόνιζε ότι επίκειται επίσκεψη του ΟΟΣΑ μέσα σε λίγους μήνες, ότι κλιμάκιο του οργανισμού θα επισκεφθεί εταιρείες σύστασης offshore και ότι οι έλεγχοι από την αρμόδια αρχή οικονομικών ελέγχων θα είναι πιο αυστηροί από ποτέ – εξαιτίας του ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε.
«Ξέρω ότι προσπαθούμε όσο μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι έχουμε όλες τις πληροφορίες που χρειάζονται σχετικά με λογιστικά στοιχεία, εγγραφές των στοιχείων των διευθυντών, των μετόχων, τις δραστηριότητες των εταιρειών. Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε τα στοιχεία των τελικών δικαιούχων των εταιρειών για τα αρχεία μας, είναι σημαντικό, διότι ως εταιρεία παροχής υπεράκτιων υπηρεσιών, πρέπει να έχουμε τα αρχεία και τα έγγραφα που μπορούν εύκολα να ανακτηθούν κατά τη διάρκεια ενός ελέγχου στις Σεϋχέλλες», έγραφε ο υπάλληλος του παραρτήματος της Mossack Fonseca στο email. Και συνέχιζε: «Γνωρίζω ότι οι πληροφορίες για τους τελικούς δικαιούχους είναι εμπιστευτικές, αλλά θα πρέπει να τις έχουμε στα αρχεία μας. Θα παραμείνουν εμπιστευτικές, εκτός αν διεξαχθεί έρευνα από τις αρχές και μας ζητηθεί να αποκαλύψουμε αυτές τις πληροφορίες. Θα συνεχίσω να επιμένω σε αυτό, διότι, ως Υπεύθυνος Συμμόρφωσης του παραρτήματος, θα είμαι εγώ που θα πρέπει να εξηγήσω στις αρχές γιατί δεν έχουμε τις απαραίτητες πληροφορίες σ τα αρχεία μας, όπως θα οφείλαμε σύμφωνα με την νομοθεσία και τους κανονισμούς των Σεϋχελλών».
Οι ανώνυμες μετοχές ή αλλιώς bearer shares είναι το ιερό δισκοπότηρο της μυστικότητας των offshore. Και οι Σεϋχέλλες, παρά τις πιέσεις που δέχονταν από τον ΟΟΣΑ και τους διεθνείς οργανισμούς που ασχολούνται με την καταπολέμηση του ξεπλύματος μαύρου και βρώμικου χρήματος να καταργήσουν τις ανώνυμες μετοχές, συνέχιζαν να τις επιτρέπουν. Aρκεί τα ονόματα των κατόχων των bearer shares να είναι γνωστά σε κάποιους θεματοφύλακες και όχι στις ίδιες τις κρατικές αρχές.
Το βασικό ατού των ανώνυμων μετοχών για αυτούς που θέλουν να παραμένουν κάτω από τα ραντάρ είναι δεν υπάρχει κανένα ίχνος των συναλλαγών: αρκεί να δώσει ο κάτοχος των μετοχών τα χαρτιά που αναγράφουν bearer στον νέο κάτοχο. Αυτό σημαίνει ότι οι εταιρείες με ανώνυμες μετοχές –και μαζί και τα περιουσιακά τους στοιχεία- μπορούν να αλλάξουν ιδιοκτήτες χωρίς να μπορεί κανείς να το ανακαλύψει.
Από την στιγμή που ήχησε ο συναγερμός το 2012 στις Σεϋχέλλες, η Mossack Fonseca δεν έκανε και πολλά για να συμμορφωθεί. Όμως, από την διαρροή των εγγράφων προκύπτουν πολύτιμα στοιχεία για τις offshore ελληνικού ενδιαφέροντος με bearer shares. Σε λίστα που διαμορφώθηκε τον Φεβρουάριο του 2015 από τη Mossack Fonseca, εμφανίζονται κατ’ αρχήν οι μεσάζοντες για την δημιουργία των offshore με ανώνυμες μετοχές. Βασικό ρόλο φαίνεται ότι παίζει δικηγορικό γραφείο που δήλωνε διεύθυνση στην Πατριάρχου Ιωακείμ στο Κολωνάκι, το οποίο όμως δεν βρίσκεται πλέον εκεί. Από τα στοιχεία δεν απουσιάζουν και διευθύνσεις ιδιωτών, όπως της γυναίκας που ανέλαβε την δημιουργία τέτοιας offshore για λογαριασμό του Βλάση Καμπούρογλου που εμπλεκόταν στην προμήθεια των Tor M1 και βρέθηκε νεκρός σε ξενοδοχείο της Τζακάρτα το 2012. Ωστόσο, στην συγκεκριμένη λίστα, όλες οι offshore των Σεϋχελλών εμφανίζονται πάρα πολύ μεγάλες ελλείψεις όσον αφορά τα τα ονόματα των πραγματικών δικαιούχων, γεγονός που δείχνει ότι η Mossack Fonseca δεν συμμορφώθηκε επαρκώς με τους κανονισμούς στις Σεϋχέλλες, συνεχίζοντας έτσι να προσφέρει ένα απροσπέλαστο τείχος μυστικότητας στους πελάτες της.
Έγγραφα που διέρρευσαν δείχνουν ότι σε εσωτερικό έλεγχο της παναμέζικης δικηγορικής εταιρείας το 2015 βρέθηκε ότι η Mossack Fonseca δεν είχε στοιχεία για τα ονόματα των πραγματικών ιδιοκτητών σε ποσοστό 98,5% επί του συνόλου των ανώνυμων offshore που είχε συστήσει στις Σεϋχέλλες! Αυτό επί της ουσίας σημαίνει ότι η Mossack Fonseca δεν γνώριζε ποιοι είναι πίσω από τις ανώνυμες offshore – και από την στιγμή που δεν γνώριζαν ούτε οι άνθρωποι της νομικής εταιρείας, ο βαθμός μυστικότητας αυτών των εταιρειών και των δραστηριοτήτων τους ήταν ο ανώτατος δυνατός.
Το ICIJ υπέβαλε ερώτημα στην Mossack Fonseca σχετικά με τα ελλιπή στοιχεία των offshore με τις ανώνυμες μετοχές. Συγκεκριμένα, η παναμέζικη δικηγορική εταιρεία ερωτήθηκε: «Έχουμε δει αποδεικτικά στοιχεία ότι το 2015 εσωτερικοί έλεγχοι εμφάνιζαν ότι η Mossack Fonseca γνώριζε την ταυτότητα των πραγματικών ιδιοκτητών σε μόλις 204 από τις 14.086 εταιρείες ανώνυμων μετοχών που συστάθηκαν στις Σεϋχέλλες. Τα έγγραφα δείχνουν ότι Mossack Fonseca συνέχισε να προσφέρει ανώνυμες μετοχές την ίδια ώρα που οι παγκόσμιες οικονομικές αρχές λαμβάνουν μέτρα ώστε να αποθαρρύνουν τη χρήση τους. Γιατί η Mossack Fonseca θεωρεί ότι αυτή είναι μία υπηρεσία που χρειάζεται και συνεχίζει να παρέχει; Έχει η εταιρεία σχεδιάσει συστήματα που επιτρέπουν την άγνοια των πληροφοριών σχετικά με τους πελάτες της;»
H παναμέζικη δικηγορική εταιρεία δεν απάντησε στο συγκεκριμένο ερώτημα για τις Σεϋχέλλες.
Από την επεξεργασία των στοιχείων, προκύπτουν ενδιαφέροντα ευρήματα για τις διευθύνσεις ελλήνων διευθυντών αλλά και μετόχων, που αποκαλύπτονται σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ανάμεσα σε υπαλλήλους της εταιρείας, χωρίς όμως να περιλαμβάνονται στη λίστα της Mossack Fonseca που δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2015. Εκτός από 34 εκδόσεις ανώνυμων μετοχών ελληνικού ενδιαφέροντος, εντοπίστηκε ότι οι εκδόσεις αυτές συνδέονται με 18 συνολικά offshore στις Σεϋχέλλες. Οι διευθύνσεις που σχετίζονται με διευθυντές, κατόχους μετοχών ή και μεσάζοντες βρίσκονται κατά κύριο λόγο στον νομό Αττικής. Αρκετές από τις εταιρείες εμφανίζονται να συνδέονται με διευθύνσεις βορείων προαστίων: H Damima στην Εκάλη, η Aristec στο Μαρούσι, η Syllabel Trading στην Φιλοθέη, η Kein Management στο Ψυχικό, η Fame Link Investments και η Ariston Traders στην Κηφισιά, η Kehoe στα Μελίσσια. Στα νότια, στη Νέα Σμύρνη εμφανίζεται η Bamera, στη Βούλα η Maira, ενώ κάποιες ακόμα εντοπίζονται στο κέντρο της Αθήνας. Υπάρχουν επίσης δύο offshore, η Lefkada Tour και η Segol Industries, που σχετίζονται με διευθύνσεις στην Λευκάδα και την Μύκονο αντίστοιχα.
Τα ονόματα όλων των εταιρειών και των συνδεόμενων προσώπων θα δημοσιευθούν στις αρχές Μαϊου σε ειδική εφαρμογή που αναπτύσσει το ICIJ στην διεύθυνση icij.org.
* Μία παγκόσμια έρευνα του International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) και της Süddeutsche Zeitung. Συνεργαζόμενα μέσα ενημέρωσης και φορείς: Aftenposten, ARD, BBC Panorama, CBC/Radio-Canada, Columbia University, De Tijd, El Confidencial, Gazeta Wyborcza, Guardian, Haaretz, Indian Express, Irish Times, Korea Center for Investigative Journalism/Newstapa, Kyiv Post, La Nacion, Le Matin Dimanche, Le Monde, L’Espresso, Miami Herald, NDR, OCCRP, Politiken, Premières Lignes, SVT, The Asahi Shimbun, The Australian Financial Review, Trouw, TVI24, UOL, Vedemosti, WDR και περισσότεροι από 70 ακόμα ειδησεογραφικοί οργανισμοί στον πλανήτη, μεταξύ των οποίων και το Protagon.gr
