Ο ελληνισμός στην οικονομία του μέλλοντος
ΑΡΙΣΤΟΣ ΔΟΞΙΑΔΗΣ
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Η μεγάλη κρίση που βιώνουμε θα αλλάξει τη θέση της Ελλάδας και του ελληνισμού στην παγκόσμια οικονομία. Το διακύβευμα της εποχής είναι: προς ποια κατεύθυνση; Στον δημόσιο λόγο και στους καφενέδες της επικράτειας κυριαρχούν τα απαισιόδοξα σενάρια. Αυτές τις ημέρες όμως εκδόθηκε ένα βιβλίο του Γιώργου Πρεβελάκη που προβάλλει μία αισιόδοξη εκδοχή. Τίτλος: «Ποιοι είμαστε; Γεωπολιτική της ελληνικής ταυτότητας» (εκδόσεις Economia).
Δεν αναπαράγω εδώ την ανάλυση του σημαντικού αυτού βιβλίου για τη θέση του ελληνισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, για τον ρόλο του στη διαμόρφωση των δυτικών εθνών και για τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους. Σας προτρέπω να το διαβάσετε. Ο στόχος του συγγραφέα, όπως τον συνόψισε ο ίδιος, είναι να εντοπίσει τα προ-νεωτερικά στοιχεία της ελληνικής ιδιοπροσωπίας, που ήταν μειονέκτημα στη νεωτερική εποχή, αλλά που στο μέλλον μπορούν να γίνουν πλεονέκτημα, καθώς τα εθνικά κράτη κλονίζονται από την παγκοσμιοποίηση και την τεχνολογία. Τα στοιχεία είναι: η μεγάλη επένδυση των οικογενειών στην παιδεία, η διαχρονική γλώσσα, ο τοπικισμός, τα διεθνή δίκτυα της διασποράς και της ναυτιλίας, τα θρησκευτικά δίκτυα και η διαμεσολαβητική θέση μεταξύ Δύσης και Ανατολής.
Τα δίκτυα συνεργασίας μεταξύ ίσων, που ξεκινούν από μικρές κοινότητες και απλώνονται στον διεθνή χώρο, μπορούν να επιβιώσουν και να ευημερήσουν σε συνθήκες γεωπολιτικής ρευστότητας καλύτερα από τις ιεραρχικές πυραμίδες των κρατών και των μεγάλων βιομηχανικών επιχειρήσεων. Η ελληνική ναυτιλία είναι το γνωστό από δεκαετίες παράδειγμα. Τώρα αναδύονται σε όλο τον κόσμο τα δίκτυα της ψηφιακής τεχνολογίας, όπου μικρές τοπικές κοινότητες δημιουργών συνεργάζονται περισσότερο με τους όμοιούς τους σε ξένες πόλεις απ’ ό,τι με τις παλαιού τύπου επιχειρήσεις της χώρας τους.
Η παιδεία είναι ένα ατομικό, φορητό κεφάλαιο που δεν απειλείται από κοινωνικές συγκρούσεις, δικτατορίες και εδαφικές διεκδικήσεις, όπως απειλούνται τα ακίνητα, οι εγκαταστάσεις και οι μετοχές. Θυμάμαι τον πατέρα μου το 1969 να με προτρέπει να σπουδάσω Ιατρική, με το επιχείρημα ότι τον ιατρό τον χρειάζονται και τον σέβονται παντού, αλλά και τον αριστερό αντιστασιακό συμμαθητή μου που έγινε δικηγόρος, για να μην εξαρτάται οικονομικά από το κράτος ή την εργοδοσία.
Οι τοπικές κοινότητες έχουν τη δυνατότητα να υπερβούν τις αγκυλώσεις του κράτους και να συνεργαστούν απευθείας με υπερεθνικούς οργανισμούς ή με δίκτυα ομολόγων. Μερικοί ελληνικοί δήμοι έχουν ανοίξει τέτοιες συνεργασίες: η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, τα Τρίκαλα, αλλά και πολύ νωρίτερα τα Ανώγεια της Κρήτης.
Η θρησκεία και η γλώσσα έχουν σημαντική αξία πέρα από τα όρια της ελληνικής επικράτειας. Συντηρούν την αίσθηση της ταυτότητας στη διασπορά και είναι βάση επικοινωνίας με τις ηγετικές ομάδες άλλων εθνοτήτων.
Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι βάσιμη η αισιοδοξία του Πρεβελάκη. Δυστυχώς όμως, η ιστορία μάς έχει κληροδοτήσει και ορισμένα άλλα στοιχεία που υπονομεύουν τη νέα εξωστρεφή ταυτότητα που σκιαγραφεί.
Δεν έχουμε αναπτυγμένο ήθος συνεργασίας. Η παιδεία χτίζει «ανθρώπινο κεφάλαιο» αλλά όχι απαραίτητα «κοινωνικό κεφάλαιο». Ο ιατρός που θα μετακομίσει στο Βερολίνο εξυπηρετεί ένα προσωπικό σχέδιο, αλλά δεν συμβάλλει σε κάποιον νέο ρόλο του «ελληνισμού», παρά μόνο αν συνεργάζεται συστηματικά με άλλους Ελληνες κάπου. Αλλά δεν υποτάσσουμε εύκολα το ατομικό συμφέρον σε ένα ομαδικό σχέδιο, γιατί δεν εμπιστευόμαστε τους συνέλληνές μας ότι θα υποτάξουν και αυτοί το δικό τους. Αν δεν μάθουμε να εμπιστευόμαστε, η παιδεία γίνεται εργαλείο κατακερματισμού.
Εχουμε μάθει να διεκδικούμε περισσότερο, παρά να παράγουμε. Ο Πρεβελάκης περιγράφει πώς η κρατική εξουσία στην Ελλάδα εδραιώθηκε μοιράζοντας προσόδους και πώς η κρίση εκπροσώπησης ήρθε όταν στέρεψαν οι πηγές των, που ήταν τα δάνεια και οι μεταβιβάσεις από το εξωτερικό. Στην εξαετία της κρίσης, αντί να κοιτάξουμε πώς θα αρχίσουμε να παράγουμε περισσότερα προϊόντα, είδαμε να φουντώνει ακόμα περισσότερο ο λόγος της διεκδίκησης, σε μια μάταιη προσπάθεια να αναπαραγάγουμε τις επιτυχίες των καταλήψεων σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Τα δίκτυα δημιουργών και εμπόρων που θα απλωθούν σε όλο τον κόσμο δεν χτίζονται όσο κατασκευάζεις εχθρούς, αλλά όσο αναζητείς συνεταίρους σε άλλα έθνη.
Επιπλέον, δεν είναι βέβαιο ότι στη νέα οικονομία των δικτύων θα πάψει να έχει αξία ένα αποτελεσματικό εθνικό κράτος. Τα δίκτυα που δεν έχουν δική τους ενδοχώρα υστερούν συγκριτικά με αυτά που έχουν. Σε πολλές περιπτώσεις είναι πιο ισχυρός ο έμπορος που έχει «δικούς του» παραγωγούς από αυτόν που κάνει απλή διαμεσολάβηση. Είναι πιο ισχυρός ο παραγωγός που έχει γύρω του καλή υποδομή και φιλικούς θεσμούς. Ο πρόεδρος Ομπάμα είπε προχθές για τις αμερικανικές εταιρείες που θέλουν να μεταφέρουν την έδρα τους: «Διατηρούν την πραγματική τους λειτουργία εδώ στις ΗΠΑ γιατί ωφελούνται από την αμερικανική υποδομή και τεχνολογία... Αλλά αποποιούνται την ιθαγένειά τους». Στο πλαίσιο αυτό, κατάργησε ορισμένα φορολογικά προνόμια που θα είχε η μεταφορά έδρας, και αμέσως μια μεγάλη φαρμακευτική εταιρεία ακύρωσε τα σχέδιά της – για να μην χάσει το πλεονέκτημα της αμερικανικής εντοπιότητας.
Για να αποκτήσουμε, λοιπόν, έναν δημιουργικό ρόλο στην νέα εποχή, αξίζει να διατηρήσουμε πολλές από τις ιδιομορφίες μας, αλλά να αποβάλουμε τον ατομισμό, την εχθροπάθεια και το κράτος των προσόδων.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στην εταιρεία επιχειρηματικών συμμετοχών Openfund.
