Το παιχνίδι τού Πούτιν
Τι θα συμβεί αφότου η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία
Alexander J. Motyl
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr/)
Πριν από μια εβδομάδα, έγραψα ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα πρέπει να έχει χάσει «όλη την γεωπολιτική του λογική» [1] αν προσπαθήσει να «κόψει κομμάτια τής Ουκρανίας», όπως η Κριμαία.
Εάν τα γεγονότα αυτού του Σαββατοκύριακου αποτελούν μια οποιαδήποτε ένδειξη, όντως την έχει χάσει. Ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Κριμαία, και ο Πούτιν έχει δηλώσει το δικαίωμά του να τα κρατήσει «στο έδαφος της Ουκρανίας μέχρι οι κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες στην εν λόγω χώρα ομαλοποιηθούν [2]». Με άλλα λόγια, ο Πούτιν υποστήριξε ότι μπορεί να στείλει ρωσικές ένοπλες δυνάμεις οπουδήποτε στην χώρα, όχι μόνο στην Κριμαία, και ότι μπορεί να τις αφήσει εκεί μέχρι να ικανοποιηθεί ο ορισμός του περί ομαλοποίησης– κάτι που θα μπορούσε να μην γίνει ποτέ.
Η διεθνής κοινότητα, ξαφνιασμένη από την κίνηση του Πούτιν, πρέπει τώρα να προσπαθήσει να καταπιαστεί με το γιατί έκανε ό, τι έκανε και με το τι θα επακολουθήσει. Το ερώτημα γιατί εισέβαλε Κριμαία είναι περίπλοκο. Λίγο πριν από την κίνηση, οι ειδικοί ήταν επιφυλακτικοί σχετικά με την αποφασιστικότητά του. Με την εισβολή στην Ουκρανία, όπως έλεγε το σκεπτικό, ο Πούτιν θα ξεκινούσε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο με την Δύση, ακριβώς την στιγμή που η Ρωσία (και η στάσιμη οικονομία της) χρειάζεται καλές σχέσεις με τον κόσμο. Και η προσάρτηση των νοτιοανατολικών τής Ουκρανίας, ειδικότερα, θα σήμαινε την απόκτηση μιας σκουριασμένης βιομηχανικής ζώνης και εκατοντάδων ζημιογόνων ανθρακωρυχείων. Ακόμη περισσότερο, θα προκαλούσε την αντίσταση των Τατάρων τής Κριμαίας και μπορεί να οδηγούσε σε επακόλουθη ριζοσπαστικοποίηση ορισμένων εντός τής κοινότητας. Τέλος, η μονομερής προσάρτηση των εδαφών που κατοικούνται από εθνοτικούς Ρώσους στην Κριμαία θα μπορούσε να προκαλέσει παρόμοιες κινήσεις εναντίον της Ρωσίας. Η Κίνα, για παράδειγμα, μπορεί να ενδιαφέρεται για τμήματα της ρωσικής Άπω Ανατολής που έχουν μεγάλους πληθυσμούς Κινέζων μεταναστών.
Με άλλα λόγια, η καταστροφή ή ο διαμελισμός τής Ουκρανίας δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα καμιάς χώρας, το λιγότερο δε της Ρωσίας. Στο κάτω-κάτω, είναι προς το συμφέρον τής Ρωσίας να έχει μια σταθερή, ευημερούσα και φιλική Ουκρανία στα σύνορά της. Τον μόνο που θα εξυπηρετούσε μια τέτοια κίνηση είναι τον μεγαλομανή Πούτιν. Όπως και άλλες αυτοκρατορίες που κατέρρευσαν στο απόγειο της δύναμής τους, η σημερινή Ρωσία εξακολουθεί να ασχολείται με την ταπείνωση της απώλειας των αυτοκρατορικών αποκτημάτων της και της ιδιότητας της υπερδύναμης το 1991. Ο Πούτιν είναι ένας χαρισματικός ισχυρός άνδρας που έχει διαλύσει συστηματικά τους δημοκρατικούς θεσμούς τής Ρωσίας, ενώ νομιμοποιεί την εξουσία του μέσω νεοϊμπεριαλιστικών υποσχέσεων για να ξανακερδίσει την θέση τής Ρωσίας στον ήλιο με την «επανένταξη» των μη-Ρωσικών κρατών. Έχει αμφισβητήσει με συνέπεια τη νομιμότητα της Ουκρανίας ως κυρίαρχου κράτους, αμφισβήτησε την ξεχωριστή ταυτότητα των Ουκρανών από την Ρωσία και ισχυρίστηκε ότι οι φιλο-δυτικοί δημοκράτες τής Ουκρανίας είναι στην πραγματικότητα φασίστες που πληρώνονται από δυτικούς ιμπεριαλιστές. Και τώρα έχει μετατρέψει τα λόγια του σε δράση, ελπίζοντας να ενισχύσει τη νομιμοποίησή του και να δώσει ένα μάθημα στους απείθαρχους Ουκρανούς.
Για τους Ουκρανούς, το ερώτημα τι θα επακολουθήσει επικεντρώνεται κυρίως στο αν η επιθετικότητα του Πούτιν θα περιοριστεί στην Κριμαία. Λίγο αφότου διεκδίκησε το δικαίωμα να αναπτύσσει ένοπλες δυνάμεις οπουδήποτε στην Ουκρανία, υπήρξαν αναφορές ότι τα ρωσικά στρατεύματα ήταν έτοιμα έξω από την επαρχία Ζαπορίζια [3], ακριβώς στα βορειοανατολικά τής Κριμαίας, και στην επαρχία Χάρκοβο [4], στα βορειοανατολικά σύνορα της Ουκρανίας με την Ρωσία. Οι Donetsk [5], Dnipropetrovsk [6] και Mykolaiv – οι ανατολικές πόλεις στις οποίες οι φιλορώσοι ακτιβιστές έχουν καταλάβει κυβερνητικά κτίρια, ύψωσαν την ρωσική σημαία και κάλεσαν για ρωσική βοήθεια - θα μπορούσε κάλλιστα να είναι στην σειρά. Αν ο Πούτιν ακούσει τις εκκλήσεις και κινηθεί σε αυτές τις περιοχές, θα μπορούσε να μην σταματήσει μέχρι να φτάσει στο Κίεβο. Η Ουκρανία έχει ήδη θέσει τον στρατό της σε επιφυλακή και οι Ουκρανοί πολιτικοί έκαναν έκκληση για μια μαζική κινητοποίηση, αλλά δεν είναι σαφές κατά πόσον θα μπορούσαν να σταματήσουν μια αποφασιστική ρωσική επίθεση. Σίγουρα, μπορεί να φαίνεται υπερβολικά κινδυνολογικό να μιλά κανείς για την πιθανότητα μιας επίθεσης στο Κίεβο (και ελπίζεται ότι έτσι είναι). Όμως, δεδομένων των προηγούμενων δηλώσεων του Πούτιν και των περιθωρίων που έχει προσφέρει στον εαυτό του τώρα, οι Ουκρανοί δεν μπορούν να αγνοήσουν αυτό που θα μπορούσε να είναι μια άμεση απειλή για την επιβίωση του κράτους τους.
Ο άλλος γρίφος είναι το τι θα κάνει η Δύση στην συνέχεια. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα προειδοποίησε τον Πούτιν ότι «θα υπάρξει κόστος για οποιαδήποτε στρατιωτική παρέμβαση στην Ουκρανία», αλλά παρέλειψε να διευκρινίσει ακριβώς τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό το κόστος. Οι Ευρωπαίοι κάλεσαν την Ρωσία να σεβαστεί την κυριαρχία τής Ουκρανίας [7], αλλά δεν έχουν κάνει συγκεκριμένα σχέδια για την επιβολή αυτής της θέσης. Και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών οργανώνει έκτακτη συνεδρίαση για να συζητήσει την κρίση στην Ουκρανία. Δεδομένου του βέτο τής Ρωσίας, όμως, το σώμα πιθανότατα δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στην κρίση με οποιονδήποτε ουσιαστικό τρόπο.
Αν και η εμπλοκή σε έναν ρωσο-ουκρανικό πόλεμο δεν μπορεί να είναι ελκυστική για την Δύση, οι δυτικοί ηγέτες πρέπει να εκτιμήσουν το γεγονός ότι ο Πούτιν ουσιαστικά αμφισβήτησε την διεθνή τάξη. Κατ’ ελάχιστον, η Δύση θα πρέπει να πει στην Ρωσία ότι θα αναστείλει τις «business as usual», μέχρις ότου τα ρωσικά στρατεύματα φύγουν από την Ουκρανία. Επιπλέον, η Δύση μπορεί να κάνει συμβολικά σημαντικές χειρονομίες για να στηρίξει την Ουκρανία. Ο Ομπάμα θα μπορούσε να πει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αποστείλουν ένα μικρό τμήμα αμερικανικών στρατευμάτων για την προστασία τού αεροδρομίου τού Κιέβου. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, όπως και οι Ευρωπαίοι ομόλογοί του, θα μπορούσαν να επιβιβαστούν σε μια πτήση προς την ουκρανική πρωτεύουσα και να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους προς την Ουκρανία. Οι πολιτικοί στην Ευρώπη θα μπορούσαν να ζητήσουν από την Ουκρανία να αρχίσει συζητήσεις για την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Και αμφότερες οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ θα μπορούσαν να επιβάλουν αυστηρές ταξιδιωτικές και οικονομικές κυρώσεις σε Ρώσους αξιωματούχους που είναι υπεύθυνοι για την επιθετικότητα.
Αντ’ αυτών, η Δύση δεν έχει κάνει πολύ περισσότερα από το να εκφράζει αόριστη κριτική. Και έτσι η Ουκρανία είναι μόνη της. Αν προσπαθήσει να καταπολεμήσει τις ανώτερες ένοπλες δυνάμεις τής Ρωσίας για να διατηρήσει την Κριμαία και τα νοτιοανατολικά της, θα ηττηθεί. Ακόμη χειρότερα, η ένοπλη σύγκρουση με την Ρωσία θα μπορούσε να προκαλέσει έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο σε εθνικό επίπεδο, έναν εμφύλιο που θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει σε αγριότητες. Λαμβάνοντας υπόψη τις πρόσφατες βίαιες επιδείξεις ορισμένων υποστηρικτών τού Πούτιν στα νοτιοανατολικά τής Ουκρανίας - στο Χάρκοβο, χτύπησαν έναν από τους καλύτερους ποιητές τής Ουκρανίας, τον Serhii Zhadan - είναι εύκολο να φανταστεί κανείς μια μαζική εκστρατεία εθνοκάθαρσης που προορίζεται για να απαλλαγούν τα ρωσικά κατεχόμενα εδάφη από όλους τους φιλοδυτικούς Ουκρανούς.
Εάν τα ρωσικά στρατεύματα προχωρήσουν στην Ουκρανία ξεκάθαρα, η μόνο διέξοδος του Κιέβου για δράση μπορεί να είναι να δηλώσει, μονομερώς, ότι η Κριμαία και τα νοτιοανατολικά δεν είναι πλέον εδάφη τής Ουκρανίας και στη συνέχεια να παρατάξει τον στρατό της στα σύνορα αυτών των ανατολικών επαρχιών που είναι σταθερά υπέρ τής Ουκρανίας. Σε αυτό το χειρότερο σενάριο, μια απελπισμένη Ουκρανία θα μπορούσε να πετύχει μόνο το να κρατήσει αυτά τα σύνορα ή, αν ο δρόμος προς το Κίεβο είναι ανοιχτός, η Δύση θα μπορούσε τελικά να παρέμβει δυναμικά για την προστασία τής διεθνούς τάξης. Πρέπει να ελπίζουμε ότι ο Πούτιν εκτιμά πως μια απόπειρα Anschluss (στμ: πολιτική ένωση στα πρότυπα της ένωσης της ναζιστικής Γερμανίας με την Αυστρία) θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν αιματηρό πόλεμο, το κόστος τού οποίου θα ήταν υπερβολικά υψηλό. Ήταν «τρελός» για να προσπαθήσει να προσαρτήσει οποιοδήποτε μέρος τής Ουκρανίας. Θα πρέπει να είναι ακόμα πιο τρελός για να βαδίσει κατά του Κιέβου. Και θα πρέπει να είναι τελείως τρελός για να στείλει τα τανκς του σε όλη την διαδρομή προς τα ανατολικά σύνορα της Ουκρανίας με την Πολωνία και με αυτόν τον τρόπο να απειλήσει το ΝΑΤΟ. Δυστυχώς, με την εισβολή στην Κριμαία, ο Πούτιν δεν μπορεί πλέον να ερμηνεύεται αποκλειστικά με ορθολογικούς όρους.
Η γεωστρατηγικά παράλογη επίδειξη δύναμης του Πούτιν θα μπορούσε να ενισχύσει τη νομιμοποίησή του στην Ρωσία και να σταθεροποιήσει για λίγο το σύστημα έχτισε. Όμως, με την πάροδο του χρόνου, θα είναι η καταστροφή τού πουτινισμού. Η ιμπεριαλιστική συμπεριφορά θα καταστήσει την Ρωσία ένα κακοποιό κράτος και τον Πούτιν persona non grata. Ο Boris Nemtsov, ένας φιλελεύθερος Ρώσος πολιτικός, περιέγραψε εύστοχα τις συνέπειες της τρέλας τού Πούτιν σε μια ανάρτησή του στο Facebook. «Αυτή η αιματηρή τρέλα», έγραψε, «θα έχει υψηλό κόστος για την Ρωσία και την Ουκρανία [8]: άλλη μια φορά νεαρά αγόρια και από τις δύο πλευρές θα πεθάνουν, μητέρες και σύζυγοι θα κλαίνε, και παιδιά θα μείνουν ορφανά. Δισεκατομμύρια, δεκάδες δισεκατομμύρια ρούβλια θα πρέπει να παρθούν από τους ηλικιωμένους και τα παιδιά και να ξοδευτούν στον πόλεμο, και στη συνέχεια ακόμη περισσότεροι πόροι θα χρειαστούν για να διατηρηθεί το εγκληματικό καθεστώς τής Κριμαίας». Αλλά αυτό, συνέχισε ο Nemtsov, είναι ακριβώς ό, τι επιθυμεί ο Πούτιν. «Δεν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Το βαμπίρ χρειάζεται πόλεμο. Χρειάζεται το αίμα τού λαού».
Σήμερα, η διεθνής κοινότητα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν την μεγαλύτερη απειλή για την παγκόσμια ειρήνη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Στο κάτω-κάτω, αν ο Πούτιν μπορεί να την γλιτώσει με την Ουκρανία, γιατί να σταματήσει εκεί; Εάν η Δύση δεν α απαντήσει δυναμικά σε έναν τέτοιο ιμπεριαλισμό, σε μια χώρα τόσο μεγάλη όσο η Ουκρανία, είναι μάλλον απίθανο ότι θα είναι έτοιμη να τον σταματήσει για λογαριασμό της μικροσκοπικής Εσθονίας ή και της Λετονίας. Ο κόσμος θα έπρεπε να έχει μάθει από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ότι ο περιορισμός τής επιθετικότητας πριν επεκταθεί είναι ο καλύτερος τρόπος για την πρόληψη γεωπολιτικών και ανθρωπιστικών καταστροφών. Η Δύση δεν μπορεί να κλείσει τα μάτια της στον φασιστοειδή ιμπεριαλισμό. Θα πρέπει να εκφράσει την πλήρη υποστήριξή της στην Ουκρανία και να πει στον Πούτιν, με σαφήνεια, ότι μόνο η άμεση αποχώρηση όλων των ρωσικών στρατευμάτων μπορεί να προλάβει τον μετασχηματισμό τής Ρωσίας σε κακοποιό κράτος.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140985/alexander-j-motyl/putins-play
Συνδέσεις:
[1] http://www.worldaffairsjournal.org/blog/alexander-j-motyl/ukraines-oppor...
[2] http://kremlin.ru/news/20353
[3] http://tyzhden.ua/News/103674
[4] http://tyzhden.ua/News/103697
[5] http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/1/7016758/
[6] http://www.pravda.com.ua/news/2014/03/1/7016779/
[7] http://www.radiosvoboda.org/content/article/25281700.html
[8] http://censor.net.ua/news/273563/nemtsov_putin_obyavil_bratoubiyistvennu...
