Οι υπερασπιστές τής Ανατολικής Ευρώπης
Γιατί η Πολωνία κρατάει το κλειδί τού μέλλοντος της Ουκρανίας
Pawel Swieboda
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Δεν είναι μυστικό ότι οι φιλοδοξίες τής Ουκρανίας να έχει στενότερους οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς με την Δύση - και με την Ευρωπαϊκή Ένωση ειδικότερα - βρίσκονται στο επίκεντρο της τρέχουσας αντιπαράθεσής της με την Ρωσία.
Ωστόσο, η ανάπτυξη αυτών των δεσμών είναι πολύ πιο εύκολη στα λόγια παρά στην πράξη. Στην παρούσα κατάσταση, κανείς δεν θα θεωρούσε ούτε κατά λάθος την Ουκρανία ως μια ευρωπαϊκή χώρα. Η οικονομία της και οι πολιτικοί θεσμοί της δεν έχουν παρουσιάσει σχεδόν καμία πρόοδο από το 1991, το έτος που η χώρα αποσπάστηκε από την Σοβιετική Ένωση.
Η Ουκρανία είναι τυχερή για το ότι η Πολωνία - ένας γείτονας που κατάφερε με επιτυχία μια παρόμοια μετάβαση αφότου κέρδισε την ανεξαρτησία της από τη Μόσχα μετά την κομμουνιστική περίοδο - έχει δείξει εξαιρετικό ενδιαφέρον για την ενσωμάτωση της Ουκρανίας στην Ευρώπη. Το ευρωπαϊκό μέλλον τής Ουκρανίας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ιδιαίτερη σχέση που έχει αθόρυβα αναπτυχθεί μεταξύ Κιέβου και Βαρσοβίας.
Η φιλία δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Η Πολωνία και η Ουκρανία έχουν μια μακρά ιστορία, πολύ λίγη από την οποία είναι εγκάρδια. Το 981, ο Βλαδίμηρος ο Μέγας, μέγας πρίγκιπας του Κιέβου, επέκτεινε την αυτοκρατορία του, προσαρτώντας μια σειρά από πολωνικές πόλεις. Για αιώνες μετά από αυτό, οι πληθυσμοί των δύο χωρών πολέμησαν βίαια για εδαφικές διαφορές, με βίαιες μετακινήσεις πληθυσμού και αδέξιο πολιτιστικό ιμπεριαλισμό ώστε να εδραιωθεί η περιφερειακή επιρροή τους. Ο 16ος και ο 17ος αιώνας ήταν ιδιαίτερα βίαιοι. Εκτιμάται ότι 100.000 Πολωνοί και 20.000 Ουκρανοί σκοτώθηκαν σε εθνοτικές εκκαθαρίσεις κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου.
Η σύγχρονη ιστορία των σχέσεων Πολωνίας-Ουκρανίας δεν είναι πολύ πιο ρόδινη. Μεταξύ 1942 και 1944, περίπου 60.000 Πολωνοί δολοφονήθηκαν σε εκκαθαρίσεις που έγιναν από Ουκρανούς εθνικιστές στο Volyn, μια περιοχή με την οποία και οι δύο χώρες είχαν ιστορικούς δεσμούς, αλλά που είχε πρόσφατα απορροφηθεί από την Ουκρανία. (Οι Ουκρανοί εξέφρασαν την ανησυχία ότι η Πολωνία είχε την πρόθεση να πάρει πίσω το έδαφος). Το 2009, το πολωνικό κοινοβούλιο ενέκρινε ένα ψήφισμα αποκαλώντας αυτές τις εκκαθαρίσεις μια «μαζική δολοφονία που έχει τον χαρακτήρα τής εθνοκάθαρσης».
Όπως και οι περισσότερες χώρες τής Κεντρικής Ευρώπης, η Πολωνία και η Ουκρανία αμφότερες κέρδισαν την πολιτική ανεξαρτησία τους από τη Μόσχα στο τέλος τού Ψυχρού Πολέμου. Αλλά η Πολωνία είχε δύο σημαντικά πλεονεκτήματα. Δεν είχε επιβαρυνθεί από το να είναι όντως τμήμα τής Σοβιετικής Ένωσης, ενώ η Ουκρανία ήταν. Είχε επίσης την ευτυχία τής άμεσης γειτνίασής της με την Γερμανία, η οποία είναι η ισχυρότερη οικονομία τής Ευρώπης και ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Βερολίνο πίστευε ότι η σταθερότητα της Ευρώπης εξαρτάτο από την επέκταση της ευημερίας και της χρηστής διακυβέρνησης στους άμεσους γείτονες της Ένωσης. Η Πολωνία έγινε επίσημα ένα κράτος-μέλος το 2004.
Από τότε που γνώρισε για πρώτη φορά τα οφέλη τής αγκαλιάς τής ΕΕ, η Πολωνία ήθελε να φέρει κι άλλους μέσα στην ομάδα. Σήμερα, η χώρα παίζει τον παλιό ρόλο τής Γερμανίας στην υποστήριξη της επέκτασης της επιρροής τής ΕΕ κατά μήκος των ανατολικών συνόρων της. Ένα σημαντικό στοιχείο τής πολωνικής εξωτερικής πολιτικής από την ένταξή της στην ΕΕ ήταν ο περαιτέρω εξευρωπαϊσμός των γειτόνων της, μεταξύ άλλων και μέσω του σχεδιασμένου από την Πολωνία «Προγράμματος Ανατολικής Συνεργασίας», ενός προγράμματος της ΕΕ που αποσκοπεί στην ανάπτυξη στενότερων οικονομικών και πολιτικών δεσμών με έξι χώρες μη-μέλη τής ΕΕ στην Ανατολική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας.
Υπό κάποια έννοια, αυτές οι πολιτικές είναι απλά ένα προϊόν τής γεωγραφίας τής Πολωνίας. Τώρα που η Πολωνία είναι το ανατολικότερο σύνορο της ΕΕ, έχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για περαιτέρω επέκταση στην ανατολική Ευρώπη. Αλλά υπάρχει ένας ιεραποστολικός ζήλος στην πολωνική διπλωματία που υπερβαίνει τον καθαρά ορθολογικό υπολογισμό των οικονομικών συμφερόντων. Με το να ευαγγελίζεται τον εναγκαλισμό των άλλων χωρών τής Ανατολικής Ευρώπης τής ΕΕ, η Πολωνία εκφράζει επίσης τον ιστορικά ανακλαστικό σκεπτικισμό της για την Ρωσία. Η Βαρσοβία πιστεύει ότι αν ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχε το περιθώριο, θα αποκαθιστούσε την σφαίρα επιρροής τής Ρωσίας σε ολόκληρη την ανατολική και την κεντρική Ευρώπη. Πολλοί Πολωνοί πιστεύουν ότι η ΕΕ έχει την ηθική υποχρέωση να προστατεύσει τις χώρες τής Ανατολικής Ευρώπης από τέτοια αυτοκρατορικά σχέδια.
Η πρόκληση για την Πολωνία ήταν να κατευθύνει αυτά τα κίνητρα σε αποτελεσματικές πολιτικές. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, η Βαρσοβία πίστευε ότι η Ανατολική Συνεργασία θα απεξαρτούσε σταδιακά το Κίεβο από την Ρωσία ενθαρρύνοντάς το να ευθυγραμμίσει την οικονομία του με εκείνη της Δύσης. Αλλά, οι Πολωνοί αξιωματούχοι μπορεί να έχουν υπερεκτιμήσει το τι θα μπορούσε να επιτύχει η σταδιακή αλλαγή. Ο πρώην πρόεδρος της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ήλπιζε να έχει και την πίτα του ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο - ήθελε να επωφεληθεί από την πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά, χωρίς να κάνει καμία αλλαγή στον τρόπο διακυβέρνησης της Ουκρανίας.
Η Πολωνία πρέπει τώρα να στρέψει την προσοχή της στο να βοηθήσει την Ουκρανία να βγει από την απελπιστική πολιτική και οικονομική κατάστασή της. Η ουκρανική οικονομία βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Χρειάζεται μια γραμμή πίστωσης από την Ευρώπη απλώς για να διατηρήσει τις πιο βασικές λειτουργίες της. Μόλις επιτευχθεί η βασική σταθερότητα, η Ευρώπη πρέπει να επικεντρωθεί στο να βοηθήσει την Ουκρανία να καθιερώσει μια πιο επιχειρηματική κουλτούρα. Ένα μεγάλο μέρος αυτής της πρόκλησης θα περιλαμβάνει το ξερίζωμα της διαφθοράς που εμποδίζει τις ξένες επενδύσεις. Όπως δείχνει το παράδειγμα της Κεντρικής Ευρώπης, οι αναδυόμενες οικονομίες είναι απίθανο να αλλάξουν ρότα, εκτός εάν εγκαταστήσουν σχετικά διαφανείς θεσμούς.
Αλλά η Πολωνία θα πρέπει επίσης να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην προσπάθεια της Ουκρανίας να κάνει μια πολιτιστική μετάβαση. Μετά την στασιμότητα των τελευταίων δύο δεκαετιών - συμπεριλαμβανομένης της αποτυχημένης απόπειρας εκδημοκρατισμού κατά την περίοδο 2004-2005, που είχε βαπτιστεί ως «Πορτοκαλί Επανάσταση» - και την αναταραχή των τελευταίων δύο μηνών, η Ουκρανία είναι μια χώρα με τελείως πεσμένο ηθικό. Για πολύ καιρό, οι Ουκρανοί εκλαμβάνουν τον εαυτό τους ως θύματα της Δυτικής αδιαφορίας ή του ρωσικού ιμπεριαλισμού.
Οι Πολωνοί ξέρουν ότι το να είναι στο έλεος των εξωτερικών δυνάμεων μπορεί να προκαλέσει ψυχολογικό τραύμα. Αλλά μπορούν να προσφέρουν στην Ουκρανία το θετικό παράδειγμα της δικής τους μετάβασης. Οι Πολωνοί διπλωμάτες έχουν την αξιοπιστία για να υπενθυμίζουν σταθερά στην πολιτική ηγεσία τής Ουκρανίας ότι η ενσωμάτωση με την Ευρώπη δεν θα είναι απλώς μια διαδικασία διάσωσης από τις Βρυξέλλες, αλλά αντ’ αυτού θα απαιτήσει από τους Ουκρανούς να πάρουν οι ίδιοι την πρωτοβουλία για τον εκσυγχρονισμό τής οικονομίας τους και της διακυβέρνησής τους. Οι επαναστατικές ενέργειες που ανέτρεψαν την τελευταία κυβέρνηση θα πρέπει τώρα να διοχετευθούν προς την βελτίωση των θεσμών τής χώρας τους.
Η μετάβασης της Ουκρανίας προς την Δύση θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει έναν ανοιχτό και ειλικρινή καταλογισμό τής ιστορίας της. Ακριβώς όπως η Γερμανία ήταν έτοιμη να λογοδοτήσει για τα εγκλήματα πολέμου εναντίον τής Πολωνίας, η Πολωνία θα πρέπει να εμβαθύνει τώρα τον ιστορικό διάλογο με την Ουκρανία. Θα υπάρξουν κάποια κατάλοιπα έντασης μεταξύ της Βαρσοβίας και του Κιέβου μέχρι οι κυβερνήσεις τους να συζητήσουν ανοιχτά το κοινό παρελθόν τους. Με το να βοηθήσει να ξεκαθαρίσει οποιαδήποτε τυχόν ιστορική δυσαρέσκεια, η Πολωνία μπορεί να βοηθήσει στην ενσωμάτωση της Ουκρανίας στην Ευρώπη ενώ θα προστατεύει παράλληλα την μεγαλύτερη κληρονομιά τής ΕΕ: την ειρήνη μεταξύ των κρατών-μελών της.
Η Πολωνία μπορεί επίσης να κατευθύνει την Ουκρανία μέσα από την διαδικασία υπέρβασης της κατάστασής της ως μιας χώρας στριμωγμένης μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Οι σημερινοί Ουκρανοί, όπως και οι Πολωνοί πριν από δύο δεκαετίες, φέρουν το τραύμα του να είναι στο έλεος άλλων ανθρώπων. Αν η ιστορία τής Πολωνίας μπορεί να προσφέρει ένα θετικό μάθημα στους Ουκρανούς, αυτό είναι ότι θα πρέπει να αρχίσουν να μετρούν τις δικές τους δυνάμεις. Η Ευρώπη και η Δύση πρέπει και θα βοηθήσουν. Αλλά μόνο οι ίδιοι οι Ουκρανοί μπορούν να είναι οι σωτήρες του εαυτού τους.
* Ο PAWEŁ ŚWIEBODA είναι πρόεδρος του demosEUROPA - Centre for European Strategy, ένα ινστιτούτο δημόσιας πολιτικής στην Βαρσοβία.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141041/pawel-swieboda/europes-eas...
