Παλαιά και νέα αλαζονεία
Του Τάκη Θεοδωρόπουλου
(Πηγή : http://www.kathimerini.gr/)
Οταν στην αυλή του Λουδοβίκου XIV ξέσπασε η διαμάχη μεταξύ των αρχαίων και των σύγχρονων, ο ποιητής Boileau, επηρεασμένος από τον Οράτιο και υπερασπιστής της πρωτοκαθεδρίας των αρχαίων κλασικών, έγραφε:
«Στρεφόμαστε προς τα αρχαία πρότυπα για να απελευθερωθούμε από τις δουλείες της σύγχρονης εποχής». Τον ίδιο 17ο αιώνα ο Ρακίνας, φίλος του Boileau, σημείωνε στην εισαγωγή της «Ιφιγένειας εν Αυλίδι»: «Το γούστο του Παρισιού είναι όμοιο με το γούστο της κλασικής Αθήνας»– παραθέτω από μνήμης, οπότε ζητώ συγγνώμη για ενδεχόμενες ακυριολεξίες. Ο Σουίφτ γράφει ένα μικρό σατιρικό αριστούργημα με τίτλο «Η μάχη των βιβλίων». Εκεί, χρησιμοποιώντας έναν παλιό μύθο, παρομοιάζει τους σύγχρονους συγγραφείς με αράχνες που χτίζουν με τα ίδια τα υλικά του οργανισμού τους, ενώ τους κλασικούς της Ελλάδας και της Ρώμης με μέλισσες, που τρυγούν τον πλούτο τους από τη φύση. Ο πιο γνωστός αντίπαλος των «αρχαίων» στη Γαλλία ήταν ο Corneille και ο ισχυρότερος η Γαλλική Ακαδημία, η οποία υποστήριζε πως η πολιτεία του Λουδοβίκου είναι η αρτιότερη όλων των εποχών, κατά συνέπεια και τα πνευματικά της αγαθά τα πλουσιότερα. Γι’ αυτόν τον σκοπό, στο κάτω κάτω την είχε ιδρύσει ο Ρισελιέ.
Παλιές ιστορίες της παλιάς Ευρώπης, θα μου πείτε. Ιστορίες όμως που συνόδευσαν την πορεία της ευρωπαϊκής ηπείρου και τη σημάδεψαν παράλληλα με τις πορείες των μεγάλων στρατών, από τις λεγεώνες του Καίσαρα μέχρι τα τεθωρακισμένα της Βέρμαχτ. Ιστορίες που συμπυκνώνονται στο απλό ερώτημα: είναι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, ο σύγχρονος της κάθε εποχής, μεγαλύτερος από την ευρωπαϊκή ύπαρξη; Ποιες είναι οι σχέσεις της δημιουργίας με τα πρότυπά της; Σε όλα τα επίπεδα εννοείται, από την καλλιτεχνική δημιουργία ώς την πολιτική πράξη. Ιστορίες που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν στην αποτίμηση της υπαρξιακής κρίσης που περνάει σήμερα η Ευρώπη αν η δημοκρατική αλαζονεία του 21ου αιώνα δεν ήταν πιο σαρωτική και απ’ αυτήν που χαρακτήριζε τους αυλικούς του Βασιλιά Ηλιου.
Η οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης στηρίχτηκε στη δύναμη της αλαζονείας. Στη βεβαιότητα ότι η σύγχρονη δημοκρατία είναι το αρτιότερο πολίτευμα όλων των εποχών, με αποτέλεσμα να καταντήσει ένα ιδεολόγημα το οποίο ψάχνει οξυγόνο για να ζήσει. Στην πίστη ότι τα ευρωπαϊκά έθνη έχουν αφήσει τις συγκρούσεις τους στο παρελθόν, κατά συνέπεια η ένωση που οικοδομούν έχει ξεπεράσει τις κρίσεις εκδίδοντας προδιαγραφές, διατάγματα και ό,τι άλλο απαιτεί η «διακυβέρνηση» – πολύ θα ήθελα κάποιος να μου εξηγήσει τη διαφορά της «κυβέρνησης» από τη «διακυβέρνηση», που στα αυτιά μου ακούγεται σαν μια κυβέρνηση χωρίς πολιτικές προτάσεις. Στην πεποίθηση πως η ευρωπαϊκή δύναμη στον σύγχρονο κόσμο είναι τέτοια που της επιτρέπεται να αφήσει τον πολιτισμό της στα μουσεία και στις βιβλιοθήκες, ώστε να μην προκαλεί, προκειμένου να φτιάξει αυτήν την πολιτισμική κουρελού που ακούει στο όνομα «πολυπολιτισμική» κοινωνία. Αφήστε τα πρότυπα στα μουσεία για να τα θαυμάζουν οι τουρίστες και την κλασική σκέψη στις βιβλιοθήκες για να την ξεσκονίζουν οι διάφοροι ειδήμονες. Οσο για τον χριστιανισμό, προς Θεού, μπορεί να συνόδευσε την ευρωπαϊκή ιστορία από την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, μπορεί στην Πολωνία να συμμετείχε ενεργά στην κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος, όμως δεν χρειάζεται να αναφερόμαστε σ’ αυτόν για να μη θίξουμε τους αλλόθρησκους. Μη λέτε καλά Χριστούγεννα. Να λέτε «καλές γιορτές» και «χρόνια πολλά».
Το αποτέλεσμα είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού. Μια τεράστια πολιτική και οικονομική ένωση, η οποία έχει ξεχάσει τους λόγους για τους οποίους είναι ένωση. Μια βαθιά υπαρξιακή κρίση, η οποία ανοίγει τον δρόμο για την πολιτική προέλαση των ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων, από τη μία άκρη ώς την άλλη της ηπείρου, των νοσταλγών των ολοκληρωτισμών και των πάσης φύσεως φονταμενταλισμών στην ήπειρο όπου γεννήθηκε, εκτός από τη δημοκρατία, και η αντίληψη της πολιτισμικής ανοχής. Ο,τι και αν λένε οι μεταμοντέρνοι επικριτές της Ευρώπης, ο πολιτισμός της είναι ο πρώτος που αναγνώρισε και άλλους πολιτισμούς και προσπάθησε να συγκριθεί μαζί τους. Οτι το ζήτημα είναι πολιτισμικό, άρα ζήτημα παιδείας, και δεν μπορεί να ερμηνευθεί μόνον με οικονομικούς όρους φαίνεται από το γεγονός ότι οι νοσταλγοί των ολοκληρωτισμών δεν ευδοκιμούν μόνο στην πτωχή μαμά Ελλάδα αλλά και στις χώρες όπου η οικονομική ευρωστία καλά κρατεί, όπως η Νορβηγία και η Αυστρία. Υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισής του; Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα.
Υπάρχει η δύναμη, ή έστω η διάθεση για να γίνει αυτό; Ελάτε τώρα. Η Γηραιά Ηπειρος είναι πολύ κουρασμένη για τέτοια εγχειρήματα. Την κούρασαν οι λογαριασμοί, τα επιτόκια, οι σκοτεινές δυνάμεις των αγορών, η Κίνα και η κορεατική αυτοκινητοβιομηχανία. Την κούρασε και ο ίδιος της ο εαυτός, ή μάλλον οι εργώδεις προσπάθειες που κατέβαλε για να αποδείξει πως είναι καλύτερη από τον εαυτό της, να αποδείξει πως το «καλογραμμένο» και «καλοφτιαγμένο» και «καλοραμμένο» μυθιστόρημα που γράφτηκε προχθές και διαβάζεται μονορούφι είναι καλύτερο από την Ιλιάδα, διότι διαβάζεται μονορούφι, χωρίς προσπάθεια και κόπο.
