Λαξεύοντας το Κονγκό
Το τελευταίο τέχνασμα του προέδρου Καμπιλά για να παραμείνει στην εξουσία
Christoph Wille
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Νωρίτερα αυτόν τον χρόνο, εξαγριωμένοι διαδηλωτές γέμισαν τους δρόμους της Κινσάσα στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Είχαν εξοργιστεί από τις προσπάθειες του προέδρου, Ζοζέφ Καμπιλά, να επεκτείνει την τελευταία του θητεία ως πρόεδρος, μέσω ενός νέου εκλογικού νόμου που θα καθυστερούσε πιθανότατα τις εκλογές του Νοεμβρίου 2016 για τουλάχιστον άλλα δύο χρόνια.
Μια από τις πιο έντονα αμφισβητούμενες νομοθετικές διατάξεις απαιτούσε την υλοποίηση εθνικής απογραφής πριν μπορέσουν να πραγματοποιηθούν οι εκλογές, μια επίπονη προσπάθεια που ποτέ δεν εντάχθηκε στον προϋπολογισμό. Ο Καμπιλά απάντησε βίαια στις διαδηλώσεις -οι δυνάμεις ασφαλείας του σκότωσαν περίπου 40 άτομα.
Ο νέος νόμος πέρασε τελικά στα τέλη Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους, χωρίς την διάταξη περί απογραφής, αλλά φαίνεται ότι ο Καμπιλά σκοπεύει να παίξει ένα ακόμη χαρτί.
Στις 2 Μαρτίου, έθεσε προθεσμία 120 ημερών για την εφαρμογή του «τεμαχισμού» (découpage), μιας συνταγματικής αλλαγής που εισήχθη το 2006 για την διαίρεση των 11 επαρχιών του Κονγκό σε 26. Η συνταγματική αλλαγή του 2006 αποτέλεσε ορόσημο για την μετάβαση της χώρας μετά από σχεδόν μια δεκαετία εμφυλίου πολέμου και είχε ως στόχο να μετατρέψει το Κονγκό σε μια πλήρως ανεπτυγμένη δημοκρατία. Ωστόσο, ενώ η Κινσάσα θα έπρεπε να έχει ολοκληρώσει τον «τεμαχισμό» μέχρι το 2010 σύμφωνα με το σύνταγμα, η διαδικασία δεν έχει καν ξεκινήσει ακόμη. Η καθυστέρηση δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι ο «τεμαχισμός» είναι μια από τις πιο πολύπλοκες διαδικασίες με τις οποίες αναγκάστηκε να καταπιαστεί η κυβέρνηση από το επίσημο τέλος του πολέμου. Ως εκ τούτου, δεν προέβη ούτε στον προϋπολογισμό ούτε στην σχεδίαση κάποιου προγράμματος εκτέλεσης «τεμαχισμού».
Επιδιώκοντας τον «τεμαχισμό» τώρα, ο Καμπιλά μπορεί φαινομενικά να παραμείνει στην εξουσία. Κατά την διάρκεια των τελευταίων μηνών, μια σειρά πρώην υποστηρικτών του, όπως το πολιτικό κόμμα «Ένωση Φεντεραλιστών και Ανεξαρτήτων Ρεπουμπλικάνων», αυτομόλησε από την κυβερνητική πλειοψηφία. Τον Δεκέμβριο του 2014 ένας από τους συμμάχους του, ο Moïse Katumbi -ο ισχυρός κυβερνήτης της επαρχίας Κατάνγκα και εκπρόσωπος του κυβερνώντος κόμματος στην Κατάνγκα, αντιτάχθηκε δημόσια στην προσπάθεια του Καμπιλά να επεκτείνει το όριο της διάρκειας της προεδρικής του θητείας και να θέσει υποψηφιότητα για μια τρίτη θητεία. Η ομιλία του έστειλε κύματα σοκ σε όλη την επιχειρηματική και πολιτική σκηνήˑ αν και υπήρχε η ευρεία αντίληψη ότι ο Katumbi είχε τις δικές του προεδρικές φιλοδοξίες, οι δεσμοί του με τον Καμπιλά θεωρούνταν γενικότερα απαραίτητοι για την πιθανή άνοδό του στην εξουσία.
Εάν εφαρμοστεί, ο «τεμαχισμός» θα μπορούσε να επιτρέψει στον Καμπιλά να περιθωριοποιήσει τέτοιου είδους μεσίτες εξουσίας και αποστάτες. Ο Katumbi και πολλοί άλλοι θα αντικαθίσταντο όταν οι επαρχίες τους διαλύονταν και αναδιαρθρώνονταν σε μικρότερες.
Ταυτόχρονα, αν αποτραπεί η επιτυχής εφαρμογή του «τεμαχισμού» για υλικοτεχνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς λόγους (κάτι που είναι ιδιαίτερα πιθανό), η διαδικασία μπορεί όχι μόνο να βοηθήσει στην καθυστέρηση της εκλογικής διαδικασίας, αλλά και να χρησιμεύσει ως μια βολική δικαιολογία για να προχωρήσει ο Καμπιλά σε τροποποίηση του συντάγματος. Έτσι κι αλλιώς, αν η απόφαση του συντάγματος για τον «τεμαχισμό» πάψει να είναι πλέον πρακτική, ο Καμπιλά μπορεί να υποστηρίξει ότι υπάρχουν κι οι άλλες προϋποθέσεις -όπως το όριο των δύο προεδρικών θητειών- που χρειάζονται τροποποίηση.
Η Κατάνγκα, το βιομηχανικό κέντρο εξόρυξης του Κονγκό, είναι ίσως η μόνη επαρχία στην οποία θα ήταν βιώσιμος αυτός ο «τεμαχισμός». Οι περιφέρειές της είναι σχετικά καλά τοποθετημένες στον χώρο και η επαρχία παράγει το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων της χώρας. Ωστόσο, ακόμη κι εκεί, τα προβλήματα αναφορικά με την διαίρεση φαίνονται σχεδόν ανυπέρβλητα. Η Κατάνγκα θα χωριστεί σε τέσσερις νέες επαρχίες, και τουλάχιστον δύο από αυτές αντιτίθενται έντονα στην αλλαγή. Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες της εξορυκτικής πόλης, Kolwezi, επιμένουν ότι η περιφέρειά τους θα πρέπει να αποτελέσει μια ανεξάρτητη πέμπτη επαρχία.
Η προοπτική διαίρεσης της Κατάνγκα έχει αυξήσει τις εθνοτικές εντάσεις, με κάποιες οργανώσεις στο νότιο τμήμα της επαρχίας, όπως η Λούντα, να βλέπουν τον «τεμαχισμό» ως μέσο αύξησης της περιφερειακής τους επιρροής και άλλες, όπως η Balubakat -η εθνικιστική οργάνωση του ίδιου του Καμπιλά- να την θεωρεί συνταγή για περιθωριοποίηση. Σε μια προσπάθεια να αποθαρρύνουν την κυβέρνηση από την εφαρμογή του «τεμαχισμού», ορισμένα μέλη της Balubakat άρχισαν να υποστηρίζουν μια περιφερειακή πολιτοφυλακή, προκαλώντας σοβαρή ανθρωπιστική κρίση στο λεγόμενο «τρίγωνο του θανάτου» στην βορειο-κεντρική Κατάνγκα.
Άλλες επαρχίες -όπως η Equateur και η Orientale- θα παρουσιάσουν πιθανότατα κι εκείνες αυξανόμενο ανταγωνισμό σε ό, τι αφορά τους πόρους, την δύναμη και την εκπροσώπηση σε περίπτωση εφαρμογής του «τεμαχισμού». Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει τοπικές συγκρούσεις με ιδιαίτερα απρόβλεπτες συνέπειες.
Υπάρχουν και πολλές άλλες, λιγότερο ορατές παγίδες σε ό, τι αφορά τον «τεμαχισμό», ιδιαίτερα για τον ιδιωτικό τομέα. Για παράδειγμα, ο «τεμαχισμός» θα μπορούσε κάλλιστα να οδηγήσει σε περισσότερη γραφειοκρατία και διαφθορά. Καθώς δημιουργούνται νέες δομές λήψης αποφάσεων πλέον σε ένα περιφερειακό επίπεδο, οι εταιρείες θα αντιμετωπίσουν πιθανότατα πρόσθετες καθυστερήσεις και απρόβλεπτες δαπάνες στην λειτουργία τους. Η κεντρική κυβέρνηση και οι Αρχές των επαρχιών ζητούν ήδη από τις εταιρείες να ακολουθήσουν αντιφατικούς και ασαφείς κανονισμούς και φόρους, ένα πρόβλημα το οποίο επίσης είναι πιθανό να επιδεινωθεί από τον «τεμαχισμό». Εν τω μεταξύ, η έλευση νέων τοπικών Αρχών ίσως εκθέσει τις εταιρείες σε αυξημένα κρούσματα εκβιασμών και απαιτήσεις δωροδοκιών.
Στην Κατάνγκα συγκεκριμένα, οι εταιρείες εξόρυξης μπορεί να αντιμετωπίσουν νέους περιορισμούς στις εξαγωγές και νέους φόρους, αν η επαρχία διαιρεθεί σε τέσσερα μέρη. Ορισμένες εταιρείες που λειτουργούν σήμερα σε πολλές περιοχές ίσως αναγκαστούν να αλλάξουν τις εξαγωγικές τους οδούς -οι τοπικές κυβερνήσεις συχνά απαιτούν οι εξαγωγές να προέρχονται από την δική τους επαρχία, έτσι ώστε να μπορούν να συλλέγουν επιπλέον εξαγωγικούς φόρους. Οι απαιτήσεις αυτές θα έχουν σημαντικές λειτουργικές και ενδεχομένως οικονομικές επιπτώσεις στις επιχειρήσεις.
Οι επιχειρήσεις ανησυχούν επίσης ότι ο «τεμαχισμός» θα μπορούσε να δημιουργήσει μεγαλύτερη αστάθεια στα συμβόλαια τους. Μια κρατική επανεξέταση συμφωνητικού το 2007-09 έπληξε ιδιαίτερα την εμπιστοσύνη των επενδυτώνˑ επρόκειτο για μια τρομερά διεφθαρμένη διαδικασία, ενώ κάποιες εταιρείες που δεν κατάφεραν να δωροδοκήσουν τους εξεταστές έχασαν τις άδειές τους. Οι εταιρείες εξόρυξης έχουν πλέον στραμμένη την προσοχή τους στην τρέχουσα αναθεώρηση του μεταλλευτικού κώδικα, ο οποίος θα μπορούσε να προκαλέσει έναν νέο γύρο επαναδιαπραγμάτευσης των συμβάσεων. Ο «τεμαχισμός» αυξάνει αυτήν την αβεβαιότητα, ακυρώνοντας ενδεχομένως ορισμένους συμβατικούς όρους μετά την διάσπαση των επαρχιών της χώρας.
Η προσπάθεια του Καμπιλά να επαναπροσδιορίσει τα όρια των επαρχιών αντανακλά την γενικότερη αβεβαιότητα που υπάρχει στο Κονγκό. Κανείς δεν γνωρίζει με σιγουριά το πώς θα εξελιχθεί το τρέχον έτος και το 2016. Ακόμη και αν ο Καμπιλά επιτύχει στην προσπάθειά του να παραμείνει στην εξουσία με την συνέχιση του «τεμαχισμού», την επόμενη χρονιά θα υπάρξει πιθανότατα μεγαλύτερη αστάθεια. Για να εμποδίσει τον Καμπιλά να πετύχει τον σκοπό του, η αντιπολίτευση θα πρέπει να ξεπεράσει τις τεράστιες εσωτερικές της διαιρέσεις, υποστηρίζοντας εκ νέου μόνο έναν ηγέτη -όπως τον Katumbi- και να πιέσει την κυβέρνηση να σεβαστεί το εκλογικό χρονοδιάγραμμα. Και οι δύο εναλλακτικές θα είναι σίγουρα φορτισμένες.
* Ο CHRISTOPH WILLE είναι αναλυτής στο Control Risks.
(Στην φωτογραφία : Ο πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό, Ζοζέφ Καμπιλά. Reuters)
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/democratic-republic-congo/2015-0...
