Παράπλευρες ζημιές στο Ιράκ
Η άνοδος της ISIS και η πτώση της al Qaeda
(Πηγή : http://foreignaffairs.gr)
Barak Mendelsohn
Στην αστραπιαία προώθησή της μέσα στο Ιράκ, η τζιχαντιστική ριζοσπαστική ομάδα «Ισλαμικό Κράτος τού Ιράκ και του al-Sham» (Islamic State of Iraq and al-Sham, ISIS) κατέλαβε την Μοσούλη, την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη τού Ιράκ∙ την Τικρίτ, την γενέτειρα του Σαντάμ Χουσεΐν και πολλές άλλες πόλεις στην πορεία.
Τώρα, με την βοήθεια από πρώην Μπααθιστές και σουνιτικές φυλετικές δυνάμεις, η ομάδα παίρνει τον δρόμο της προς την Βαγδάτη. Η εκπληκτική επιτυχία τής ISIS θα μπορούσε να είναι ένας προάγγελος μιας τεκτονικής μετατόπισης εντός τού τζιχαντιστικού κινήματος. Δηλαδή, η ISIS θα μπορούσε να υπερκεράσει την αλ Κάιντα ως ηγέτης τού κινήματος.
Αυτή η αναμέτρηση ετοιμαζόταν επί πολλά χρόνια. Η τριβή μεταξύ των δύο ομάδων επίσης πάει πολλά χρόνια πίσω [2]. Αλλά η σχέση δεν έφτασε σε ένα σημείο καμπής παρά τον Απρίλιο του 2013, όταν ο Abu Bakr al-Baghdadi, ο ηγέτης τής ISIS, επεξέτεινε την ομάδα του στην Συρία και προσπάθησε να εντάξει το τοπικό παράρτημα της αλ Κάιντα, την Jabhat al-Nusra (JN), στην δική του εξουσία. Η JN απέρριψε την ηγεσία τού Baghdadi, και ο Αϊμάν αλ-Ζαουάχρι, ο επικεφαλής τής αλ Κάϊντα, προσπάθησε να ηρεμήσει την διαμάχη, ανακοινώνοντας ότι η JN θα παραμείνει υπεύθυνη για την τζιχάντ στο θέατρο της Συρίας και η ISIS θα κρατήσει το Ιράκ. Η ISIS αρνήθηκε να δεχτεί την απόφαση του Ζαουάχρι και συνέχισε την επέκτασή της στην Συρία. Στην πορεία, ποδοπάτησε άλλες συριακές ανταρτικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των ριζοσπαστών ισλαμιστών. Σύντομα, η επέκταση της ISIS προκάλεσε αντιδράσεις, και οι αντιτιθέμενες ομάδες ανταρτών ετοίμασαν μια αντεπίθεση. Από την πλευρά της, η JN τελικά συντάχθηκε με τις δυνάμεις εναντίον τής ISIS. Μέχρι τον Φεβρουάριο του 2014, η ρήξη μεταξύ της ISIS και της συριακής αντιπολίτευσης είχε οδηγήσει τον Zawahiri στο να αποκηρύξει την ομάδα.
Οι διαφορές μεταξύ της ISIS, από τη μια πλευρά, και της αλ Κάιντα και της JN, από την άλλη, δεν αφορά μόνο στην εξουσία και στον έλεγχο του τζιχαντιστικού κινήματος. Όσο σημαντικές κι αν είναι αυτές οι πτυχές, οι ομάδες έχουν σοβαρές διαφορές σχετικά με την στρατηγική, την τακτική, και την ισλαμική εξουσία. Διαφέρουν σε θέματα όπως η εφαρμογή των σκληρών ισλαμιστικών νόμων, την δολοφονία σιιτών αμάχων και το δικαίωμα μιας ομάδας να επιβάλει την εξουσία της σε όλους τους άλλους. Οι ομάδες δεν διαφωνούν σχετικά με τη νομιμότητα όλων αυτών των πραγμάτων, αλλά η αλ Κάιντα είναι πιο υπομονετική και η ISIS είναι γενικά πιο ριζοσπαστική και ασυμβίβαστη. Για τον λόγο αυτό, η πορεία της στο Ιράκ αντιπροσωπεύει ένα σοβαρό οργανωτικό, στρατηγικό και ιδεολογικό πλήγμα στην αλ Κάιντα.
Η επίδειξη ισχύος τής ISIS θα ενισχύσει πιθανόν την δύναμή της επί της αλ Κάιντα στην Συρία και αλλού. Πρώτον, οι στρατιωτικές επιτυχίες έφεραν ουσιαστικά λάφυρα στην ομάδα: Η ISIS λεηλάτησε τραπεζικές καταθέσεις αξίας περίπου 500 εκατομμυρίων δολαρίων, κατάσχεσε μεγάλες ποσότητες στρατιωτικού εξοπλισμού, και απελευθέρωσε εκατοντάδες μαχητές από τις φυλακές στο έδαφος που έχει τώρα υπό τον έλεγχό της. Όλα αυτά θα αποδειχθούν πολύ χρήσιμα στο Ιράκ και στην Συρία. Δεδομένου ότι τα χρήματα και το ανθρώπινο δυναμικό τροφοδοτούν την επιτυχία, η επιτυχία θα φέρει μεγαλύτερη επιτυχία. Η δημοτικότητα της ISIS κατά πάσα πιθανότητα θα αυξηθεί μεταξύ των ριζοσπαστών, και αυτό θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη χρηματοδότηση και περισσότερους εθελοντές για την ομάδα. Η ISIS μπορούσε γρήγορα να κινητοποιήσει δυνάμεις κατά μήκος των υπό εξαφάνιση συνόρων μεταξύ του Ιράκ και της Συρίας, τα οποία ελέγχει τώρα όλο και περισσότερο, και να ξεκινήσει ακόμη πιο φιλόδοξες εκστρατείες, ενώ θα αμύνεται από επιθέσεις στην Συρία.
Δεύτερον, πέρα από την βελτίωση της εικόνας τής ISIS, η πορεία τής τρομοκρατικής ομάδας στο Ιράκ μειώνει επίσης την εικόνα τής αλ Κάϊντα. Το μεγαλύτερο επίτευγμα της αλ Κάιντα ήταν οι επιθέσεις τής 11ης Σεπτεμβρίου, αλλά αυτό έγινε πριν από 13 χρόνια. Πολλοί από τους σημερινούς τζιχαντιστές ήταν μικρά παιδιά εκείνη την εποχή. Επιπλέον, η επίθεση στις Ηνωμένες Πολιτείες υποτίθεται ότι ήταν απλώς ένα μέσο για ένα τέλος: Την δημιουργία ενός ισλαμικού χαλιφάτου στην καρδιά τής Μέσης Ανατολής. Τα παραρτήματα της αλ Κάιντα κατάφεραν να κερδίσουν (και στην συνέχεια να χάσουν) κάποιο έδαφος στην Υεμένη, την Σομαλία και στο βόρειο Μάλι. Αλλά αυτές οι περιοχές είναι μικρότερες σε μέγεθος και σημασία από ό, τι ήθελε η αλ Κάιντα - και από αυτές που ελέγχει η ISIS σήμερα. Παρά το γεγονός ότι η αλ Κάιντα μπορεί να ξεκίνησε την πορεία προς την επανίδρυση του χαλιφάτου, είναι η ISIS εκείνη που φαίνεται να το υλοποιεί.
Τρίτον, η επιτυχία τροφοδοτεί την νομιμοποίηση. Πέρσι, η κύρια τακτική τής αλ Κάιντα κατά της ISIS ήταν να προσπαθεί να απονομιμοποιήσει το κίνημα. Και, μέχρι τώρα, η στρατηγική τής αλ Κάιντα είχε μέτρια επιτυχία. Δημοφιλείς τζιχαντιστές μελετητές, όπως ο Αμπού Μοχάμεντ αλ-Μακντίσι και ο Abu Qatada al-Filistini, δημοσιοποίησαν μηνύματα υποστήριξης στην αλ Κάιντα και κατήγγειλαν έντονα την ISIS – κάτι το οποίο έστρεψε κάποιους επίδοξους υποστηρικτές μακριά από τους νεόκοπους. Η ISIS ήταν σε θέση να ξεπεράσει την εκστρατεία απονομιμοποίησης με το να βασιστεί στην υποστήριξη κάποιων νεαρών και δημοφιλών τζιχαντιστών μελετητών. Και, ακόμη και πριν από την έκπληξη στο Ιράκ, η τάση στο τζιχαντιστικό κίνημα ήταν προς την αποκέντρωση της θρησκευτικής εξουσίας∙ Τα social media προσφέρουν μια πλατφόρμα για σχεδόν οποιονδήποτε χαρισματικό τζιχαντιστή για να κερδίσει οπαδούς. Επιπλέον, την ίδια στιγμή, οι νέοι τζιχαντιστές όλο και περισσότερο εκλαμβάνουν την παλιά φρουρά - συχνά ταυτιζόμενη με την αλ Κάιντα – ως αποκομμένη από την πραγματικότητα. Δίνουν περισσότερο σεβασμό προς τους πολεμιστές από ό, τι στους λόγιους. Όλα αυτά λειτουργούν ευνοϊκά για την ISIS, ειδικά τώρα που έχει πραγματικές νίκες στο ενεργητικό της. Μπορεί να τις χρησιμοποιήσει ως απόδειξη του ότι έχει δίκιο και ότι οι τρόποι της είναι αποτελεσματικοί. Οι επικρίσεις από τον Ζαουάχρι, που εκτοξεύονται από την κρυψώνα του στο Πακιστάν, είναι συγκριτικά αδύναμες.
Τέταρτον, ο συμβολισμός λειτουργεί προς όφελος της ISIS. Στο παρελθόν, η αλ Κάιντα, οι ομάδες ανταρτών τής Συρίας, και πολλοί τζιχαντιστές μελετητές επέκριναν τον ισχυρισμό τού Baghdadi ότι η ISIS αντιπροσωπεύει ένα πραγματικό Ισλαμικό Εμιράτο - με δικαιώματα που ξεπερνούν τα όποια προνόμια μπορεί να διεκδικήσει μια τζιχαντιστική οργάνωση - με το επιχείρημα ότι ο έλεγχος του εδάφους είναι απαραίτητος για την δημιουργία ισλαμικού Εμιράτου. Τώρα, η ISIS κατέχει έδαφος μεγαλύτερο από πολλές χώρες. Ομοίως, αν και ο Baghdadi έχει επικριθεί για την χρήση τού τίτλου τού «εμίρη των πιστών», ο οποίος προορίζεται για τον Χαλίφη, τα πρόσφατα επιτεύγματα της οργάνωσής του κάνουν να φαίνεται πιο κατάλληλος ο τίτλος. Περαιτέρω, λίγοι ριζοσπάστες ισλαμιστές έχουν παραβλέψει ότι οι δυνάμεις τού Baghdadi - απλώς 5.000 άνδρες – νίκησαν 90.000 στρατιώτες την πορεία προς την Βαγδάτη, την έδρα τού χαλιφάτου των Αββασιδών για 500 χρόνια.
Ο πόλεμος είναι, φυσικά, απρόβλεπτος, και οι καλοί οιωνοί για την ISIS θα μπορούσαν να διαλυθούν αν δεν διατηρήσει τα κέρδη της. Δυστυχώς για την αλ Κάιντα (και τους Ιρακινούς και τους Σύριους) αυτό φαίνεται απίθανο να συμβεί. Η προέλαση της ISIS είναι το αποτέλεσμα ενός καλά μελετημένου σχεδίου που ήταν πολύ καιρό στα σκαριά. Ο ετοιμόρροπος ιρακινός στρατός είναι ανεπαρκώς εξοπλισμένος για να αντιστρέψει γρήγορα την πρόοδο της ISIS, και οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνονται απρόθυμες να παρέμβουν, τουλάχιστον με δραματικό τρόπο.
Η αλ Κάιντα το ξέρει αυτό. Και έτσι, παρά την εχθρότητα μεταξύ των δύο ομάδων, φαίνεται να είναι υποχρεωμένη να συγχαρεί τον αντίπαλό της για τις νίκες του. Θα μπορούσε να προσφέρει συμβουλές, αλλά δεν μπορεί να πάει κόντρα στην ISIS. Θα πρέπει να αναμένεται ότι θα προσφέρει υποστήριξη ή τουλάχιστον ότι θα ζητωκραυγάσει για τους αντίπαλους της, όχι να κολλήσει ένα μαχαίρι στην πλάτη τους. Για να είναι τα πράγματα χειρότερα για την αλ Κάϊντα, οι διαφωνίες σχετικά με τις μεθόδους και την εξουσία είναι όλο και λιγότερο εμφανείς. Η αλ Κάιντα κερδίζει σε σχέση με την ISIS όταν αναδεικνύονται ως κεντρικό ζήτημα τα ερωτήματα για το πώς να διοικηθεί μια περιοχή που κατοικείται από σουνίτες μουσουλμάνους που δεν υιοθετούν την σαλαφιστική-τζιχαντιστική ριζοσπαστική ερμηνεία τού Ισλάμ. Όταν το μέτωπο σταθεροποιείται και η ένταση της μάχης υποχωρεί, τέτοια ερωτήματα θα επιστρέψουν και η εγγενής αδυναμία τής ISIS θα ξαναέρθει στην επιφάνεια. Η ISIS είναι μια εξαιρετικά ικανή δύναμη, αλλά τα επιτεύγματά της στις μάχες δεν την κάνουν καθόλου πιο ελκυστική ως κυβέρνηση. Για να επιτύχει στον ανταγωνισμό της με την ISIS, η αλ Κάιντα θα μπορούσε να προσπαθήσει να την ξεπεράσει κατά κάποιο τρόπο - μέσω της προώθησής της έναντι του καθεστώτος Άσαντ, με επιχειρήσεις υψηλής ποιότητας στην Αραβική Χερσόνησο και στην Βόρεια Αφρική, και με επιθέσεις στην Δύση. Παρ’ όλα αυτά, δεδομένης της εξασθένησης της κεντρικής διοίκησης της αλ Κάιντα, των περιορισμών των παραρτημάτων της, και αυτού το πιο πρόσφατου πλήγματος στην φήμη της, η ικανότητά της να ανακάμψει δεν είναι καθόλου βέβαιη.
* Ο BARAK MENDELSOHN είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο κολέγιο Haverford και βασικός συνεργάτης στο Foreign Policy Research Institute (FPRI). Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Twitter @BarakMendelsohn [1].
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141567/barak-mendelsohn/collatera...
Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/BarakMendelsohn
[2] http://stage.foreignaffairs.com/articles/140786/barak-mendelsohn/after-d...
